हिन्दी साहित्य – साप्ताहिक स्तम्भ ☆ डॉ. मुक्ता का संवेदनात्मक साहित्य #4 ☆ समानाधिकार ☆ – डॉ. मुक्ता

डॉ.  मुक्ता

(डा. मुक्ता जी हरियाणा साहित्य अकादमी की पूर्व निदेशक एवं  माननीय राष्ट्रपति द्वारा सम्मानित/पुरस्कृत हैं।  साप्ताहिक स्तम्भ  “डॉ. मुक्ता का संवेदनात्मक  साहित्य” के माध्यम से आप  प्रत्येक शुक्रवार डॉ मुक्ता जी की उत्कृष्ट रचनाओं से रूबरू हो सकेंगे। आज प्रस्तुत है उनकी कविता  “समानाधिकार”। 

 

☆ साप्ताहिक स्तम्भ – डॉ. मुक्ता का संवेदनात्मक साहित्य – # 4 ☆

 

☆ समानाधिकार ☆

 

सड़क के किनारे

झूठे पत्तलों को चाटते देख

अनगिनत प्रश्न मन में कौंधते

कैसी तुम्हारी दुनिया

कैसा यह जग-व्यवहार

 

तुम कहलाते सृष्टि-नियंता

करुणा-सागर

महिमा तुम्हारी अपरंपार

तुम अजर,अमर,अविनाशी

घट-घट वासी

सृष्टि के कण-कण में

पाता मानव तुम्हारा अहसास

 

परन्तु,अच्छा है…

निराकार हो,अदृश्य व शून्य हो

यदि तुम दिखलाई पड़ जाते

हो जाता तुम्हारा भी बंटाधार

 

कैसे बच पाते तुम

प्रश्नों के चक्रव्यूह से

कैसे सुरक्षित रख पाते

निज देह,निज ग़ेह

 

अब भी समय है

होश में आओ

ऐसी सृष्टि की रचना करो

जहां सब को मिलें

समानावसर

व समानाधिकार

तभी हो पाएगी

इस जहान में सर्वदा

तुम्हारी जय जयकार

 

© डा. मुक्ता

पूर्व निदेशक, हरियाणा साहित्य अकादमी,  #239,सेक्टर-45, गुरुग्राम-122003 ईमेल: drmukta51@gmail.com

 

Please share your Post !

Shares

हिन्दी साहित्य – साप्ताहिक स्तम्भ ☆ साहित्य निकुंज #2 आस ☆ – डॉ. भावना शुक्ल

डॉ भावना शुक्ल

(डॉ भावना शुक्ल जी  को जो कुछ साहित्यिक विरासत में मिला है उसे उन्होने मात्र सँजोया ही नहीं अपितु , उस विरासत को गति प्रदान  किया है। हम ईश्वर से प्रार्थना करते हैं कि माँ सरस्वती का वरद हस्त उन पर ऐसा ही बना रहे। उनके  “साप्ताहिक स्तम्भ  -साहित्य निकुंज”के  माध्यम से अब आप प्रत्येक शुक्रवार को डॉ भावना जी के साहित्य से रूबरू हो सकेंगे। आज प्रस्तुत है डॉ. भावना शुक्ल जी की कविता “आस”

 

☆ साप्ताहिक स्तम्भ – #2  साहित्य निकुंज ☆

 

☆ आस ☆

 

बेटियां अब बड़ी हो गई है

उम्र की

कमसिन दहलीज पर

अब खड़ी हो गई हैं.

है बेटियों के बहुत अरमान

देने हैं उन्हें अब इम्तिहान

अब वे

पुरातन छवि से परे

गढ़ रही है नए विचार

बदल दी है सौंदर्य की परिभाषा

जगती मन में है एक आशा

बदले हैं कमनीयता पुराने के रंग

बदल गया है रहन-सहन का ढंग

रच डाली है एक नई छवि

तोड़ डाले हैं यौवनता के सब बंधन

तुम हो समर्थ

तुम्हें आशाओं के पंख लगा कर

उड़ना है

अपने हौसले को बुलंद

करना है

अब पुरातन बंधन नहीं है

नहीं है किसी चीज का निषेध

छूना है आसमान यही है शेष

परंपराओं की तोड़नी है दीवार

करना है

सभी से प्यार

रखना है नारी की गरिमा मान

होगा तभी सम्मान

रचना है तुम्हें एक इतिहास

बस

इस माँ की है यही आस.

 

© डॉ भावना शुक्ल

Please share your Post !

Shares

योग-साधना / Yoga Sadhana ☆ Health: an asset to mankind ☆ Yogacharya Subhash Kalambe

International Yoga Day Special

Yogacharya Subhash Kalambe

(We are grateful to Yogacharya Subhash Kalambe ji who gave us permission to publish the very useful article “Health: an asset to mankind” on the occasion of International Yoga DayYogacharya Subhash Kalambe ji is an author of the book “Yoga Sadhana and Exercise”.  Presently, he is providing Yoga Training in his ॐ  Saibag Yoga Ashram, Pune.)

 

☆ HEALTH: AN ASSET TO MANKIND ☆

 

In present day scenario, it is great achievement of life, if one remains healthy and physically fit throughout his life. If one succeeds in achieving this then certainly it is a blessing in disguise. The present day attitude of leading a luxurious style is in a way inviting more and more trouble.

