☆ “आईशी खोटं बोलणारा सैनिक !”☆ श्री संभाजी बबन गायके☆
कान्हा गोपगड्यांसह एखाद्या गवळणीच्या घरात चोरपावलांनी शिरून शिंक्यावर टांगलेलं लोणी फस्त करायचा! गवळणी यशोदेकडे गाऱ्हाणं मांडायच्या… ती बाळकृष्णाचा कान धरायची… पण मेघःश्याम म्हणायचा… ‘मैं नहीं माखन खायो!’ आणि त्या भोळ्या माउलीला तेच खरं वाटायचं… ती उलटून गोपिकांना म्हणायची… ‘तुमची एवढीच रीत खोटी गे गोकुळच्या नारी!’
याचीही आई अशीच भोळी यशोदा… पोरगं नुकतंच फौजेत गेलं आहे. काही महिन्यांसाठी त्याला विशेष लढाऊ विभागात पाठवलं गेलं आहे… अतिरेक्यांशी प्रत्यक्ष लढण्याचा अनुभव यावा म्हणून. हा कालावधी लवकरच पूर्ण होणार आहे. तिथून तो माघारी आला रे आला की त्याला चतुर्भुज करण्याचा चंग यशोदेने बांधला आहे.
ती रोज त्याला विडिओ कॉल करून त्याची याची देही याची डोळा ख्यालीखुशाली विचारल्याशिवाय झोपायची नाही.
त्या दिवशीच्या रात्रीही तिने त्याला फोन लावलाच. आधुनिक सोय आहे आणि शक्य आहे तर का नाही बोलायचं लेकाशी? तो बालवर्गात जायचा तेंव्हा ही त्याची शाळा सुटेपर्यंत व्हरांड्यात बसून राहायची शाळेच्या. एकुलता एक, नवसाने झालेला मुलगा तो.. नाव दीपक ठेवलं होतं… कुलदीपक. दोन मुलींच्या पाठीवर झालेला दीपक!
फोन लागला… दीपक बनियान वरच निवांत बसलेला दिसला तिला. नेहमीचा संवाद सुरू झाला मायलेकात.
“दीपक, बेटा, सब ठीक?”
“हां मां, सब ठीक! शांती है!”
“खाना खाया?”
“हां मां!”
आणि असंच बोलणं होत राहिलं… “लवकर सुट्टीवर ये.. तू मामा झाला आहेस… भाचा वाट पाहतोय मामाची! तुझ्या विना घर सुनेसुने वाटते!”
“हां मां.. बस यहाँ का काम पुरा होते ही घर आऊंगा! बस, अब देर हो रही है! तुम सो जावो!”
“और, तुम बेटे? कब सोने जावोगे?”
“बस मां, अभी सोने ही जा रहा था! अच्छा, गुडनाईट!”
कॅप्टन दीपक, राष्ट्रीय रायफल्स. जम्मू – काश्मीर मध्ये तैनात. २०२० मध्ये भरती. वय चोवीस. वडील उत्तराखंड मध्ये पोलिस अधिकारी.
आईशी दीपक विडिओ कॉल वर असताना लांबून स्क्रीनमध्ये डोकावणाऱ्या वडिलांच्या नजरेतून काही गोष्टी सुटायच्या नाहीत! दीपक जरी बनियान घालून बसलेला दिसत असला तरी मागे त्याचे मळलेले बूट दिसताहेत… रायफल टेकवून ठेवलेली असली तरी वापरलेली दिसते बरीच! मागे त्याचे सहकारी थकून भागून बसलेले दिसत आहेत!.. दिपकच्या डोळ्यांत लालसर झाक दिसते आहे आणि आवाजात काहीसा कंप.
दीपक खोटं बोलतोय आईशी! दिवसभर मोहिमेवर होता… आणि आज रात्रीही निघायची तयारी सुरू आहे… आणि आईला म्हणतोय… झोपायला निघालो आहे!
दिपकच्या वडिलांनी पोलिसातून स्वेच्छा निवृत्ती घेतली आहे. ते आपल्या मुलाला पुरते ओळखून आहेत… दीपक धाडसी आहे, पुढे होऊन नेतृत्व करणारा आहे. स्वतः प्रयत्न करून सैनिक अधिकारी झाला आहे. काश्मीर मध्ये गेल्या काही महिन्यांत पाकिस्तानी अतिरेक्यांची घुसखोरी वाढली आहे.. काही सैनिक व अधिकाऱ्यांना हौतात्म्य प्राप्त झाले आहे.
दीपकचे वडील टीव्हीवर काश्मिरच्या बातम्या लागल्या की टीव्ही बंद करून टाकायचे दीपकची आई खोलीत आली की!
त्याच रात्री कॅप्टन दीपक अतिरेकीविरोधी शोध आणि नाश मोहिमेवर गेला… अतिरेक्यांना शोधले… पुढे होऊन एका अतिरेक्याच्या मेंदूत चार गोळ्या डागल्या… पण बदल्यात आपल्या छातीवर तीन गोळ्या झेलल्या… आणि तरीही लढत राहिला… मोहिमेचे नेतृत्व करीत राहिला!
साथीदारांनी इस्पितळात पोहचवले…. रात्री आईला सांगितल्याप्रमाणे झोपी गेला… कायमचा! एका कुळाचा एक कुलदीपक विझून गेला!
रात्रंदिन युद्धाचा प्रसंग आहे काश्मिरात. या काळोखात जीव तळहातावर घेऊन तरुण कोवळे अधिकारी, जवान मृत्युला आव्हान देत असतात! त्यांना तुमचे आशीर्वाद पाहिजेत!
