Tag: #मराठी-आलेख

श्री संदीप काळे

 मनमंजुषेतून 

☆ मानवतेचा मानस…! ☆ श्री संदीप काळे ☆

मी नवी मुंबईहून नाशिकच्या मार्गाला लागलो. रस्त्यामध्ये काही पाड्यांना भेटी देत सायंकाळपर्यंत नाशिकला जावं, हा बेत करून मी जात होतो. शहापूरजवळच्या एका पाड्यावर थांबलो. तिथल्या काही शेतकरी बांधवांशी बोलत होतो. निवडणुका, सरकार, स्थानिक पातळीवरील राजकारण आणि त्यात भरडली जाणारी ही सगळी पाड्यावरची माणसं आहेत, हे मी अनुभवत होतो. त्या पाड्यावर मी काही शेतकऱ्यांशी बोलत असताना एक छोटासा टेम्पो त्या गावात आला. टेम्पोला पाहून सगळे लोक हातामध्ये तांब्या, बाटली, ग्लास घेऊन टेम्पोच्या दिशेने जात होते.

मी माझ्या बाजूला उभ्या असलेल्या शेतकऱ्याला म्हणालो, “ही मंडळी अशी पळतात का? ’’ ते म्हणाले, “काही नाही, दूध आलेय. ते दूध आणण्यासाठी जात आहेत. ’’ मला वाटले, की दूध विक्रीसाठी कोणीतरी घेऊन आले असेल, पण तसे नव्हते. ते दूध तिथे मोफत वाटले जात होते. मी माझ्या बाजूला असलेल्या माणसाला परत म्हणालो, की ही माणसे फुकट दूध देतात का, पैसे घेत नाहीत? तो म्हणाला, ‘मानस’ नावाचा शेतीचा फार्म आहे. त्या ठिकाणी असणाऱ्या गाईचे दूध रोज काढून आसपासच्या आदिवासी पाड्यांवर, गावांमध्ये वाटले जाते.

मला त्या व्यक्तीचे ऐकून आश्चर्य वाटले. मी त्या टेम्पोवाल्याला म्हणालो, “तुम्ही हे दूध रोज वाटप करता का? ’’ ते म्हणाले, “नाही, दोन ते तीन दिवसांत आम्ही दूध एकत्रित जमा करून वाटप करत असतो. ’’ तुमचा फार्म कुठे आहे? मी पुन्हा त्याला विचारले, तो म्हणाला, “१५ किलोमीटर अंतरावर आहे. ’’ मी त्या फार्मचा पत्ता घेतला आणि तिथे लोकांशी बोलून त्या फार्मच्या दिशेने निघालो. शहापूरवरून पुढे जाताना साजिवली येथे भातसा धरणाच्या अगदी जवळ असलेले हे `मानस कृषी शेती’ असा मोठा बोर्ड लावलेला आहे. मी ओळख सांगून आतमध्ये प्रवेश केला.

एका झोपडीमध्ये एक व्यक्ती आदिवासी महिलांना धान्य वाटप करताना मी पाहिले. मी तिथं गेलो आणि मागे चुपचापपणे उभा राहिलो. सर्व महिलांना धान्य दिल्यावर ती व्यक्ती म्हणाली, ‘‘ ज्या गरजू आणि कुपोषित बालकांच्या आई आहेत त्यांच्यासाठी आम्ही हे धान्य देण्याचे काम करत असतो. आपल्या अवतीभवती असलेल्या अनेक गरजवंत महिला यांना या संदर्भात सांगा. ’’ त्या महिलांनी डोक्यावर बॅगा उचलल्या आणि त्या आपल्या घराच्या दिशेने निघाल्या.

त्यातल्या मी दोन महिलांशी बोलत होतो, त्यामध्ये गीता नावाची महिला मला म्हणाली, ` या जमान्यात कोण कोणाला मदत करते बाबा, ही माणसे पुढाकार घेऊन काहीतरी चांगले काम करतात, ’ दुसऱ्या जमुनाबाई म्हणाल्या, `गेल्या अनेक वर्षांपासून ही माणसे धान्य वाटप करण्याचे काम करतात. याच शेतामध्ये पिकलेले, इथेच देण्याचे काम त्यांनी हाती घेतले. प्रत्येक वेळेला धान्य देण्यासाठी येणाऱ्या महिला वेगवेगळ्या असतात. वेगवेगळ्या भागातल्या असतात. काळ नेहमी आम्हा गरिबाची परीक्षा घेतो. कधी आजारपण लहान मुलाभोवती असते, कधी म्हाताऱ्या माणसाचा जीव जातो. अशा स्थितीत ही माणसे देव म्हणून आमच्या आसपास असणाऱ्या सर्व पाड्यांवर जातात. सर्वांना भेटून मदत करतात. मी कुपोषणामुळे चार मुलांना मुकले. आता आई-बाबा आणि अपंग असलेल्या पतीला मी सांभाळते. ’

जी व्यक्ती धान्य वाटप करत होती त्या व्यक्तीजवळ जाऊन मी त्यांना नमस्कार केला. त्यांच्याशी बोललो. त्यांच्याकडून तिथे चालणाऱ्या सगळ्या उपक्रमाविषयी माहिती घेतली. मी ज्यांच्याशी बोलत होतो त्यांचे नाव व्यंकटेश जोशी (९४२३१३६६०४), ते ‘मानस’चे संचालक होते. मूळचे नांदेड जिल्ह्यातील धर्माबादचे असणारे जोशी यांनी त्यांच्या अनेक सहकारी मित्रांच्या मदतीने २५० एकर शेतीत सजीव शेतीचे प्रयोग करण्यासाठी पुढाकार घेतला. त्यात स्वतःला वाहून घेतले. जगात शेतीबाबत होणारे सर्व प्रयोग येथे होतात. देशभरातून शेतकरी येथे प्रशिक्षण घेण्यासाठी येतात.