What is health? “Health is nothing but a psycho-physical balance of the human personality.” A sound mind can command a sound body and a sound body responds to a sound mind. In the simplest term, a sound health denotes that when the demands arise all the body systems and organs should co-ordinate with each other to function with vigour & vitality. However, by any reason, if the psycho-physical balance becomes unstable, it leads to life threatening health maladies that will put human personality under the danger zone.

Unstable psycho-physical balance may lead to anatomical, physiological and mental ailments/disorders like heart disease, asthma, diabetes, kidney failure, indigestion, constipation, cancer, arthritis, spondylosis, obesity, physical/mental stress, high/low blood pressure, mental depression and insomnia etc. In other words these ailments/disorders are the gift of a modern luxurious life style. The psycho-physical imbalance directly affects the total human personality, which ultimately leads to mental depression at the very first instance.

Remember mental peace cannot be bought in the market. It can be achieved only through modifying our luxurious life style and by adopting a positive approach towards life. Optimism is the best solution rather than blindly following pessimism to maintain mental peace. When nature closes one door, the other door is always kept open provided you are diligent enough to recognize it. To keep up psycho-physical balance in tuned conditions just remember these simple facts of healthy living:

EAT TO LIVE, NOT LIVE TO EAT

LIVE HEALTHY AND DIE HEALTHY

A person looses the essence of healthy living by always being in the pursuit of asset. Man has an insatiable urge to earn more and more money in order to enjoy luxurious life style. This attitude leads to the neglect of the individual’s health and fitness state, diet, socialization, mental peace, etc. Psycho-physical balance should be a prime concern in everyone’s life. To maintain our health we should not rely on somebody. If every individual is healthy, the society & nation too becomes healthy.  A healthy nation can survive the natural calamities with a strong willpower. More-over to keep ones mental peace we should bear in mind a few golden rules. One should learn to love others unconditionally, which is the essence of fruitful life. Don’t be jealous of others. Don’t give any space in your mind for enmity and hatred. Enjoy the happiness by sharing others happiness. If possible extend a timely helping hand provided it is need based. This will give you an additional mental satisfaction. If one cannot do well to others, we can stop ourselves from doing bad. If assistance cannot be provided, do not create hurdles. Have a positive approach in day-to-day dealing.

Moreover, hoarding movable/immovable property/asset more than your requirement causes more of anxiety and stress rather than peace. Be patient in your day-to-day life. Do not worry about the past or the future, live in the present. However, in search of mental solace / mind purification people follow the path of spirituality, religion, mythology, satsang etc. All these activities really play wonderful role in life provided human ego is surrendered at any cost. Following mythological approach blindly without knowing the facts of life will do more harm than good to the individual. To achieve the highest goal in once life is a wonderful aspect, provided individual capability and aptitude is so suited. As long as aims and objectives of life are concerned, invariably have the options, because there is no limit to human desires. Failing to achieve the desire aims and objective in life without having many options may lead to psycho-somatic disorders and directly affect the health. On the whole, leading a healthy life style should be imbibed and nurtured in our heart from the childhood itself along with cultural heritage. Keep your body and mind occupied by doing something positive, constructive and useful. Also, to keep up a sound mind in a sound body & a vice-a-versa incorporate in your daily routing some sort of aerobic exercises, yoga, meditation and a regime of healthy nutritious diet according to individual calorie requirement. To sort out or prevent most of the health problems take proper rest during working hours and have a sound sleep at night for at least 7/8 hours daily. Doing aerobic exercises in the form of brisk walk, jogging, cycling, swimming, etc. for 30 minutes, 5 times a week while maintaining target heart rate will do wonders to your health. Hence plan your day accordingly to avoid any mishaps. Similarly it is worth remembering the statement:

शरीरमाद्यम खलुधर्मसाधनम

To follow the path of religion faithfully your body and mind should be sound enough. Whatever the mind thinks that reflects in the body. Therefore to maintain mental state, meditation plays a vital role in human life. Meditation in the simplest term means, “CONTINUOUS THINKING OF SOMETHING MENTALLY”. In the day-to-day life, make your body and mind to perform the task at hand with perfection by putting your heart and soul into it, so as to reduce additional, physical and mental stress. Try to attempt one work at a time. Too much of a sedentary life style like watching TV, gossiping, browsing on the internet, oversleeping, smoking, tobacco chewing, over-eating, etc. reduces the lifeline.

Therefore in a nutshell, here are a few tips on how to stay young and healthy to maintain psycho-physical balance to achieve sound health:

1)   Laugh and be humorous, don’t be gloomy.

2)   Let bygones be bygones. Dwelling on the past inflicts unnecessary stress.

3)  Early to bed, early to rise, is healthy and nice.

4)  Stay lean; being just 30% over-weight is bad.

5)  Keep learning, reading and socializing. An alert and active mind keeps the brain cells healthy.

6)   Keep working, doing something you like. Don’t retire; it slows down your body.

7)  Be the boss of your own life. Letting others push you around produces stress.

8)  Too many pills ruin your body. Take just what you need.

9)  Constantly alternating between the weight gain and loss is bad.

10) Exercise, give up smoking and eat less fatty food.

11) Do not worry about health and death, just get on with your life and enjoy it.

Last but not the least –

‘Always remember’

‘Health is an asset, learn to treasure it’.

©  Yogacharya Subhash Kalambe

Yoga Therapist, Health & Fitness Consultant
BPE, MPE, NIS (Athletics), Dip. Yoga (Kaivalyadham), Dip. SportsMedicine & SportsManagement, Black Belt (Marshal Art)

7, Parishram Housing Society, Near Baker Factory, Viman Nagar PUNE – 411 014.Maharashtra (India)
Phone: 020-26630475Mobile: 9822094849, Email: [email protected]

 

Please share your Post !