स्वातंत्र्यदिनाच्या आधल्या रात्री कॅप्टन दीपक सिंग हुतात्मा झाले ! भावपूर्ण श्रद्धांजली !
☆ मोरपीस… – लेखक : प्रा. रमेश कोटस्थाने ☆ परिचय – सुश्री शांभवी मंगेश जोशी ☆
ज्येष्ठ लेखक, प्राचार्य रमेश कोटस्थाने यांचं ‘मोरपीस ‘हे पुस्तक हातात मिळालं. थोडसं चाळलं, वाचलं आणि मी गुंतत गेले. वाचतच राहिले. अलगद मनातून मोरपीस फिरावं असं काहीसं वाटत राहिलं. मुलायम तेवढीच मौलिक भाषा. सहज तेवढीच प्रभावी. भाषे मध्ये लालित्य तेवढाच मधाळ मिष्कील गोडवा. लिखाणात रंजकताही तेवढीच. ज्या ज्या लेखकांचे लिखाण वाचून, लिखाणाची प्रेरणा मिळाली, त्यांच्याबद्दल ऋणमोचन करण्यासाठी, हे पुस्तक लिहिलेलं आहे. हा सद्हेतूच फार हृद्य आहे. लेखकांची सरांशी कधीच भेट झाली नाही. तरी त्यांच्या शब्दांमधून अक्षर नाती जुळली. ती नाती पुन्हा उलगडून वाचकांच्या मनात लेखक जागते ठेवले आहेत. हा ही पुस्तक लिखाणाचा तेवढाच महान उद्देश.
बहिणाबाई पासून बर्नार्ड शॉ, पर्यंत आणि वि. आ. बुवांपासून वुड हाऊस पर्यंत. मराठी आणि इंग्रजी मधील थोर साहित्यिकांबद्दल लेख, मोरपीस या पुस्तकामध्ये कोटस्थाने सरांनी लिहिले आहेत. सार्‍यांच्या समग्र साहित्याचा लेखाजोखा एकाच लेखात मांडण्याचा आवाका अफाट आहे. मोठेच आव्हान आहे.
ते कुठेही बोजड, न वाटता, मोर पिसासारखे मुलायम, तेवढेच विविध रंगी चित्ताकर्षक झाले आहे. एकेक लेखा मागे केवढे अफाट वाचन आहे हे समजून आपण आवाक् होतो.
‘पुस्तक घेऊन भविष्यातल्या कित्येक तासांचा सुखाचा विमा उतरवायचा ‘ हे वाक्य वाचून मी सुखावले. यावरून लेखकाच्या दृष्टीने आयुष्यात पुस्तकांचं सुखाच्या दृष्टीने किती मोल आहे हे कळतं. बाल वयातलं झुंजार कथा वाचनाचे वेड अजूनही लेखकाच्या डोक्यात आहे. ते तेवढ्याच वेडेपणानं सहज लेखात उतरलेलं आहे. त्या वेडात शहाणपणा एवढा, की आजही बाबुरावांची परिस्थिती काय आहे, ते कुठे राहतात, त्यांच्या लिखाणातली पात्र कोण, हे सर्व तपशील अत्यंत नेमकेपणाने आलेले आहेत. बाबुरावांच्या लेखनात साधेपणा इतकच रंजनमूल्य किती आहे हे बाबूरावांचे वांङमय न वाचता सरांच्या लेखातून समजत.
सोरायन
या लेखकाचे नावही माहित नाही.. मला तरी. तसं ते सरांनाही माहीत नव्हतं. पण रस्त्यावर या लेखकाचे पुस्तक मिळालं. अवघ्या दोन रुपयात मिळाल्यामुळे आनंदाने ते घेतले. त्यावर लेखक म्हणतात इतक्या मोठ्या संपत्तीचा सौदा रस्त्यावर झाला याची खबर न विक्रेत्याला होती ना वाचकाला. त्यानंतर लेखकाने, लायब्ररीत जाऊन सोरायनच्या इतर पुस्तकांचा शोध घेतला. ती पुस्तकं वाचून सोरायनकडून सरांना अत्यंतिक समृद्धी आणि संपन्नता मिळाली. महत्त्वाचं असं की सोरायनमुळे सरांना आपण लेखक आहोत याचा अभिमान वाटला.
राम गणेश गडकरी
देवाघरची दौलत असं शीर्षक देऊन गडकरीं बद्दल प्रगाढ श्रद्धा आणि त्यांची उत्तुंग प्रतिमा सर निर्माण करतात. त्याच वेळेस त्यांचे अक्षर साहित्य दुर्लक्षित राहीले अशी खंत व्यक्त करतात. त्यामुळे नवी पिढी काहीतरी अमोलीक श्रेय हरवून बसली आहे यासाठी हळहळत राहतात. सर म्हणतात, गडकर्यांनी जे जे लिहिले ते,
उलगडती पीळ हृदयाचे, सुटती बंध देहाचे की जीव देहभर नाचे अशा ऊन्मनी अवस्थेत लिहिले.
गडकर्‍यांच्या विनोदाच्या अनुकरणावर कित्येक लेखकांनी गुजराण केली. तरीही त्यांच्या विनोदाची खुमारी ओसरत नाही.
आर. के. नारायण.