गुजरात येथून गिरनार महाराज यांच्याकडून आणलेल्या पाचशे गीर गाई आहेत. या गाईचे दूध विक्रीसाठी नाही तर आसपासच्या गावांतल्या गरीब, कष्टकरी यांना वाटण्यासाठी आहे. गोमूत्रापासून पिकासंदर्भात असणारी सर्व औषधे येथे तयार केली जातात. विहिरीत गोमूत्र सोडले जाते आणि ते पुन्हा झाडांना दिले जाते. शंभर एकर शेती येथे पडीक आहे, त्याचे कारण ती जमीन गाईंना चरण्यासाठी ठेवली आहे. गाय, अग्निहोत्र, जैविक खत ही ओळख या प्रकल्पाची आहे. जोशी माझ्याशी बोलत होते आणि मी त्यांचे सारे ऐकत होतो. सारा प्रकल्प जोशी यांनी मला फिरून दाखवला.

एका व्यक्तीची ओळख करून देताना जोशी मला म्हणाले, हे व्यंकटेश कुलकर्णी, माझे मावस भाऊ आणि गुरुसुद्धा आहेत. या प्रोजेक्टचे चेअरमन आहेत. त्यांनीच मला मुंबई दाखवली. मी कुलकर्णी सर यांना नमस्कार केला. एखाद्या साधूच्या चेहऱ्यावर जसे तेज असते तसे तेज कुलकर्णी यांच्या चेहऱ्यावर होते. जोशीकाका काही माणसांशी बोलत होते, त्या वेळी मी कुलकर्णी यांच्याशी वेगवेगळ्या प्रयोगांविषयी बोलत होतो. कुलकर्णी म्हणाले, शेतीसाठी देशी गाय खूप महत्त्वाची आहे. त्यासाठी जिथे शेती आहे तिथे गाय महत्त्वाची आहे. त्याशिवाय शेतीसाठी प्रसन्न वातावरणही महत्त्वाचे आहे, त्यासाठी अग्निहोत्र आवश्यक आहे.

अनादी काळापासून शेतीतून निघणाऱ्या धान्यातून आमच्या पिढ्या धष्टपुष्ट तयार झाल्या. कित्येक माणसे १३० वर्षांपर्यंत जगायची, पण आता सारेकाही सत्त्वहीन, रासायनिक खताचं खाऊन पन्नाशीत माणसांना जगणं नकोसे झाले आहे. कुलकर्णी यांचे शेतीबाबत सारे प्रयोग जबरदस्त होते. तिथला सोनचाफा तर आयुष्यभर आठवणीत राहील असाच होता. जोशी पुन्हा आले आणि माझ्याशी बोलत होते. ते म्हणाले, “माझे वडील नारायण जोशी स्वातंत्र्यसैनिक होते. ते प्रचंड धार्मिक होते. हातात येईल तेवढा तांदूळ ते घ्यायचे, तेवढाच शिजवून खायचे. माझे आजोबा गोविंद आबा भट गावाकडे ज्योतिषी होते, कुणाची गाय चोरीला गेली, घरातून माणूस निघून गेला, तो कुठे गेला, ते बरोबर सांगायचे. त्यांची कार्यपद्धती मी अवगत केली, असे मला जोशीकाका सांगत होते.

मी जोशीकाका यांच्या गाडीत बसलो. त्यांनी प्रोजेक्टवर जितके प्रशिक्षण सुरू होते तिथे आम्ही जाऊन आलो. द्राक्षे, डाळिंब, चिकू, भातशेती, भेंडी अशा सर्व पिकांबाबत प्रशिक्षण सुरू होते. दरवर्षी किमान सात ते आठ हजार शेतकरी येथून प्रशिक्षण घेऊन विषमुक्तीसाठी पुढाकार घेतात. जोशी, कुलकर्णी आणि अन्य मित्रांच्या सहकार्याच्या मदतीने सुरू झालेल्या या प्रयोगाच्या माध्यमातून येत्या दहा वर्षांत राज्यातले किमान अर्धे शेतकरी तरी विषमुक्त शेतीकडे वळवण्याचा ‘मानस’ या बंधूने आखला आहे. “

जोशी आणि कुलकर्णी बंधूंचा निरोप घेऊन मी परतीच्या वाटेने निघालो. जोशी काकांनी मला सोनचाफ्याची फुले बांधून देताना ते मला म्हणाले, तुम्हाला सोनचाफ्यांची फुले फार आवडतात. मला एकदम धक्का बसला, मी म्हणालो, तुम्हाला कसे काय माहिती. त्यावर जोशीकाका हसून म्हणाले, मी ज्योतिषी आहे, काकांच्या बोलण्यावर मीही हसलो.

… त्या सोनचाफ्याचा सुगंध पुढचे चार दिवस माझ्या गाडीत आणि घरात दरवळत होता. त्यापेक्षाही जोशी, कुलकर्णी यांनी निःस्वार्थीपणे राज्यातील हजारो शेतकऱ्यांना गायींच्या संवर्धनातून दिलेला विषमुक्त शेतीचा प्रयोग फार महत्त्वाचा होता. `जय किसान’चा नारा या बंधूंच्या समर्पक भावनेतून निनादणारा होता, बरोबर ना…?