Shares

योग-साधना / Yoga Sadhana ☆ स्वास्थ्य: मानव जाति के लिये परिसंपत्ति ☆ योगाचार्य सुभाष कळम्बे

अंतरराष्ट्रीय योग दिवस पर विशेष 

योगाचार्य सुभाष कळम्बे 

 

(हम योगाचार्य सुभाष कळम्बे जी के हृदय से आभारी हैं जिन्होने हमें अंतर्राष्ट्रीय योग दिवस पर स्वास्थ्य से संबन्धित अत्यंत उपयोगी आलेख “स्वास्थ्य: मानव जाति के लिये परिसंपत्ति” प्रकाशनार्थ अनुमति प्रदान की।  आप “योग साधना एवं व्यायाम “पुस्तक के लेखक हैं तथा वर्तमान में ॐ साईबाग योग आश्रम, पुणे में योग प्रशिक्षण प्रदान कर रहे हैं।)

 

☆ स्वास्थ्य: मानव जाति के लिये परिसंपत्ति ☆

 

वर्तमानकालिक परिदृश्य में अगर कोई अपनी जिंदगी भर स्वस्थ और तंदुरुस्त रहता है, तो वह जीवन की बहुत बड़ी उपलब्धि मानी जाएगी। उसे हासिल करने में किसी को प्राप्त यश एक प्रच्छन्न लाभ है। विलासप्रिय शैलीयुक्त जीवन व्यतीत करने की वर्तमान प्रवृत्ति एक तरह से एक के बाद एक अनेक तकलीफ़ों को निमंत्रण देती है।

इंटेर्णास्वास्थ्य किसे कहते हैं? मानवी व्यक्तित्व का मनो-दैहिक संतुलन ही स्वास्थ्य है। स्वस्थ मन स्वस्थ शरीर पर नियंत्रण रख सकता है और स्वस्थ शरीर स्वस्थ मन के प्रति सकारात्मक अनुक्रिया दिखाता है। सरल शब्दों में, निर्दोष स्वास्थ्य यह सूचित करता है की आवश्यकता के अनुसार सभी शारीरिक प्रणालियों और अवयव उत्साह एवं उपयोगिता के साथ एक-दूसरे से समायोजन करें। तथापि अगर किसी वजह से मनो-दैहिक संतुलन अस्थिर हो जाता है, वह जीवन के लिए ऐसी खतरनाक व्याधियों को उत्पन्न करता है जो मानवी व्यक्तित्व को संकट-क्षेत्र के अंदर ले जा सकती है।

अस्थिर मनो-दैहिक संतुलन के परिणामस्वरूप शारीरिक एवं मानसिक बीमारियाँ/रोग, जैसे हृदय-विकार, दमा, मधुमेह, गुर्दात्रुटि, अपचन, कोश्ट्बद्धता, कैंसर, आर्थाराइट्स, (जोड़ों का दर्द), स्पोंडिलाइटिस, मोटापा, शारीरिक/मानसिक तनाव, उच्च/निम्न रक्तदाब, मानसिक अवसाद और निद्रानाश आदि। दूसरे शब्दों में ये व्याधियाँ/विकार आधुनिक विलासप्रिय जीवन शैली की देन है। मनो-दैहिक असंतुलन समूचे मानवी व्यक्तित्व को सीधे प्रभावित करता है, जिसका नतीजा अंततः मानसिक अवसाद की स्थिति को तुरंत निर्माण करता है। स्मरण रहे कि, मानसिक शांति बाज़ार से खरीदी नहीं जा सकती। उस की उपलब्धि केवल हमारी विलासप्रिय जीवन शैली में परिवर्तन ला कर और जीवन के प्रति सकारात्मक रुख अपनाने से ही संभव है। मानसिक शांति को बनाये रखने के लिए निराशावाद का विचारहीनता से अनुपालन करने की अपेक्षा सर्वशुभवाद सर्वोत्कृष्ट साधन है।  जब प्रकृति एक दरवाजे को बंद करती है, दूसरे दरवाजे को हमेशा खुला रखती है, बशर्ते कि आप उसे पहचानने के लिए पर्याप्त परिश्रमी हैं।

मनो-दैहिक संतुलन को अनुकूल स्थिति में कायम रखने के लिए सिर्फ स्वस्थ जीवन के निम्नलिखित सरल तथ्यों को याद रखिए :