आपल्या सगळ्यांना मालगुडी डेज ही मालिका आठवत असेल. आजी आजोबा नातवंड आणि आपण. सगळ्यांना एकत्र आनंद देणारी. मालगुडी गावातला निखळ, नितळ, स्वच्छ सुंदर अनुभव देणारी. ही आर के नारायण यांची लेखन कलाकृती. आर के नारायण दक्षिणेतले असल्यामुळे, लेखक म्हणतात, प्रादेशिकता जोवर प्राणशक्तीच्या अविष्करणाला कारक आणि साहाय्यकारक आहे तोवर ती कवचा सारखी संरक्षक असते. तिचा कोप झाला की आतल्या आत घुस्मटून टाकते. नारायण यांची प्रवृत्ती आणि प्रकृती पिंडी ते ब्रह्मांडी बघण्याची असल्याने त्यांच्या प्रादेशिकतेने वैश्विक आशयाला सहज सुंदर रित्या अंकित केले आहे, अलंकृत केले आहे. दक्षिणेच्या घाटात उत्तरेचे गंगाजल ठेवले, आणि त्यात चंद्रबिंब बघितले तर भारतीय मनाला काय दिसेल काय दिसावे? नारायण यांच्या नजरेला ते ‘ऐश्वर्य’ दिसते. मालगुडीचे दाक्षिण्य साऱ्यांनाच आवडणारे. लेखक म्हणतात आर के म्हणजे अंतर बाह्य अस्सल आणि मिश्किल आप्त. नारायण आणि लक्ष्मण (व्यंगचित्रकार) दोघेही भाऊ हसवतात. कळ उठवतात. लेखक त्यांच्या बद्दल लिहिताना भक्ती भावाने लिहितात. पण त्यांचे न पटणारे मत ही तेवढेच स्पष्टपणे मांडतात. उदा: इंग्रजी भाषा ही भारतीय आहे असे आर के चे मत मला अजिबात मान्य नाही.
बहिणाबाई –
बहिणाबाई बद्दल लिहिताना लेखकांनी काळजाला हात घातलेला आहे. लेखक म्हणतात, बहिणाबाईंनी गाणी लिहिली नाहीत. त्यांना ती ऐकू आली, दिसली. देवानं आदिकालापासून लिहिलेली, गायलेली, चितारलेली. निसर्गात इथे तिथे विखुरलेली. कडे कपारीतून उसळत, घुसळत, फेसाळत जाणारा झरा, भुईतून वर येणारी पानं, रोजचे चंद्र सूर्य तारे, त्या सार्‍यात रहणारं, त्यातून वाहणारं जीवन गाणं त्यांना दिसलं. ऐकू आलं. त्यामुळे घट पटादी खटाटोप न करतात त्यांची गाणी जणु केवळ प्रतिध्वनीत झाली. इतकी सहजता, अभिजात सुंदरता त्यांच्या गाण्यात आहे. बहिणाबाईंच्या सुंदर काव्याचं, गाण्यांचं, असं लोभस नेमकं वर्णन क्वचितच कोणी केलं असेल. लेखक म्हणतात, बहिणाबाईंनी जे काय सोसलं, भोगलं, ते त्यांच्यासोबत काळात विलीन झालं. आपल्यासाठी मात्र ही हंड्या झुंबर लखलखलतच राहतील असं लेखक म्हणतात,
पु. लं.
म्हणजे अंतरीचा दिवा तेवत असणारे उजळ व्यक्तिमत्व. असे उजळ व्यक्तिमत्व मला तरी अख्ख्या भारतात दिसले नाही. लेखाला तीर्थरूप नाव देऊन वडिलांसारखेच ते मला वाटतात असं म्हणतात. पुलंच्या लेखणीतून एक आनंदाची धार स्त्रवत राहिली. आणि जिथे जिथे मराठी मनोवस्ती आहे तिथे तिथे ती वाहत गेली. मराठी इतिहासातली ही सर्वात मोठी पवित्र नदी, प्रत्येक गावाला आपली वाटते तिच्या दोन्ही काठावर, प्रायोजित उपयोजित कलांचे किती मळे भरले. पुणेरी धरणासह किती घाट बांधले गेले. तिच्या पाण्यावर किती पाणपोया चालतायेत, किती दक्ष, लक्ष भाविकांना हिच्या प्रवाहात डुंबत पारोसेपणातून मुक्त होण्याचा आनंद मिळाला याची गणतीच नाही. असं पु. लं बद्दल नेमके पणाने व्यक्त होतात अनेक थोर मराठी साहित्यिकांंबद्दल लिहिताना, तेवढ्याच थोर इंग्रजी लेखकांबद्दलही भरभरून लिहिलेलं आहे.
* * सोरायन, र्बर्ट्रान्ड रसेल, बर्नार्ड शाॅ पर्ल बक, पी. जी. वूड हाऊस हे ते इंग्रजी लेखक. पण जी. ए. कुलकर्णी, लेखकाची दुखरी नस. हळवी जागा. अंतरीचा दिवा. म्हणूनच त्यांच्याबद्दलच्या लेखाला, काळोखातील क्ष किरण असं समर्पक नाव दिलेलं आहे. जी. ए. न्चे साहित्य म्हणजे गूढ गहन ऐश्वर्याचे गारुड ! ऐश्वर्याचे आभाळच!
अर्थातच कोटस्थाने सरांनी हे आभाळ लीलया पेललेलं आहे. जी ए यांची कथा अथ पासून इती पर्यंत मंत्रावून गेलेली आहे. माणसाच्या जगण्याच्या विरुपिके चे असंख्य मासले दाखवून, ते या गारूडाचे विस्मय जनक भावदर्शन देतात. अंतिम ज्ञानाचा अंगठा दक्षिणा म्हणून गुरुने हिरावून घेतल्यावरही एकाग्र शरसंधान करणार्‍या एकलव्याचे अमोघ सामर्थ्य जी एं च्या लेखणीत आहे. मात्र हे शरसंधान विध्वंसक नाही. विकृत तर नाहीच नाही. मला जीए वाचता आले. माझे मन जी एन् च्या कथा वाचल्याच्या आनंदाने ओथंबून गेले आहे. आर्द्र झाले आहे.