© श्री संदीप काळे

चीफ एडिटर डायरेक्टर एच जी एन मीडिया हाऊस मुंबई.

मो. 9890098868

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ.उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ.मंजुषा मुळे/सौ.गौरी गाडेकर≈

श्री मेघःशाम सोनवणे

 इंद्रधनुष्य 

☆ फ्लाइंग ऑफिसर निर्मलजित सिंह सेखों – मूळ हिन्दी व इंग्रजी लेखक : अनामिक ☆ मराठी अनुवाद – श्री मेघःशाम सोनवणे ☆

फ्लाइंग ऑफिसर निर्मलजित सिंह सेखों.

परमवीर चक्र…. भारतीय हवाई दल.

निर्मलजित सिंह सेखों यांचा जन्म १७ जुलै १९४३ रोजी पंजाब मधील लुधीयाना जिल्ह्यातील रुरका इसेवाल या गावात सेखों जाट सिख परिवारात झाला होता. त्यांचे वडिल वारंट ऑफीसर (ऑनररी फ्लाइट लेफ्टिनेंट) त्रिलोक सिंह सेखों हेही भारतीय हवाई दलात नोकरीस होते व आई हरबंस कौर या गृहिणी होत्या.

४ जून १९६७ रोजी निर्मलजित सिंह सेखों हे भारतीय हवाई दलात पायलट म्हणून अधिकारी पदावर नियुक्त झाले.

१९७१ च्या भारत-पाकिस्तान युद्धात ते भारतीय वायुसेनेच्या “द फ्लाइंग बुलेट” या अठराव्या स्क्वाड्रन मध्ये कार्यरत होते.

१४ डिसेंबर १९७१ रोजी श्रीनगर विमानतळावर हल्ला करण्यासाठी पाकिस्तानी हवाई दलाच्या एफ-86 जेट विमानांनी 26वे स्क्वाड्रन पीएएफ बेस पेशावर येथून उड्डाण केले.

सुरक्षा तुकड़ी चे नेतृत्व सांभाळत फ्लाइंग ऑफिसर निर्मलजित सिंह तेथे १८व्या नेट स्क्वाड्रन वर तैनात होते.

भारतीय हवाई दल स्थानकावर हल्ला होताच निर्मलजित सिंह सेखों आपल्या विमानासह तयार झाले. तोपर्यंत फ्लाईट लेफ्टनंट घुम्मन ही कंबर कसून तयार झाले होते. थंडीचे दिवस असल्याने अगदी पहाटे च्या वेळी विमानतळावर खूपच धुके होते. त्यामुळे सर्वत्र अंधुक दिसत होते.

सकाळी आठ वाजून दोन मिनिटांनी चेतावनी मिळाली की शत्रूने आक्रमण केले आहे. निर्मलजितसिंह व घुम्मन यांनी लगेच आपण उडण्यास तयार असल्याचे सांगितले आणि उत्तराची दहा सेकंद वाट बघून मग विमानाचे उड्डाण करण्याचा निर्णय घेतला. बरोबर आठ वाजून ४ मिनिटांनी दोन्ही अधिकारी शत्रूचा सामना करण्यासाठी आपापल्या विमानांसह आकाशात होते.

त्यावेळी शत्रूचे पहिले F-86 सायबर जेट भारतीय विमानतळाभोवती चक्कर मारण्याच्या तयारीत होते. धावपट्टीवरुन घुम्मन यांच्या विमानाने उड्डाण केले होते. त्यानंतर निर्मलजित सिंह च्या नेट विमानाने उड्डाण करताच धावपट्टीवर त्यांच्या बरोबर मागे एक बाॅम्ब येऊन पडला.

घुम्मन स्वतः त्यावेळी एका सायबर जेट चा पाठलाग करत होते. निर्मलजित हवेत उडताच दोन सेबर जेट विमानांना सामोरे गेले. यापैकीच एका विमानाने विमानतळावर बाॅम्ब टाकला होता. बाॅम्ब पडल्यामुळे सेखों व घुम्मन यांचा विमानतळावरील संपर्क कक्षाशी संपर्क तुटला होता. बाॅम्ब च्या स्फोटामुळे संपूर्ण विमानतळ धूर व धुळीने व्याप्त झाले होते त्यामुळे दूरपर्यंत काहीच दिसत नव्हते. तेव्हड्यात फ्लाइट कमांडर स्क्वाड्रन लिडर पठानिया यांच्या नजरेत शत्रूची दोन विमाने हल्ला करण्याच्या तयारीत असल्याचे दिसले. घुम्मन यांनी ही निर्मलजीत सिंह यांच्या मदतीस जाण्यासाठी तेथे पोहोचण्याचा प्रयत्न केला पण त्यात यश आले नाही. तेवढ्यात रेडियो संदेशावर निर्मलजीत सिंह यांचा आवाज़ ऐकू आला… “मी दोन सेबर जेट विमानांच्या मागावर आहे. मी त्यांना परत जाऊ देणार नाही…. “