जीने के लिए खा, कि खाने के लिए जिओ

स्वस्थ जिओ, स्वस्थ मरो।

संपत्ति का पीछा करने वाला व्यक्ति स्वस्थ जीवन के मूल तत्व को खो देता है। विलासमय जीवन शैली का आनंद लेने के लिए मनुष्य को ज्यादा से ज्यादा धन कमाने की अपूर्ण लालसा रहती है। इस प्रवृत्ति के कारण व्यक्ति अपना स्वास्थ्य और स्वस्थता की स्थिति, भोजन, सामाजिक, मानसिक शांति आदि की अपेक्षा करता है।  हर एक व्यक्ति के जीवन में मनो-दैहिक संतुलन प्रधान विषय रहना चाहिए। हमारे स्वास्थ्य के अनुरक्षण के लिए हमें किसी अन्य व्यक्ति पर निर्भर नहीं रहना चाहिए। अगर प्रत्येक व्यक्ति स्वस्थ है, तो समाज और राष्ट्र भी स्वस्थ बनते हैं। एक स्वस्थ देश नैसर्गिक विपत्तियों में प्रबल इच्छाशक्ति के साथ टिका रह सकता है।  इसके अतिरिक्त, अपनी मानसिक शांति बनाए रखने के लिए हमें कुछ स्वर्णिम नियमों को ध्यान में रखना चाहिए।  दूसरों के प्रति प्रेमभाव रखना सीखना चाहिए, जो कि लाभदायक जीवन का सत्व है।  औरों पर ईर्ष्या न कीजिये। अपने दिमाग में शत्रुता और घृणा को थोड़ी भी जगह मत दीजिये।  दूसरों के सुख में सहभागी बन कर उसका आनंद उठाइये। संभव हो तो  मदद के लिए हाथ आगे कीजिये, अगर किसी को जरूरत है।  इससे आप को अतिरिक्त मानसिक संतोष की प्राप्ति होगी। अगर हम किसी का भला नहीं कर सकते, तो बुरा करने से तो अपने आप को रोक सकते हैं।  सहायता नहीं दे सकते, तो बाधाओं का निर्माण मत करो। अपने दैनिक जीवन में सकारात्मक रुख अपनाओ।

इसके अलावा, अपनी आवश्यकताओं से ज्यादा चल और अचल संपत्ति का संचय शांति के बजाए दुश्चिंता और तनाव को पैदा करता है।  आपके नित्य जीवन में सहनशील रहिए। भूत या भविष्य की चिंता मत कीजिये; वर्तमान में रहिए। मानसिक सांत्वना एवं मन-शुद्धिकरण की खोज में लोग आध्यात्मिकता, धर्म, पुराणशास्त्र, सत्संग, आदि मार्गों का अनुगमन कराते हैं। ये सभी गतिविधियां जीवन में वस्तुतः आश्चर्यजनक भूमिका निभाते हैं, बशर्ते कि, हर हालत में मानवी अहं का समर्पण किया गया हो। पुराण-शास्त्र अभिगम के बिना विचार एवं जीवन के तथ्यों को बिना जाने, स्वीकारे व्यक्ति को लाभ के बजाय नुकसान पहुंचाएगा। अपने जीवन में उच्चतम लक्ष्यों की उपलब्धि एक अद्भुत पहलू हैं, अगर व्यक्तिगत योग्यता और अभिवृत्ति अनुकूल हो तो। जहां तक जीवन के लक्ष्य एवं उद्देश्य का सवाल है, कई विकल्प अवश्य रखिए, क्योंकि मानवी इच्छाओं का अंत नहीं है।  बिना विकल्प के इच्छाओं, लक्ष्यों एवं उद्देश्यों की प्राप्ति में विफलता मनः शारीरिक विकार उत्पन्न करके स्वस्थ्य पर सीधा बुरा प्रभाव डालेगी। कुल मिलाकर, बचपन से ही हमारे विचारों में सांस्कृतिक विरासत की साथ स्वास्थ्यकर जीवन शैली का पोषण किया जाना चाहिए।  आपके शरीर एवं मन को कुछ न कुछ सकारात्मक, रचनात्मक एवं उपयोगी बातें करने में व्यस्त रखिए।  साथ ही साथ, स्वस्थ शरीर में स्वस्थ मन (और प्रतिक्रम से) की सुरक्षा के लिए आपके दैनिक नित्यक्रम में कुछ ऐरोबिक व्यायाम, योग, ध्यान और कैलोरीज़ की व्यक्तिगत आवश्यकतानुसार पौष्टिक भोजन के आहार-विधान को समाविष्ट कीजिये। अधिकांश स्वास्थ्य समस्याओं को निपटाने या रोकने के लिए कार्यकाल में समुचित विश्राम कीजिये। अधिकांश स्वास्थ्य समस्याओं को निपटाने या रोकने के लिए कार्यकाल में समुचित विश्राम कीजिये और रात को कम से कम 7-8 घंटे की गहरी नींद लीजिये। सप्ताह में 5 बार 30 मिनटों के लिए निर्धारित हृदयस्पन्दन अनुपात को बनाए रखकर द्रुत-भ्रमण (तेज चलना), जॉगिंग, साइक्लिंग, तैरना, आदि आपके स्वास्थ्य में आश्चर्यजनक परिवर्तन लाएँगे। इसलिए उपर्युक्त बातें ध्यान में रखकर किसी दुर्घटना को टालने के लिए आपके दिन की योजना बनाइये। यहाँ यह उक्ति स्मरणीय है :

शरीरमाद्यम खलुधर्मसाधनम

धर्म के मार्ग पर प्रामाणिकता से अनुगमन करने के लिए आपके शरीर और मन का स्वस्थ होना जरूरी है।  मन जो भी सोचता है, शरीर उसको प्रतिबिम्बित करता है।  इसलिए मानवी जीवन में मानसिक सुस्थिति को बनाए रखने में ध्यान महत्वपूर्ण भूमिका निभाता है। सरल शब्दों में ध्यान का अर्थ “किसी बात पर मन में निरंतर सोचना” है।  आपकी दिनचर्या में आगे के कार्य में मन और आत्मा डालकर, उत्कृष्ट रूप में करने के लिए अपने शरीर और मन को प्रेरित कीजिये, जिससे अतिरिक्त शारीरिक एवं मानसिक तनाव में कमी आएगी। एक समय एक ही काम साधिए। स्थानबद्ध जीवनशैली जैसे दूरदर्शन देखते रहना, गप्प, इंटरनेट पर ब्राऊसिंग, अति-निद्रा, धूम्रपान, तंबाकू चबाते रहना, अति भोजन आदि का अतिरेक जीवनरेखा को घटाता है। इसलिए दोषरहित स्वास्थ्य की उपलब्धि के उद्देश्य से मनो-दैहिक संतुलन के अनुरक्षण के लिए किस प्रकार जवान एवं स्वस्थ रहें इस बारे में कुछ संकेत संक्षेप में देए गए हैं।