ते म्हणतात एकांताचे आत्म शोधाला जे साह्य, रेडियमच्या लकाकीला अंधाराचे जे साह्य, तेच नियतीच्या अथांगतेचे जी एन् च्या कथेतील सत्य शिव सुंदरतेच्या ध्यासाला साह्य.
जी एन् च्या कथा साहित्या एवढेच, आत्मीयतेने इतरही अनेक लेखकांबद्दल त्यांनी लिहिलेले आहे. तेवढेच अभ्यासपूर्वक. काळजाच्या शाईने. त्यातील काही लेखांबद्दल मी उच्च हेप्रातिनिधिक स्वरूपात लिहिले आहे. ते वाचायला आपल्याला नक्कीच आवडेल. कोटस्थाने सरांच्या शब्दात सांगायचं तर, हे पुस्तक घेऊन आपण आयुष्यातील काही तासांचा आनंदाचा विमा उतरवू शकतो… हे निश्चित. मोरपिसाने या लेखकांचं लिखाण निश्चित औक्षवंत होईल.
(संस्कारधानी जबलपुर के हमारी वरिष्ठतम पीढ़ी के साहित्यकार गुरुवर डॉ. राजकुमार “सुमित्र” जी को सादर चरण स्पर्श । वे सदैव हमारी उंगलियां थामकर अपने अनुभव की विरासत हमसे समय-समय पर साझा करते रहते थे। इस पीढ़ी ने अपना सारा जीवन साहित्य सेवा में अर्पित कर दिया। वे निश्चित ही हमारे आदर्श हैं और प्रेरणास्रोत हैं। आज प्रस्तुत हैं आपका भावप्रवण कविता – कथा क्रम (स्वगत)…।)
साप्ताहिक स्तम्भ – लेखनी सुमित्र की # 221 – कथा क्रम (स्वगत)…
(प्रतिष्ठित कवि, रेखाचित्रकार, लेखक, सम्पादक श्रद्धेय श्री राघवेंद्र तिवारी जी हिन्दी, दूर शिक्षा, पत्रकारिता व जनसंचार, मानवाधिकार तथा बौद्धिक सम्पदा अधिकार एवं शोध जैसे विषयों में शिक्षित एवं दीक्षित। 1970 से सतत लेखन। आपके द्वारा सृजित ‘शिक्षा का नया विकल्प : दूर शिक्षा’ (1997), ‘भारत में जनसंचार और सम्प्रेषण के मूल सिद्धांत’ (2009), ‘स्थापित होता है शब्द हर बार’ (कविता संग्रह, 2011), ‘जहाँ दरक कर गिरा समय भी’ ( 2014) कृतियाँ प्रकाशित एवं चर्चित हो चुकी हैं। आपके द्वारा स्नातकोत्तर पाठ्यक्रम के लिए ‘कविता की अनुभूतिपरक जटिलता’ शीर्षक से एक श्रव्य कैसेट भी तैयार कराया जा चुका है। आज प्रस्तुत है आपका एक अभिनव गीत “क्या चिड़ियों के नये घोंसले...”)
☆ साप्ताहिक स्तम्भ # 221 ☆।। अभिनव गीत ।। ☆
☆ “क्या चिड़ियों के नये घोंसले...” ☆ श्री राघवेंद्र तिवारी ☆
(श्री संजय भारद्वाज जी – एक गंभीर व्यक्तित्व । जितना गहन अध्ययन उतना ही गंभीर लेखन। शब्दशिल्प इतना अद्भुत कि उनका पठन ही शब्दों – वाक्यों का आत्मसात हो जाना है।साहित्य उतना ही गंभीर है जितना उनका चिंतन और उतना ही उनका स्वभाव। संभवतः ये सभी शब्द आपस में संयोग रखते हैं और जीवन के अनुभव हमारे व्यक्तित्व पर अमिट छाप छोड़ जाते हैं। हम आपको प्रति रविवार उनके साप्ताहिक स्तम्भ – संजय उवाच शीर्षक के अंतर्गत उनकी चुनिन्दा रचनाएँ आप तक पहुँचा रहे हैं। सप्ताह के अन्य दिवसों पर आप उनके मनन चिंतन को संजय दृष्टि के अंतर्गत पढ़ सकते हैं।)
अध्यक्ष– हिंदी आंदोलन परिवार ☆ सदस्य– हिंदी अध्ययन मंडल, पुणे विश्वविद्यालय, एस.एन.डी.टी. महिला विश्वविद्यालय, न्यू आर्ट्स, कॉमर्स एंड साइंस कॉलेज (स्वायत्त) अहमदनगर ☆ संपादक– हम लोग ☆ पूर्व सदस्य– महाराष्ट्र राज्य हिंदी साहित्य अकादमी ☆ ट्रस्टी- जाणीव, ए होम फॉर सीनियर सिटिजन्स ☆
मकर संक्रांति मंगलवार 14 जनवरी 2025 से शिव पुराण का पारायण महाशिवरात्रि तदनुसार बुधवार 26 फरवरी को सम्पन्न होगा
इस वृहद ग्रंथ के लगभग 18 से 20 पृष्ठ दैनिक पढ़ने का क्रम रखें
अनुरोध है कि आप स्वयं तो यह प्रयास करें ही साथ ही, इच्छुक मित्रों /परिवार के सदस्यों को भी प्रेरित करने का प्रयास कर सकते हैं। समय समय पर निर्देशित मंत्र की इच्छानुसार आप जितनी भी माला जप करना चाहें अपनी सुविधानुसार कर सकते हैं ।यह जप /साधना अपने अपने घरों में अपनी सुविधानुसार की जा सकती है।ऐसा कर हम निश्चित ही सम्पूर्ण मानवता के साथ भूमंडल में सकारात्मक ऊर्जा के संचरण में सहभागी होंगे। इस सन्दर्भ में विस्तृत जानकारी के लिए आप श्री संजय भारद्वाज जी से संपर्क कर सकते हैं।
≈ संपादक – हेमन्त बावनकर/सम्पादक (हिन्दी) – श्री विवेक रंजन श्रीवास्तव ‘विनम्र’ ≈
पद : प्राचार्य,सी.पी.गर्ल्स (चंचलबाई महिला) कॉलेज, जबलपुर, म. प्र.