त्यांनंतर काही क्षणांत नेट च्या हल्याचा आवाज़ आकाशात ऐकू आला आणि आगीने पेटलेले एक सायबर जेट जमीनीवर पडतांना दिसले. तेव्हड्यात निर्मलजीत सिंह सेखों यांनी आपला संदेश पाठविला… “मी लढत आहे व मला खूप मजा येत आहे. माझ्या आजूबाजूला शत्रूंची दोन सेबर जेट आहेत. मी एकाचा पाठलाग करत आहे. दुसरे माझ्या बाजूनेच उडत आहे. “

या संदेशाच्या उत्तरात स्क्वाड्रन लिडर पठानिया यांनी निर्मलजित सिंह यांना सुरक्षेसंबंधी काही सुचना दिल्या. त्यानंतर नेट विमानातून अजून एक राॅकेट उडाले. त्याबरोबरच शत्रूचे सेबर जेट उध्वस्त झाल्याचा आवाज ही आला. त्यांनी अजून एक निशाणा साधला आणि जोरात आवाज करत शत्रू चे अजून एक सेबर जेट ध्वस्त झाले.

थोड्या शांततेनंतर फ्लाइंग ऑफिसर निर्मलजीत सिंह सेखों यांचा संदेश पुन्हा ऐकायला आला. ते म्हणाले… “बहुतेक माझे नेट ही शत्रूच्या निशाण्यावर आले आहे. घुम्मन, आता तुम्ही मोर्चा सांभाळा. “

हा निर्मलजीत सिंह यांचा शेवटचा संदेश होता आणि देशाच्या रक्षणार्थ शत्रूच्या विमानांना धूळ चारत वयाच्या सव्विसाव्या वर्षी त्यांना वीरगती प्राप्त झाली.

फ्लाइंग ऑफिसर निर्मलजीत सिंह सेखों यांच्या या अतुलनीय शौर्य व साहसामुळे आणि देशरक्षणासाठी सर्वोच्च बलिदान दिल्याने भारत सरकार ने वर्ष १९७२ मध्ये युद्धकाळातील सर्वोच्च सन्मानाचे पदक, ‘परमवीर चक्र’ (मरणोपरांत) देउन त्यांचा सन्मान केला.

देशाला त्यांच्यावर गर्व आहे.

— — — — — हे वीर जवान, तुझे सलाम! ! ! ! !  🇮🇳

हिंदी व इंग्रजी लेखक- अनामिक

मराठी अनुवाद – मेघःशाम सोनवणे

मो 9325927222

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

 वाचताना वेचलेले 

☆ अशीही एक अनोखी आदरांजली… – लेखक : श्री अभिषेक ढिले ☆ प्रस्तुती – सौ. स्मिता पंडित ☆

– – कथाकथनाचा एक मंच आहे. मंचावर एक लाकडी पोडियम आहे. पोडीयमच्याच मागे लाकडी स्टूलावर पाण्याचे तांब्या – भांडे ठेवले आहे…

… सगळ्याचा आनंद घेत माझ्यासारखे भक्तरूपी श्रोते कथाकथनाचा आस्वाद घेत आहेत… कार्यक्रम पुण्यात असून सगळे वेळेवर पोहोचले आहेत… याचं कारण म्हणजे तारमास्तरांनी बहुदा दिलाचा तगादा कुणाचाही पत्ता न चुकवता पाठवला असावा…

गाडी लेट झाल्याने मधु मनुष्टे आणि सुबक ठेंगणी मागच्या लाइनीत जोडीनं बसले आहेत. त्यांच्याच बाजूला उस्मान शेठ आपल्या फॅमिलीसोबत आम्लेट खात आहेत. बसायला जागा न मिळाल्यामुळे आपले बिस्तरे थिएटराच्या नैऋत्येला अंथरून बगू नाना, झंप्या आणि अनुभवी मंडळी यांची चार तासांची निश्चिंती झाली आहे. मास्तर आत येतानाच टॅनिक युक्त चहा घेऊन आले आहेत…

मधेच कुठूनतरी रावसाहेबांचं साताच्या वर हासू ऐकू येऊन त्यावर “हाण तुझ्या xxx” अशी जोरदार दाद देखील येत आहे.

अंतुबरवा तर आज स्वतःहून तिकीट काढून आले आहेत. एव्हाना त्यांच्या दाताचा संपूर्ण अण्णू गोगट्या झाला असला तरी त्यांच्या येण्याने त्यांच्याकडचा गंगेचा गडू शाबूत असल्याची खात्री झाली आहे…

श्री अभिषेक ढिले

कोणी एक कुळकर्णी दिवाळी अंकातल्या बाईचं चित्रं पहावं तसं समोर बघत आहे आणि विनोद ऐकताच “पाताळविजयम” नाटकातल्या राक्षसासारखा हसत आहे. शेजारच्या गटण्याला तर तो माणूस कम शैतान वाटत असल्याने गटणे त्याच्याकडे केवळ भूतदयेने बघत आहे.

गटणे आता साहित्याशी आणि जीवनाशी पूर्णपणे एकनिष्ठ झाला असावा. कारण, कार्यक्रमाला तो सहकुटुंब उपस्थित आहे.