  1. हँसिये और विनोदप्रिय रहिए। खिन्न न रहें।
  2. विगत को विगत ही रहने दें। भूतकाल के बारे में सोचते रहने से अनावश्यक तनाव पैदा होता है।
  3. जल्दी सोएँ और जल्दी उठें; यह स्वास्थ्यकर और अच्छा है।
  4. दुबले रहिए; केवल 30% अति भार भी हानिकारक है।
  5. अध्ययन, पठन, सामाजिक कार्य चालू रखें। सतर्कता और सक्रियता मन-मस्तिष्क की कोशिकाओं को स्वस्थ रखती है।
  6. मनोनुकूल काम करना जारी रखें। निवृत्त न हों, उससे आपका शरीर मंद बनेगा।
  7. अपने जीवन के स्वामी स्वयं बनिए। आप औरों द्वारा धकेले गए तो उससे तनाव पैदा होगा।
  8. दवा की अत्यधिक गोलियों से शरीर का विनाश होता है। उतनी ही लें; जितनी अनिवार्य हो।
  9. भारवृद्धि और कमी के बीच झूलते रहना गलत है। 1.
  10. 10. व्यायाम कीजिये; धूम्रपान करना छोड़ दीजिये और चर्बीवाले अन्न कम खाइये।
  11. स्वास्थ्य और मृत्यु की चिंता मत कीजिये; सिर्फ जीवन के साथ आगे बढ़िए और उसका आनंद उठाइये।

 

अंतिम परंतु कम मत्वपूर्ण नहीं –

हमेशा याद रखिए

स्वास्थ्य परिसंपत्ति है, उसे संभाल कर रखिए।

©  Yogacharya Subhash Kalambe

Yoga Therapist, Health & Fitness Consultant
BPE, MPE, NIS (Athletics), Dip. Yoga (Kaivalyadham), Dip. SportsMedicine & SportsManagement, Black Belt (Marshal Art)

7, Parishram Housing Society, Near Baker Factory, Viman Nagar PUNE – 411 014.Maharashtra (India)
Phone: 020-26630475Mobile: 9822094849, Email: [email protected]

 

Please share your Post !

Shares

हिन्दी साहित्य – कविता – ☆ आओ हम सब मिल नित योग करें ☆ – डॉ प्रेम कृष्ण श्रीवास्तव

अंतरराष्ट्रीय योग दिवस पर विशेष 

डॉ प्रेम कृष्ण श्रीवास्तव 

 

(डॉ. प्रेम कृष्ण श्रीवास्तव जी की  अंतरराष्ट्रीय योग दिवस पर विशेष कविता।)

 

☆ आओ हम सब मिल नित योग करें

 

आओ हम सब मिल नित योग करें,

हम सब भारत माता की संतान हैं।

निरोग रहें हम एवं सब शक्ति से भरें,

देश की हम आन बान और शान हैं।।

आओ – – – – – – – – – – – – – – – – -करें।

 

आओ हम सब मिल कर संकल्प करें,

योग ज्ञान से सकल जगत अंजान है।

स्वस्थ रहने का सबमें हम विकल्प भरें,

जगद्गुरु बनने का अब स्वप्न  संधान है।।

आओ – – – – – – – – – – – — —— – करें।

 

निज सभ्यता संस्कृति का हम मान करें,

देख रहा सारा जग हमें इसका भान है।

भू नभ जल वायु अग्नि का सम्मान करें,

पर्यावरण संरक्षण अब हमारी आन है।।

आऔ – – – – – – – – – – – – – – – – – -करें।

 

जैव विविधता संरक्षण का संधान करें,

जीव जंतु वनस्पतियां हमारी शान हैं।

क्रोध लोभ मोह अहं हिंसा मर्दन करें,

वसुधैव कुटुम्बकम मंत्र हमारी शान है।।

आऔ——————————शान हैँ।।

 

डा0.प्रेम कृष्ण श्रीवास्तव

9412939877

Please share your Post !

Shares

हिन्दी साहित्य- आलेख – ☆ योग का महत्व ☆ सुश्री मालती मिश्रा ‘मयन्ती’

अंतरराष्ट्रीय योग दिवस पर विशेष 

सुश्री मालती मिश्रा ‘मयंती’

 

☆योग का महत्व ☆

 

योग एक आध्यात्मिक प्रकिया है जिसके अंतर्गत शरीर, मन और आत्मा को एक साथ लाने का काम होता है अर्थात् योग के द्वारा एकाग्रचित्त होकर तन और मन को आत्मा से जोड़ते हैं। गीता में श्रीकृष्ण ने एक स्थल पर कहा है ‘योगः कर्मसु कौशलम्‌’ अर्थात् योग से कर्मो में कुशलता आती है। हमारे देश का प्राचीन इतिहास बेहद गौरवशाली रहा है, हमारा देश ऋषि-मुनियों का देश रहा है और उस समय ऋषि-मुनि नित्य योग क्रिया करते थे, कदाचित् इसीलिए वर्तमान समय में बहुत से लोग इसे धर्म से जोड़कर देखते हैं और इसका विरोध करते हैं किन्तु इसे धर्म से जोड़ना सर्वथा गलत ही है और धर्म से जोड़कर इसे न अपनाने के सिर्फ दो ही कारण हो सकते हैं, एक तो अज्ञानता और दूसरा राजनीतिक कारण। यदि इन दो कारणों को छोड़ दिया जाए तो योग का विरोध करने या इसे न अपनाने का कोई औचित्य नहीं।