विशेष –
39 वर्ष का शैक्षणिक अनुभव। *अनेक महाविद्यालय एवं विश्वविद्यालय के अध्ययन मंडल में सदस्य ।
लगभग 62 राष्ट्रीय एवं अंतर्राष्ट्रीय संगोष्ठी में शोध-पत्रों का प्रस्तुतीकरण।
इंडियन साइंस कांग्रेस मैसूर सन 2016 में प्रस्तुत शोध-पत्र को सम्मानित किया गया।
अंतर्राष्ट्रीय विज्ञान शोध केंद्र इटली में 1999 में शोध से संबंधित मार्गदर्शन प्राप्त किया।
अंतर्राष्ट्रीय संगोष्ठी ‘एनकरेज’ ‘अलास्का’ अमेरिका 2010 में प्रस्तुत शोध पत्र अत्यंत सराहा गया।
एन.एस.एस.में लगभग 12 वर्षों तक प्रमुख के रूप में कार्य किया।
इंदिरा गांधी राष्ट्रीय मुक्त विश्वविद्यालय में अनेक वर्षों तक काउंसलर ।
आकाशवाणी से चिंतन एवं वार्ताओं का प्रसारण।
लगभग 110 से अधिक आलेख, संस्मरण एवं कविताएं पत्र-पत्रिकाओं में प्रकाशित।
प्रकाशित पुस्तकें- 1.दृष्टिकोण (सम्पादन) 2 माँ फिट तो बच्चे हिट 3.संचार ज्ञान (पाठ्य पुस्तक-स्नातक स्तर)
(ई-अभिव्यक्ति में प्रत्येक सोमवार प्रस्तुत है नया साप्ताहिक स्तम्भ कहाँ गए वे लोग के अंतर्गत इतिहास में गुम हो गई विशिष्ट विभूतियों के बारे में अविस्मरणीय एवं ऐतिहासिक जानकारियाँ । इस कड़ी में आज प्रस्तुत है एक बहुआयामी व्यक्तित्व “मानवीय मूल्यों को समर्पित- पूर्व महाधिवक्ता स्व.यशवंत शंकर धर्माधिकारी” के संदर्भ में अविस्मरणीय ऐतिहासिक जानकारियाँ।)
आप गत अंकों में प्रकाशित विभूतियों की जानकारियों के बारे में निम्न लिंक पर क्लिक कर पढ़ सकते हैं –
☆ “जिनकी रगों में देशभक्ति का लहू दौड़ता था – स्व. सवाईमल जैन” ☆ डॉ. वंदना पाण्डेय ☆
गौर वर्ण, ऊंची कद काठी वाले जबलपुर के पूर्व विधायक स्व. सवाईमल जी का व्यक्तित्व भी ऊंचा, गरिमापूर्ण और देशभक्ति के जज्बे से परिपूर्ण था। 30 नवम्बर 1912 में संस्कारधानी में श्री पूसमल एवं श्रीमती लक्ष्मी देवी जैन के परिवार में जन्मे सवाईमल जी की कर्मभूमि जबलपुर ही रही। आप बाल्यकाल से ही कुशाग्र बुद्धि के थे । तत्कालीन समय में देश की गुलामी, शासकाें के मनमाने अत्याचारों ने उनके मन को उद्वेलित कर दिया। उनके मन में विरोध की चिंगारी सुलग उठी जिसने शीघ्र ही विद्रोह का रूप धारण कर लिया, उन्हें अन्याय के खिलाफ आवाज उठाने प्रेरित एवं विवश किया । 1930 के जनआंदोलन में उन्होंने सक्रियता के साथ भाग लिया, फलस्वरूप उन्हें स्कूल की शिक्षा से हाथ धोना पड़ा यद्दपि बाद में उन्होंने बी.कॉम. के साथ कानून की पढ़ाई भी की। देश-प्रेम की अटूट भावना के साथ वे जन आंदोलन में निरंतर भाग लेते रहे । मात्र 18 वर्ष की उम्र में उन्हें एक वर्ष के लिए जेल जाना पड़ा । जेल से बाहर आते ही वे पुनः आजादी प्राप्त करने की गतिविधियों और तरकीबों में जुट गए । 1932 के जन आंदोलन में उन्हें पुनः गिरफ्तार कर जेल में डाल दिया गया। इस बार उन्हें 6 महीने का कठोर कारावास एवं 20 रु. का जुर्माना भी लगाया गया। श्री सवाईमल जी अत्यंत स्वाभिमानी थे। सश्रम करवास के बाद उन्होंने जुर्माना भरने से इनकार कर दिया । इस कारण उनकी सजा डेढ़ माह के लिए और बढ़ा दी गई । शरीर जहाँ कष्ट में तप रहा था, वहीं संकल्प और मजबूत होता जा रहा था। उनका स्वाभिमान और आत्मविश्वास मानो कह रहा हो –
हमको मिटा सके ये ज़माने में दम नहीं
हमसे ज़माना है ज़माने से हम नहीं।
देश प्रेम की ऊर्जा से भरे युवा सवाईमल जी ने1939 के त्रिपुरा कांग्रेस अधिवेशन में भाग लिया और इसी बीच उनकी सक्रियता ने उन्हें पुनः 6 माह के लिए नागपुर जेल में भेज दिया। जेल से रिहा होते ही पुनः पूरी शिद्दत और जुनून के साथ आज़ादी की लड़ाई में कूद पड़े। राष्ट्र को परतंत्रता से मुक्त कराने उन्होंने युवाओं की टोली बनाई। नई-नई तरकीबों के साथ उन्होंने अपनी गतिविधियां जारी रखीं । अच्छे नेतृत्व के साथ वे स्वतंत्रता प्राप्ति की रणनीति बनाकर कार्य करने लगे । 1942 के भारत छोड़ो आंदोलन में भूमिगत हो गए किंतु अब तक वे अंग्रेजों की आंखों की किरकिरी बन चुके थे अन्ततः क्रांतिकारी सवाईमल जी को गिरफ्तार कर लिया गया। इस बार उन्हें 1 साल 10 माह 24 दिन की कठोर यातना के साथ कारागार में दिन बिताने पड़े। उनके संघर्ष की यात्रा चलती रही। उन जैसे वीर सपूतों के प्रयास से देश स्वतंत्र हुआ ।