कार्यक्रमाच्या अध्यक्षस्थानी असलेले पुढारीसाहेब मधूनच उठून सर्वांना नमस्कार (कुणाचे लक्ष असो वा नसो) करून दुसऱ्या कार्यक्रमाला जाण्याकरता निघाले आहेत. त्याच वेळेस दारातून गडबडीत असणारा नारायण लग्नाची खरेदी उरकून सगळ्या माम्यांना घेऊन आत शिरत, कोपऱ्यातल्या राखीव जागेत ‘आणि मंडळीं’मध्ये जाऊन बसला आहे…

आज चक्क चक्क पोस्टमास्तर पहिल्या रांगेत अखंड दिसत आहेत आणि त्यांच्या चेहऱ्यावर आनंदाचे भाव स्पष्ट दिसत आहेत. डिलीव्हरीच्या चिंतेतल्या माणसाला हसताना पहायचा हाच तो योग…

कधी नव्हे तर पुणेकर, मुंबईकर, नागपूरकर चक्क शेजारी बसले आहेत. एवढचं काय तर प्राध्यापक भांबुर्डेकर, प्रा. येरकुंडकरांसोबत सलगी करत आहेत. चितळे मास्तर जणू हरिवंश ऐकल्यासारखं कथाकथन ऐकत आहेत… मध्येच पेस्तनकाका नाकात तपकिर घालत आहेत. असल्या नल्ल्या हरकतीमुळे पेस्तनकाकी हळूच पेस्तनकाकांना चिमटा काढत आहेत.

थिएटरच्या बाहेरच्या गेटवर बसलेला कावळा येणाऱ्या जाणाऱ्याला “काय झालं का जेवण, काव काव” असं विचारत आहे.

देव गाभाऱ्यातून बाहेर यावा, तसा चौकातला पानवाला सुद्धा ठेला बंद करून आला आहे.

… आणि…

… आणि या सगळ्यांच्यासमोर आमचं पु. ल. दैवत निष्काम कर्मयोगाने कथाकथन सादर करत आहेत…

“अरे देवव्रत, तुला पुराव्याने शाबित करुन सांगतो. देवळात गेल्यावर मनाला एक प्रकारची प्रसन्नता, भव्यता, दिव्यता वैगरे काय काय वाटतं ना तसचं वाटतं होतं. आम्हाला साक्षात कृष्णाच्या तोंडून डायरेक्ट गीता ऐकल्यासारखं वाटतं होतं. “

… आम्हाला सांगत होते ना हरितात्या… पुरूषोत्तमबद्दल…

लेखक : श्री अभिषेक ढिले (देवव्रत) 

प्रस्तुती:सौ. स्मिता पंडित

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

श्री संदीप रामचंद्र सुंकले ‘दास चैतन्य’

 विविधा 

☆ बघा,.. पटतंय का ?… ☆ श्री संदीप रामचंद्र सुंकले ‘दास चैतन्य’☆

मी जन्माने ब्राह्मण असलो तरी कोणत्याही जातीचा कधीही द्वेष केल्याचे मला स्मरत नाही. तसेच परिस्थिती गरिबीची असूनही कधीही सरकारने आरक्षण देऊन माझी उन्नती करावी असे मला वाटले नाही. मध्यंतरी सरकारने खुल्या वर्गातील लोकांसाठी काही सवलती देऊ केल्या होत्या, त्याचाही लाभ मी घेतला नाही.

मी कोणत्याही राजकीय पक्षाचा सदस्य नाही, तसेच मी कोणत्याही जातीच्या किंवा त्यांना मिळणाऱ्या सवलतीच्या विरोधात नाही. ज्यांना कोणाला आरक्षण हवे आहे असे वाटते त्यांनी आरक्षण मागावे आणि सनदशीर मार्गाने मिळवावे. पण त्यासाठी अमुक एका जातीच्या व्यक्तीला किंवा समाजाला शिव्या द्याव्यात याच्या मी विरोधात आहे. किंबहुना अशा अनेक घटना घडल्याचे विविध वृत्तपत्रातून वाचनात आले आहे. यातून अशा लोकांची विकृत मानसिकता कळून येते.

अमुक एका जातीच्या लोकांना होलपटण्याचा प्रयत्न म्हणा किंवा कृती म्हणा, अनेक वेळा झालेली आहे. विविध राजकीय पक्षांनी याचा उपयोग आपली राजकीय पोळी भाजून घेण्यासाठी केलेला आढळतो.

समाजाने आता जागृत व्हावे, स्वावलंबी व्हावे आणि स्वत:च्या पायावर उभे रहावे असे माझे वैयक्तिक मत आहे.

या देशाच्या जडणघडणीत प्रत्येक जातीचा मोलाचा सहभाग आहे. ब्रिटिशांनी आपली जातीत विभागणी केली आणि आम्ही आज सुध्दा तसेच भांडत आहोत, आणि स्वतःचे नुकसान करीत आहोत, हे ज्या दिवशी हिंदू समाजाच्या लक्षात येईल, त्यादिवशी आपल्या प्रगतीला खरी सुरुवात होईल असे वाटते.

राजकीय पक्षाचे नेते भांडतात, वैर धरतात आणि नंतर एकमेकांच्या राजकीय फायद्यासाठी युती आणि आघाडी करतात आणि सामान्य माणसे राजकीय अभिनिवेष बाळगून आपल्या जवळच्या माणसांत वैर धरतात. मागील पाच वर्षात खास करून महाराष्ट्रात विविध राजकीय पक्षांनी आपल्या राजकीय भूमिका, त्यांच्या त्यांच्या राजकीय स्वार्थासाठी कशा बदलल्या हे आपण पाहीले आहे. त्यामुळे आता जनतेने सूज्ञ होऊन (कोणत्याही अफवा, सामाजिक माध्यमे किंवा प्रलोभनांना बळी न पडता) उचित पर्याय निवडला पाहिजे. आपल्याकडे काही लोकं प्रलोभनांना बळी पडतात आणि त्यामुळे संपूर्ण समाजाचे नुकसान होत असते. त्यासाठी लोकशाही व्यवस्थेमध्ये एकच उपाय आहे – – तो म्हणजे १००% मतदान.