वर्तमान समय में रोजमर्रा के भागमभाग भरे जीवन, प्रदूषण से युक्त वातावरण, अशुद्ध और अनियमित आहार, अनियमित जीवनशैली के कारण लोग मानसिक तनाव, शारीरक व मानसिक अस्वस्थता जैसी कई समस्याओं से जूझ रहे हैं, हर दस में से छः व्यक्ति मोटापे का शिकार दिखाई देता है। ऐसी परेशानियों से आराम पाने के लिए वो दवाइयाँ लेना प्रारंभ करते हैं और धीरे-धीरे उनका जीवन ही दवाइयों पर निर्भर हो जाता है। साथ ही लोग मोटापे से राहत पाने के लिए व्यायाम करते हैं, बहुधा लोग दिन में कई- कई घंटे व्यायामशाला में व्यतीत करते हैं और कोच की सलाह पर तरह-तरह के हेल्थ पाउडर आदि पर पैसा पानी की तरह बहाते हैं। योग इन सारी समस्याओं का एकमात्र उपाय है। योग करने से हमारे मस्तिष्क को शांति मिलती है, ध्यान केंद्रित करने में आसानी होती है, तनाव से मुक्ति मिलती है, कार्य करने में मन लगता है, यह न सिर्फ हमारे मस्तिष्क को ताकत पहुँचाता है बल्कि हमारी आत्मा को भी शुद्ध करता है। शरीर की अलग-अलग समस्याओं के लिए अलग-अलग योगासन होते हैं। जो व्यक्ति नियमित रूप से योग करते हैं वो शारीरिक व मानसिक व्याधियों से दूर रहते हैं। अतः योग को दैनिक जीवन में नियमित रूप से अपनाना चाहिए ताकि बीमारियों, कुंठाओं से दूर रहकर एक स्वस्थ, सकारात्मक और सार्थक जीवन का लाभ उठाया जा सके।

 

मालती मिश्रा मयंती

 

Please share your Post !

Shares

मराठी साहित्य – मराठी कविता – ☆ पावसाच्या कविता ☆ – सुश्री विजया देव

सुश्री विजया देव

 

(वरिष्ठ मराठी साहित्यकार सुश्री विजया देव जी  की  वर्षा ऋतु के आगमन पर एक भावप्रवण मराठी कविता।)

 

☆ पावसाच्या कविता ☆

 

या धरेच्या रांजणात बरसतो

पाऊस हा

जीवनाचा अर्थ काही सांगतो

पाऊस हा

मित्र हा  क्रुषिवलांचा करी क्रुपा त्यांचेवरी

शेत हिरवीगार कराेनी सुखवितो

पाऊस हा

काेरड्या झाल्या मनाच्या भावना

संवेदना

प्रेमवर्षावात तेव्हा भिजवतो

पाऊस हा

वाट हिरवी चालताना मातीला

येई सुवास

काय अत्तराचे सुगंध शिंपतो

पाऊस हा

विरह आणि मिलनाचे  हा धडे देतो कशाला

प्रेमिकाना जागवितो जागतो

पाऊस हा

जाण याला संगिताची हा असे कां

गायक

रिमझीमणारी गझल गातो

रिझवतो पाऊस हा

 

©  विजया देव, पुणे 

 

Please share your Post !

Shares

मराठी साहित्य – साप्ताहिक स्तम्भ – ☆ पुष्प चौथा #4 – ☆ कॉर्पोरेट जगत ☆ – कविराज विजय यशवंत सातपुते

कविराज विजय यशवंत सातपुते

 

(समाज , संस्कृति, साहित्य में  ही नहीं अपितु सोशल मीडिया में गहरी पैठ रखने वाले  कविराज विजय यशवंत सातपुते जी  की  सोशल मीडिया  की  टेगलाइन माणूस वाचतो मी……!!!!” ही काफी है उनके बारे में जानने के लिए। जो साहित्यकार मनुष्य को पढ़ सकता है वह कुछ भी और किसी को भी पढ़ सकने की क्षमता रखता है।आप कई साहित्यिक,  सांस्कृतिक  एवं सामाजिक संस्थाओं से जुड़े हुए हैं  ।  अब आप प्रत्येक शुक्रवार को उनके मानवीय संवेदना के सकारात्मक साहित्य को पढ़ सकेंगे।  आज इस लेखमाला की शृंखला में पढ़िये “पुष्प चौथा  – कॉर्पोरेट जगत” ।)

 

☆ साप्ताहिक स्तम्भ – पुष्प चौथा #-4 ☆

 

कॉर्पोरेट जगत 

 

जमाना बदलतोय असे एकीकडे म्हणायचे अन दुसरी कडे मात्र नावावरुन, जातीवरून त्याला काम द्यायचे का नाही हे ठरवायचे हेच सर्वत्र पहायला मिळते.

बारा बलुतेदारी पद्धत गेली. अठरा पगड जातीचा समाज कामासाठी देशाच्या कानाकोपर्यात विभागला गेला. त्या जात बांधवाचे एकीकरण करण्याचे काम युद्ध पातळीवर सुरू झाले आहे त्यात कार्पोरेट जगत मागे नाही.