श्री सवाईमल जी ने स्वतंत्रता प्राप्ति के पश्चात 1952 से 1964 तक नगर निगम के विभिन्न महत्वपूर्ण पदों पर कार्य किया । इस बीच वे जबलपुर नगर के दो बार महापौर भी निर्वाचित हुए । 1970 के उपचुनाव में वे जबलपुर पश्चिम क्षेत्र से विधायक चुने गए पुनः 1972 में विधायक बनकर उन्होंने अपने क्षेत्र के विकास में अभूतपूर्व योगदान दिया ।
शहर के सामाजिक, व्यापारिक संस्थाओं में उनका अविस्मरणीय योगदान रहा । प्रांत के प्रसिद्ध औद्योगिक प्रतिष्ठान परफेक्ट पॉटरी कंपनी के उच्च प्रशासनिक पदों पर कार्य किया एवं वित्तीय सलाहकार भी रहे । शिक्षा के क्षेत्र में उन्हें विशेष रुझान था । शैक्षणिक संस्थाओं के उन्नयन हेतु भी उन्होंने अनेक कार्य किए । महाकौशल शिक्षा प्रसार समिति जिसके द्वारा प्रथम प्रतिष्ठित चंचलबाई महिला महाविद्यालय संचालित हुआ वे उसके 1977 से 1994 तक निरंतर अध्यक्ष रहे तथा उसे नई ऊंचाईयां दी।
1960 में सोवियत संघ एवं 1976 में भारतीय प्रतिनिधि मंडल के सदस्य के रूप में विदेश यात्रा की । भारत सरकार ने स्वतंत्रता संग्राम में उनके विशेष योगदान हेतु स्वतंत्रता दिवस की 25 वीं वर्षगांठ पर उनको ताम्रपत्र प्रदान कर सम्मानित किया ।
देश के गौरव श्री सवाईमल जैन जी का 82 वर्ष की आयु में 09 जनवरी 1994 को देहांत हो गया। उनके लिए केवल यही कहा जा सकता है कि –
जो शख्स मुल्क में लाता है इंकलाब
उसका चेहरा जमाने से जुदा होता है।
राष्ट्रभक्त, राष्ट्रपुत्र स्व. सवाईमल जैन जी को शत-शत नमन ….
(Captain Pravin Raghuvanshi—an ex Naval Officer, possesses a multifaceted personality. He served as Senior Advisor in prestigious Supercomputer organisation C-DAC, Pune. An alumnus of IIM Ahmedabad was involved in various Artificial Intelligence and High-Performance Computing projects of national and international repute. He has got a long experience in the field of ‘Natural Language Processing’, especially, in the domain of Machine Translation. He has taken the mantle of translating the timeless beauties of Indian literature upon himself so that it reaches across the globe. He has also undertaken translation work for Shri Narendra Modi, the Hon’ble Prime Minister of India, which was highly appreciated by him. He is also a member of ‘Bombay Film Writer Association’.)
We present his awesome poem ~ ‘Whispers of the Universe…‘ ~We extend our heartiest thanks to the learned author Captain Pravin Raghuvanshi Ji, who is very well conversant with Hindi, Sanskrit, English and Urdu languages for sharing this classic poem.
☆ ~ ‘Whispers of the Universe…’ ~ ☆
☆
I am known to be the sky, and the earth below,
Yet, you consider Me just a fleeting earthy show
*
Strange seekers wander around, in search of Me,
Looking where I’m not, yet I’m here, can’t you see?
*
You gazed into the mirror, but turned away dismayed,
Until I whispered, “You’re beautiful, in every shade..”
*
In every particle, every wave and sound, I only reside,
In every moment, I only abide, scattered, yet I hide…
*
Unseen, yet existing, in this vast universe’s infinite sway,
You’re the book inscribed with My name, every single day
*
With just a wave of My hand, stars appear and fade,
My endless fame manifests, in every moment I’ve made
*
In millions of hues, I’m the universe, vibrant and alive,
Don’t seek Me in connotations, I’m right here to thrive
*
In this moment, I’m with you; reborn, reincarnated anew,
Discover me, dear seeker, and the truth shall shine through
Dr. Suresh Kumar Mishra, known for his wit and wisdom, is a prolific writer, renowned satirist, children’s literature author, and poet. He has undertaken the monumental task of writing, editing, and coordinating a total of 55 books for the Telangana government at the primary school, college, and university levels. His editorial endeavors also include online editions of works by Acharya Ramchandra Shukla.