आपण सर्वांनी तसा प्रयत्न करू म्हणजे महाराष्ट्र खऱ्या महा राष्ट्र होईल.

 १००% मतदान करून बहुमताचे सरकार आणू.. म्हणजे पक्षीय फोडाफोडी होणार नाही.

— —बघा, पटतंय का ?

☆

© श्री संदीप रामचंद्र सुंकले ‘दास चैतन्य’

थळ, अलिबाग

मो. – ८३८००१९६७६

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

श्री अनिल वामोरकर

 इंद्रधनुष्य 

☆ रघुनायका, मागणे हेचि आता… ☆ श्री अनिल वामोरकर ☆

 

 ५ ) इंद्रधनुष्य — 

 “ रांगोळी आणि मेंदूचा विकास “

 लेखिका : डॉ. ईशा खासनीस

 प्रस्तुती : अनिल वामोरकर 

बुचकळ्यात पडलात ना.. रांगोळी आणि मेंदुचा विकास ह्यांचा दूरदूरपर्यंत तरी काही संबंध असू शकेल का ? एक फक्त डेकोरेशनचा विषय आणि दुसरा चक्क न्यूरोलॅाजी सारखे क्लिष्टसायन्स — पटत नाहीये ? 

एक सांगू का ? सनातन हा धर्म नसून एक विशिष्ट जीवन प्रणाली, एक विचार प्रणाली आहे. आणि आपल्याला लावून दिलेल्या ह्या सगळ्या गोष्टींमागे खूप गर्भित अर्थ आहे. शास्त्र आहे. मेंदूचा विकास होताना त्यातील दोन न्यूरॉन्स मधील कनेक्शन्स तयार होऊन विकास होत असतो. जितके जास्त हे मज्जातंतूचे जाळे तीव्र व गुंतागुंतीचे होत जाईल तितका जास्त मेंदूचा विकास होत जातो. ज्याला interneuronal connections असे म्हणतात. पण हे conncections वाढतात कुठल्या कुठल्या गोष्टीने ? तर जितका मेंदू तुमचा ऍक्टिव्हली एंगेज राहील. म्हणजे TV, mobile, screen, reels बघताना तुमचा मेंदू passively एंगेज असतो. ज्याने मेंदूचा विकास तर सोडाच पण मेंदू थकतो. परंतु जितके लहान मुल वेगवेगळ्या परिस्थितींना expose होईल तितके हे neuronal connections वाढत जातात आणि मेंदूचा विकास होत जातो.

—- पण मग जसे जसे वय वाढत जाते तसे तसे age related brain atrophy नावाचा प्रकार सुरु होतो. म्हणजे वृद्धापकाळामुळे मेंदू सुकणे किंवा आकार कमी होणे. त्यामुळे विसरायला होणे, गोंधळ वाढणे, आत्मविश्वास कमी होणे, काहि काळापुरते एकदम सगळं ब्लँक वाटू लागणे अशा समस्या उद्भवतात. हे होऊ नये असे वाटत असेल तर मेंदूला चालना देणारे काम सतत करत राहिले पाहिजे नाहीतर स्मृतिनाश झपाट्याने सुरू होतो.

 

आता ह्या सगळ्याशी रांगोळीचा संबंध काय ? खरे तर ज्याने कुणी ह्या पारंपरिक रांगोळीचा शोध लावला तो मोठा सायंटिस्ट म्हणावा लागेल. (अर्थात आपले ऋषी मुनी हे सायंटिस्टच होते आजच्या परिभाषेत सांगायचे तर ) 

 

पारंपरिक रांगोळ्या बघा – ठिपक्यांच्या, कासव, षट्कोनी, त्रिकोणी, ठिपके वाढवत जाणे कमी करत जाणे, दक्षिणेकडे तर कोलम प्रकारातल्या कठीण रांगोळ्या,             ज्ञानकमळासारख्या क्लिष्ट रांगोळ्या.

१. जेव्हा ते ठिपके, त्या रचना काढायला तुम्ही जाता तेव्हा तुम्हाला एकाग्रता लागते, 

२. तसेच ते विशिष्ट प्रकारे कसे काढावे ह्यास आकलन शक्ती लागते,

३. कुठून कुठे ठिपके जोडावे ? ह्यात ते लक्षात ठेवणे – ह्यास स्मरण शक्ती लागते.

४. रंगसंगती, वेगळ्यावेगळ्या रचना कशा तयार करता येतील यास कल्पनाशक्ती लागते.

म्हणजेच एकाग्रता, स्मरणशक्ती, आकलनशक्ती, कल्पकता वाढीस लागणे हे सगळे होणे म्हणजे तुमच्या CEREBRUM (मोठ्या मेंदूचा ) विकास होय 

ठिपके सरळ रेषेत काढणे, रेष बारीक आणि सरळ काढणे ह्या सगळ्यात तुमचे motor skills तयार होतात हे म्हणजे तुमच्या छोट्या मेंदूचा (cerebellum ) चा विकास होय.