मोठमोठय़ाल्या फीया भरून, डोनेशन देऊन पदवीधर झालेले हे लक्ष्मीपुत्र ठरावीक ठिकाणी बरोबर कामाला लागतात.  एखादा वरच्या हुद्द्यावरील अधिकारी  आपले युनिट तयार करताना,  आपल्या हाताखालील कामगारांची भरती करताना आपल्या गणगोताला प्राधान्य देतो.  बहुतांश कंपनीत अशी साखळी तयार झाली आहे. कामगारांची संख्या, भरती जातीनिहाय होत नाही पण कामाची विभागणी मात्र जातीनिहाय केली जाते. कम्युनिकेशनचे गोंडस नाव देऊन ही साखळी  एकेक विभाग सांभाळू लागते. काही दिवसांनी जेव्हा प्रमोशन ची वेळ येते तेव्हा हे वाद  विवाद  चव्हाटय़ावर येतात.  त्याचा बाॅस त्याला दुसऱ्या विभागात जाऊ देत नाही. आपला माणूस  आपल्या हाताखाली  कार्यरत रहावा  यासाठी राजकारणी डावपेच खेळले जातात.

जात  एकत्रीकरण तळागाळातून देखील सुरू झाले आहे. त्याचा फार मोठा फायदा काॅरपोरेट जगतानं उचलला आहे.  पेपरविक्रेते,  दूधविक्रेते – उत्पादक संघटना,  कृषी उत्पन्न समित्या,  हमाल पंचायत, बाजार समिती,  बचत गट,  अंगण वाडी,  अनाथाश्रम, वसतिगृहे , पतसंस्था, बॅका सर्व ठिकाणी नोकरीच्या संधी उपलब्ध करून देताना जातीचा विचार केला जातो.  इतकेच काय व्यवसाय प्रशिक्षण देताना देखील जातीनिहाय सवलती देऊन प्रशिक्षण दिले जाते. शिक्षण संस्था देखील यामध्ये मागे नाहीत. ही जातीनिहाय  एकत्रिकरणाची साखळी जन्मदाखल्यापासून सुरू होते. विविध  संस्थेच्या संचालक पदाच्या निवडणुकीत पॅनेल मधून ही जातीयता ठळक पणे निदर्शनास येते.

मुलाला शिक्षण देतात संस्थेचा नावलौकिक पहाण्यापेक्षा संचालकांचे जातकूळ त्याची माहिती काढली जाते.  सोशल नेटवर्किंग साइट्स वरून जरी प्रवेश परीक्षा दिल्या जात  असल्या तरी प्रत्यक्षात राखीव जागेच्या कोट्यातून राजकारण खेळवले जाते.  व्यापारी संघटनांमधे हा जातीयवाद मोठ्या प्रमाणावर जाणवतो. काॅरपोरेट जगताचे लागेबांधे शेअर्स,  डिबेंचर्स , भांडवलदार यांच्याशी  इतके  घट्ट  असतात की ‘विश्वासाची माणस’ या नावाखाली जातीनिहाय एकत्रिकरण राजरोस केले जाते. विविध राजकीय पक्षांच्या पाठबळावर हे काॅरपोरेट क्षेत्र उत्तुंग भरारी घेते आहे.

एकमेकां साह्य करू, किंवा तू मला  ओवाळ आता, मी तुला  ओवाळतो या न्यायाने पैशाच्या जोरावर माणूस  आपापल्या जातीतल्या व्यक्तीना रोजगार देऊन,  व्यवसाय प्रशिक्षण देऊन सशक्त बनवित आहे. जस  छापा  आणि काटा  या नाण्याचा दोन बाजू पाहिल्या जातात तश्या ‘सिन्सियर ‘  या  छत्राखाली या जातीवली तयार केल्या जातात. हे केवळ एकत्रिकरणावर थांबत नाही तर  जातीनिहाय  एकत्रिकरण झाले की संघटीकरण सुरू होते. आणि संघटीकरण झाले की आरक्षण वाद सुरू होतो. गुणवत्ता डावलून सांभाळून घेण्याची वृत्ती  आली की जातीयवाद बोकाळतो. विविध संघटना मध्ये गटातटाचे राजकारण होते  आणि याचा फायदा सर्वाधिक काॅरपोरेट जगताला होतो आहे.

पर्सनल सेक्रेटरी पासून  ऑफिस बाॅय पर्यंत सर्व ठिकाणी हे गट तट पहायला मिळतात. नोकर्‍या मिळवून देणाऱ्या संघटनेत याची सविस्तर माहिती  उपलब्ध होते.

दोष  एकत्रिकरण किंवा संघटीकरणाचा नाही तर दोष जातीयवादी दरी निर्माण करणाऱ्या समाजकंटकांचा आहे.  काॅरपोरेट क्षेत्राचा मूळ उद्देश  एकत्रिकरण,संघटन,  उत्पादन, विकसन आणि सेवा उपलब्धी हे  असल्याने  इथे हा जातीयवाद कॅन्सर सारखा समाजमनात पसरत चालला आहे.

माणसाने माणसाकडे माणूस म्हणून पहायला शिकले हा जातीयवाद काही अंशी कमी होईल. असे मला वाटते. पण  ‘आपला’ हा शब्द माणसाला चिकटला  आणि माणूस जातीच्या रूळावरून चालायला लागला. हे रूळ समांतर रेषा बनून धावतात  आणि तिथेच काॅरपोरेट क्षेत्र विस्तृत होत जाते. जात  आणि पैसा यांच्या पारडय़ात तोलला जाणारा माणूस  या  काॅरपोरेट क्षेत्रात आपण जगतो कुणासाठी,  कशासाठी हेच विसरला  आहे काॅरपोरेट जगतात  माणूस माणसाला दुरावला आहे हेच खरे वास्तव आहे.