As a celebrated satirist, Dr. Suresh Kumar Mishra has carved a niche for himself, with over eight million viewers, readers, and listeners tuning in to his literary musings on the demise of a teacher on the Sahitya AajTak channel. His contributions have earned him prestigious accolades such as the Telangana Hindi Academy’s Shreshtha Navyuva Rachnakaar Samman in 2021, presented by the honorable Chief Minister of Telangana, Mr. Chandrashekhar Rao. He has also been honored with the Vyangya Yatra Ravindranath Tyagi Stairway Award and the Sahitya Srijan Samman, alongside recognition from Prime Minister Narendra Modi and various other esteemed institutions.
Dr. Suresh Kumar Mishra’s journey is not merely one of literary accomplishments but also a testament to his unwavering dedication, creativity, and profound impact on society. His story inspires us to strive for excellence, to use our talents for the betterment of others, and to leave an indelible mark on the world. Today we present his सतिरे The Last Respect: A Tale of Timeless Wisdom….
☆ Witful Warmth# 33 ☆
☆ Satire ☆ The Last Respect: A Tale of Timeless Wisdom… ☆ Dr. Suresh Kumar Mishra ‘Uratript’ ☆
Old age, in the great Indian context, is nothing short of sainthood—a peculiar sainthood bestowed without ceremony, robes, or the courtesy of silence. Instead, it comes with a gift box of expectations and ironic reverence. Our protagonist, Jagannath Sharma, an 82-year-old patriarch from Kanpur, found himself the unwilling recipient of this divine status.
Jagannath, with knees creaking louder than his conscience and a back bent like society’s moral compass, spent his days on a hand-me-down wooden chair—his throne of wisdom. His kingdom? A chaotic two-bedroom flat shared with three generations who respected him enough to ignore him. After all, nothing says “I care” like pretending your grandfather is part of the furniture.
“The greatest gift you can give your elders is your absence,” his grandson Keshav often declared, texting furiously on a phone that cost more than Jagannath’s lifetime savings. Keshav’s moral compass was an app, and it hadn’t been updated since his last semester break. “Old age is sacred,” Keshav added, “but so is Netflix, and I only have time for one.”
Jagannath’s plight wasn’t unique; it was a collective national treasure. In a land where the Vedas preach respect for elders, modern families practice it like yoga: occasionally and only for Instagram likes. His son, Prakash, nodded solemnly whenever someone mentioned “family values” but kept his father on a strict diet of leftover chapatis and indifference. “Papa, respect isn’t about actions. It’s about intentions, and mine are great,” Prakash explained, offering Jagannath the day-old tea he couldn’t finish. The tea was symbolic—a metaphor for life, steeped too long and utterly flavorless. “Bitter tea builds character,” Prakash said, ignoring the fact that his father’s character was already built and crumbling.
Indian culture, of course, takes pride in its multigenerational households. This pride is mostly expressed in speeches at weddings, while the elderly are left babysitting toddlers who mistake them for statues. “Grandpa is like the Taj Mahal,” Keshav’s younger sister Riya said. “Beautiful but best admired from a distance.” The irony wasn’t lost on Jagannath, who, like the Taj Mahal, felt abandoned, overpriced, and surrounded by clueless tourists. “If I’m a monument,” he muttered, “why do I have to pay rent?”
One fine Sunday, the family decided to organize a “Respect Your Elders” Day. The plan was simple: ignore Jagannath’s suggestions, serve him spicy food his stomach couldn’t handle, and post photos with heartfelt captions. “Hashtag gratitude,” Riya wrote, uploading a picture of Jagannath staring at a plate of chhole he hadn’t asked for. The food was a metaphor too: rich, colorful, and entirely unsuitable for the occasion. “Old people love spice,” Riya claimed, mistaking her grandfather for a Bollywood plotline.
As the day unfolded, Jagannath found himself the star of a circus he hadn’t signed up for. Prakash delivered a speech about the sacrifices of elders, conveniently omitting the part where he sold Jagannath’s ancestral land to buy an SUV. “Sacrifices must be honored,” Prakash declared, as his father silently sacrificed his appetite for the burnt dal served with extra smugness. “Family is everything,” Prakash continued, ignoring the WhatsApp notification from his lawyer about contesting his father’s pension rights.
The neighbors arrived to pay their respects, bringing sweets too sugary for Jagannath’s diabetes. “Elders are a treasure,” said Mrs. Gupta, who had previously complained about Jagannath sitting on the building’s shared bench. “Their wisdom is priceless,” she added, while Googling retirement homes for her own father. “It’s all about balance,” said Mr. Gupta, whose idea of balance involved keeping his father-in-law and the TV remote in separate rooms.
As the evening wore on, the family unveiled a gift: a Bluetooth hearing aid Jagannath couldn’t figure out how to use. “It’s cutting-edge technology,” Keshav explained, as his grandfather struggled to turn it on. “You’re just not trying hard enough,” Keshav added, ignoring his own struggles with basic empathy. “Technology bridges gaps,” Riya chimed in, widening the emotional chasm with every word.
Jagannath finally snapped when they brought out a cake shaped like a walking stick. “Cut it, Grandpa!” Riya cheered, as if the knife symbolized empowerment and not passive-aggressive mockery. “What a lovely gesture,” Mrs. Gupta remarked, taking a selfie with the cake and cropping Jagannath out.