आणि ह्या सगळ्याचे प्रशिक्षण लहानपणापासून मुलांना घरातूनच मिळावे म्हणून घरासमोर रोज आईने रांगोळी काढण्याची प्रथा.. त्यात मुलाचा विकास आणि ह्या सवयीने नंतरही अगदी उतार वयातही मेंदूला चालना कायम मिळत राहणार. म्हणजे अल्झायमर सारख्या स्मृतिभ्रंशाच्या आजाराला निमंत्रण नाही.

दाक्षिणात्य कोलम आणि ज्ञानकमळासारख्या रांगोळ्या तुम्ही खरंच काढून बघा, “it’s a brain game ” हे जाणवेल तुम्हाला. मी नुकतंच माझ्या मुलीला ज्ञानकमलाची रांगोळी शिकवली ती म्हणाली “आई हे खूप challenging आहे आणि interesting सुद्धा. अर्थात लहान असल्याने तिला एकदा शिकवताच लगेच काढता आली. परंतु ही रांगोळी परंपरा खूप शास्त्रीय आहे आणि brainstorming सुद्धा हे मात्र खरे. माझ्या एका अमेरिकन डॅाक्टर मित्राने एकदा मला विचारले कि “This your rangoli art is very beautiful but why to waste so much so colour and material daily and also the daily hard work of making designs & rubbing it next day? Instead, why don’t you make the paintings which are permanent. ” I replied,”Dr. Eric, as You are a doctor, you are a science person, you can definitely understand it, it’s not waste, it’s investment in your brain health ” हे ऐकल्यावर त्यानी खूप आश्चर्याने विचारले “But how? ” मग अर्थातच पुढचे स्पष्टीकरण ऐकल्यानंतर त्यांना ते मनोमन पटले “It’s amazing then”!

लेखिका : डॉ. इशा खासनीस, MD 

बंगलोर

प्रस्तुती – श्री अनिल वामोरकर

अमरावती

≈ ब्लॉग संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित  ≈

सौ अंजली दिलीप गोखले

 

 वाचतांना वेचलेले 

☆ “एक प्लेट दोस्ती”… – लेखक : अज्ञात ☆ प्रस्तुती – सौ अंजली दिलीप गोखले ☆

आज प्रथमच मी ‘ हॉटेल मैत्री ‘ मध्ये एकटी जेवायला गेले. खरं तर घरात जेवण तयार होते पण एकटे जेवायचा कंटाळा आला होता. … उगाssच.. विशेष काही नाही.

मी नेहमी कॉर्नरचे टेबल पकडते, एकतर दुसरे काय ऑर्डर करतात हे कळते आणि मी किती हादडून खाते हे कुणाला दिसत नाही. नेहमीचा वेटर पाणी टेबलावर ठेवून म्हणाला, ” काय मॅडमआज एकट्याच? “ त्याने मेनू कार्ड हातात दिले.

(थोड्या वेळाने) वेटर, ” मॅडम ऑर्डर ?? ”

पाणी पिता पिता कुठेतरी त्याचा प्रश्न डोक्यात होताच.

“आज एकट्याच !!? ” वेटर नेहमीचाच आणि आमच्या मैत्रिणींचा अड्डा बर्‍याच वेळा इथे जमतो त्यामुळे तो मला बर्‍यापैकी ओळखत असे.

मेनू कार्ड त्याच्या हातात देवून म्हणाले, “ एक प्लेट दोस्ती “ … मी थोडे खोचकपणे सांगितले

” नक्की मॅडम ? “.. त्याने मात्र मिश्किलपणे हसत उत्तर दिले..

थोड्या वेळाने हातात मोठी स्पेशल महाराजा थाळी घेऊन तो आला म्हणाला,

“ मॅडम, घ्या.. “मैत्री स्पेशल”…. ह्या थाळीच्या साम्राज्यात आपले दोस्त नक्कीच आहेत … पदार्थ आणि पक्वान्नच्या स्वरुपात. ”

‘ मीठ??? ‘

माझ्या चेहर्‍यावरचा प्रश्न त्याने लगेच हेरला

” मॅडम असे दोस्त नसले तर आयुष्य बेचव, पण अश्यांबरोबर प्रमाणापेक्षा जास्त दोस्ती कधी BP वाढवतील सांगता येत नाही. बरोबर ना मॅडम ? ”

मला हसू यायला लागले

*लिंबू* … कितीही म्हणा.. वयाच्या प्रतेक टप्यात एक आंबट मित्र /मैत्रीण ही असतेच. पण ती छोट्या लिंबाच्या फोडीइतकीच ठीक.. नाहीतर कधी तुमची विकेट उडवेल सांगता येत नाही. (स्वानुभव )

मॅडम, *चटणी * …. एखादी स्पष्ट बोलणारी मैत्रीण भली झणझणीत असते. मैत्री म्हणजे नेहमीच ” तुझ्या गळा माझ्या गळा गुंफू मोत्यांच्या माळा ” नाही. ‘ तुला अक्कल नाही. मूर्ख,,’, असं वेळप्रसंगी म्हणणारी…. पण दिसते तशी असते. कपट कुठे नाही… खरे आहे ना?

*कोशिंबीर* … ह्या मैत्रिणी सतत अलिप्त. स्वतः ला सांभाळून नेहमी कोपर्‍यात. WHAT’S APP ग्रुप च्या मूक सदस्या.

*पापड* … बापरे … या डेलीकेट डार्लिंग मैत्रिणीला मी स्वतः फार लांब ठेवते. अहो अति emotinal. पटकन तुटतात. पसारा सांभाळेपर्यंत नाके नऊ येतो.