हे  वास्तव स्विकारायचे कि बदलायचे हे ही  आता माणसानेच ठरवायचे. ही जातीयवादाची पोकळी भरून काढण्यासाठी काय पाऊले उचलायची हे व्यक्ती निहाय.

 

✒  © विजय यशवंत सातपुते

यशश्री, 100 ब दीपलक्ष्मी सोसायटी,  सहकारनगर नंबर दोन, पुणे 411 009.

मोबाईल  9371319798.

 

Please share your Post !

Shares

योग-साधना LifeSkills/जीवन कौशल ☆ Yoga Day 2019: Yoga By The Sea & Eight Limbs Of Yoga Practice ☆ Shri Jagat Singh Bisht

International Yoga Day 2019

Shri Jagat Singh Bisht

(Master Teacher: Happiness & Well-Being, Laughter Yoga Master Trainer,  Author, Blogger, Educator and Speaker.)

 

Yoga Day 2019: Yoga By The Sea & Eight Limbs Of Yoga Practice

 

Please click on picture or text for video >>  Yoga by the sea 

On the eve of #YogaDay2019, we present an inspiring video of #yoga by the sea. It includes a brief description of the eight limbs of yoga practice.

These pictures were shot one morning at the Beach Haven wharf in North Shore, Auckland, New Zealand. It depicts Radhika, yoga teacher, performing some asanas.

Yoga Sutras of Patanjali:

Yoga is the control of the patterns of consciousness.

Eight parts of yoga discipline:

1. Yama: self-restraints

2. Niyama: fixed rules

3. Asana: postures

4. Pranayama: breath control

5. Pratyahara: withdrawal

6. Dharana: concentration

7. Dhyana: meditation

8. Samadhi: samadhi

The five yamas:

  1. Non-violence
  2. Truth
  3. Honesty
  4. Sensual abstinence
  5. Non-possessiveness

The five niyamas:

  1. Cleanliness
  2. Contentment
  3. Austerity
  4. Self-study
  5. Surrender to God

Asana:

Steady and comfortable should be the posture.

Pranayama:

The asana having been done, pranayama is the cessation of the movement of inhalation and exhalation. Fitness of the mind for concentration develops through pranayama.

Pratyahara:

Pratyahara is, as it were, the imitation by the senses of the mind by withdrawing them from their respective objects. There is highest mastery over the sense organs by pratyahara.

Dharana:

Concentration (dharana) is binding the mind to one place.

Dhyana:

Uninterrupted stream of the content of consciousness is Dhyana.

Samadhi:

That state (of dharana and dhyana) becomes samadhi when there is only the object appearing without the consciousness of one’s self.

(This is only a demonstration to facilitate practice of the asanas. It must be supplemented by a thorough study of each of the asanas. Careful attention must be paid to the contra indications in respect of each one of the asanas. It is advisable to practice under the guidance of a yoga teacher.)

 

Jagat Singh Bisht  and Smt. Radhika Bisht 

Founder: LifeSkills

Seminars, Workshops & Retreats on Happiness, Laughter Yoga & Positive Psychology.
Speak to us on +91 73899 38255
[email protected]

 

Please share your Post !

Shares

आध्यात्म/Spiritual – श्रीमद् भगवत गीता – पद्यानुवाद – तृतीय अध्याय (40) प्रो चित्र भूषण श्रीवास्तव ‘विदग्ध

श्रीमद् भगवत गीता

पद्यानुवाद – प्रो चित्र भूषण श्रीवास्तव ‘विदग्ध’

तृतीय अध्याय

( अज्ञानी और ज्ञानवान के लक्षण तथा राग-द्वेष से रहित होकर कर्म करने के लिए प्रेरणा )

( काम के निरोध का विषय )

 

इन्द्रियाणि मनो बुद्धिरस्याधिष्ठानमुच्यते ।

एतैर्विमोहयत्येष ज्ञानमावृत्य देहिनम्‌।।40।।

 

इंद्रिय मन औ” बुद्धि काम के प्यारे ठौर ठिकाने हैं

जो आच्छादित कर लेते खुद,ज्ञान को नित मनमाने हैं।।40।।

 

भावार्थ :  इन्द्रियाँ, मन और बुद्धि- ये सब इसके वासस्थान कहे जाते हैं। यह काम इन मन, बुद्धि और इन्द्रियों द्वारा ही ज्ञान को आच्छादित करके जीवात्मा को मोहित करता है। ।।40।।

 

The senses,  mind  and  intellect  are  said  to  be  its  seat;  through  these  it  deludes  the embodied by veiling his wisdom. ।।40।।

 

© प्रो चित्र भूषण श्रीवास्तव ‘विदग्ध’ 

ए १ ,विद्युत मण्डल कालोनी, रामपुर, जबलपुर

[email protected]

मो ७०००३७५७९८

(हम प्रतिदिन इस ग्रंथ से एक मूल श्लोक के साथ श्लोक का हिन्दी अनुवाद जो कृति का मूल है के साथ ही गद्य में अर्थ व अंग्रेजी भाष्य भी प्रस्तुत करने का प्रयास करेंगे।)

Please share your Post !

Shares
image_print