Jagannath stood up, a Herculean task given his arthritis and the weight of generational hypocrisy. “Enough!” he bellowed, silencing the room like a power cut during IPL season. “You respect me as much as you respect traffic rules—only when someone’s watching!”
The family was shocked. Jagannath rarely spoke, having learned that his opinions were treated like WhatsApp forwards: ignored unless entertaining. “You call me wise but don’t trust me with the remote,” he continued. “You celebrate me like a festival—loudly and once a year.” “Your love is like a government scheme: well-advertised but poorly implemented.”
The speech went viral in the neighborhood WhatsApp group, earning Jagannath the nickname “Rebel Grandpa.” “He’s so brave,” Mrs. Gupta texted, before muting the group to watch her soap opera. “A true inspiration,” Prakash told the press, as he updated his LinkedIn bio to “Son of a Legend.”
Jagannath’s rebellion ended the charade but not the hypocrisy. The family hired a nurse to “care” for him, outsourcing their guilt with the efficiency of a corporate merger. “We’re doing our best,” Prakash said, patting himself on the back harder than anyone else ever did. “This is modern respect,” Keshav explained, scrolling past memes about self-love.
In the end, Jagannath found solace in solitude, realizing that true respect isn’t earned but demanded. “Old age is a gift,” he mused, “but in this family, it’s more like re-gifting.” “Wisdom isn’t appreciated until it’s quoted on a WhatsApp status,” he added, laughing for the first time in years.
The irony of Jagannath’s situation was as thick as the dust on his old photo albums. His family celebrated his legacy while erasing his presence. They admired his wisdom but avoided his words. And in their quest to honor him, they forgot to see him.
As the story of Jagannath Sharma circulates through middle-class drawing rooms and internet memes, one thing becomes clear: respect, like tea, is best served warm and without pretense. And old age, in the great Indian tradition, remains both a blessing and a cosmic joke.
(वरिष्ठ साहित्यकार श्री प्रदीप शर्मा जी द्वारा हमारे प्रबुद्ध पाठकों के लिए साप्ताहिक स्तम्भ “अभी अभी” के लिए आभार।आप प्रतिदिन इस स्तम्भ के अंतर्गत श्री प्रदीप शर्मा जी के चर्चित आलेख पढ़ सकेंगे। आज प्रस्तुत है आपका आलेख – “सूरज के तेवर…“।)
अभी अभी # 576 ⇒ सूरज के तेवर श्री प्रदीप शर्मा
ये महाशय सूरज,
ऊंचे घोर अंबर में रहाते हैं
जेठ की भरी दुपहरी में
तो तमतमाते हैं ,
और जब पौस माह में
आसमान में ड्यूटी देते हैं
तो ठंड में कंपकंपाते हैं ।
अजीब फितरत है इनकी
कभी आग का गोला
तो कभी बर्फ का गोला !
दिन के चौकीदार हैं ये
खुद रात को तानकर सोते हैं;
कल तो इन्होंने हद कर दी
दिन भर बादलों का
कंबल ओढ़कर पड़े रहे
और अपनी रोशनी को
भी कंबल में छुपा लिया ।।
तलवार में जंग नहीं लगती
तलवार जंग लड़ने के लिए होती है ;
सूरज भी रोशनी देने के लिए होता है,
उसे भी कहीं जाड़ा लगता है !
लेकिन समय का फेर देखिए,
दिन में भी कभी यह सूरज
मुंह छुपाता है
तो कभी बारिश के रूप में
घड़ियाली आंसू बहाता है ।।
कभी तो मन करता है
एक रूमाल से इसके आंसू
पोंछ दूं,
थोड़ी इसको भी विक्स
की भाप दे दूं
इस बेचारे का कौन है
उस बेरहम आसमान में ।
फिर खयाल आता है
जब सूरज को ग्रहण लगता है
तो पुजारी भगवान का मंदिर भी नहीं खोलता !
कौन देवता बड़ा है
मंदिर वाला अथवा
आसमान वाला यही
हमारा आदित्यनाथ ।।
सर्वशक्तिमान भुवन भास्कर की
यह दशा हमसे देखी नहीं जाती ।
इस धरा के हर प्राणी की निगाह आसमान पर ही लगी रहती है ।
उसका तेज ही हमारा तेज है ।
काश गलत हो हमारा अनुमान !
आज नहीं ऐसा कोई बाल हनुमान,
जो फिर सूरज को बर्फ का गोला समझ मुंह में धर ले ।
समस्त वसुन्धरा की ओर से हमारा सूर्य नमस्कार
स्वीकार करें ।
यह ईश्वर का कोप हो
अथवा प्रकृति का प्रकोप
प्रकृति से खिलवाड़ करने वाले हम इंसान ही हैं ।
हमारी खता माफ़ हो ।
अपनी लीला समेटें !
स्वयं प्रकाशित हों
और समस्त चराचर को भी अपनी स्वर्ण रश्मियों से आलोकित एवं आल्हादित करें ।
इंद्रधनुष्य 
वाचताना वेचलेले 
पुस्तकावर बोलू काही 
साप्ताहिक स्तम्भ – लेखनी सुमित्र की # 221 – कथा क्रम (स्वगत)… 
संजय दृष्टि – रिश्ता 
मकर संक्रांति मंगलवार 14 जनवरी 2025 से शिव पुराण का पारायण महाशिवरात्रि तदनुसार बुधवार 26 फरवरी को सम्पन्न होगा 
अभी अभी # 576 ⇒ सूरज के तेवर 