….. मी पानातून बाहेर काढला … सांगितले, “ नको रे बाबा पापड पसारा. ”

मॅडम, *भजी* घ्या,….. अगदी सुटसुटीत. स्वतः च्या मस्तीत मस्त असणार्‍या मैत्रिणी. बेफिकिर पण सगळ्यांच्या आवडत्या.

*लोणचे*.. कधी आंबट कधी गोड, पण त्यांची जित्याची ती खोड, पण जरूरी असते एखादी *फोड * खरं आहे ना??

*चपाती किंवा भाकरी* … अतिशय मेहनती, सोशिक, पण बरेच काही बोध देतात. अतिशय साध्या, कुठे ही भपका नाही. मी बरे की माझी राहणी बरी. प्रकृतीला उत्तम. आयुष्यभर आपल्याला ह्यांची गरज … आणि त्यांना, तुमची काळजी असते पण गरज नसते.

*भाजी*.. रूपे भरपूर बदलेल पण तुमची साथ कधी नाही सोडणार. कधी *फतफते’ ल देखील पण तुमच्या आजूबाजूला नक्की घुटमळणारा हमखास पदार्थ.

*आमटी*.. ज्या वाटीत पडेल त्या वाटीचा आकार घेणारी… प्रत्येक प्रसंगाला आपले रूप बदलणारी पण प्रसंग सांभाळून नेणारी.

*गोड पदार्थ* …. अश्या मैत्रिणी तुम्हाला कधी एकट्या सोडत नाहीत. अगदी दुःखाच्या प्रसंगी देखील. कधी लाडवाच्या रुपात कधी खिरीच्या स्वरुपात.

*ताक किंवा सोलकढी* … अशासारखी मैत्रीण फारशी महत्वाची नसते, पण नसून ही चालते कधी कधी आयुष्यात अपचन फार झालं की शेवटी ह्याच उपयोग पडतात. प्रत्येक प्रसंगाची यथेच्छ चहाडी आणि उलटी यांच्याकडे करू शकतो. (थोडक्यात मन आणि पोट दोन्ही साफ)

*वरण भात.. दही भात* …. जन्माला आल्यापासून मरेपर्यंत साथ देणार्‍या मैत्रिणी. त्या आपली भूमिका मस्त पार पाडतात. तुमच्या आयुष्यातील गोळा बेरीज याचा त्यांच्याशी काही संबंध नाही.

*मसालेभात.. साखरभात* …. अश्या मैत्रिणी ह्या एखाद्या कार्यक्रमाला किंवा प्रसंगाला हजेरी लावणार. पण त्या वेळी. आपली झलक दाखवून मनावर ठसा उमटवून जातात… पण नंतर आपल्याच लक्षात येईल की अश्या मैत्रिणी ह्या तेवढ्यापुरत्याच बर्‍या. दररोज अशांची मैत्री खुद्द आपल्याला परवडणार नाही.

….. स्वतःशीच हासत माझ्या मैत्रीच्या साम्राज्यात अगदी मग्न होते. इतक्यात वेटर भाजीचा चौफुला घेऊन आला……

“ मॅडम, थोडी उसळ? ”

मी, “अरे उसळ तर थाळीमध्ये नव्हतीच. “

“ मॅडम, प्रवासात किंवा सहज मार्केटमध्ये अचानक दोस्ती होते. ” … पण भाजीसारख्या मैत्रिणीची जागा कोणी घेऊ शकत नाही. उसळ ती शेवटी उसळच.

आयुष्याचे ताट गोड, आंबट, तिखट मैत्रिणींमुळे अगदी चविष्ट झाले होते.

“ मॅडम “ … seasonal स्वीट, आमरसाची वाटी घेऊन वेटर उभा

” नको असे दोस्त, स्वतः च्या सोयी प्रमाणे आयुष्यात येणारे.. ”

“ मॅडम, त्यांची देखील काही मजबूरी असू शकते. “.

” इतकी मजबुरी? ना दुःखात.. ना सुखात … फक्त स्वतः च्या सोई प्रमाणे? ”

*जिलेबी* सारख्या भल्या वेड्या वाकड्या असतील, गुलाबजामसारख्या भले रंगाने काळ्या असतील, पण रसगुल्लासारख्या अगदी सफेद स्वभावाच्या मैत्रिणी आहेत या थाळीत. नको असे seasonsl स्वीट दोस्त. ”.

वेटर …. ” मॅडम, त्यांचे महत्व पटले तुम्हाला ते ह्या seasonal आमरस मुळे ना. ? नाही म्हणू नका एखादी वाटी घ्याच. सोबत पुरी देखील आहे. ”

….. ह्म्म,,, हे असे दोस्त नेहमी इम्प्रेशन मारण्यासाठी एखादी चमची घेऊन फिरत असतात.

जेवण पूर्ण झाले. मस्त कालवून भुरका मारून सर्व मित्र मैत्रिणींची आठवण करून थाळीचा आस्वाद घेतला.

पण ताटाच्या बाहेर असलेले *काटे आणि चमचे?? *…. टोचून बोलणार्‍या आणि उगाच ढवळाढवळ करणार्‍यांना मैत्रीण ना.. थाळीतील दोस्तापासून दूर ठेवते. नाही म्हटलं तरी त्यांच्यात देखील एखादा चांगला गुण असतो. तितकाच पहायचा बाकी दुर्लक्षित करणे.

हात धुवून पेल्यातून पाणी प्यायले. असेही काही दोस्त असतात ज्यांची नावे माझ्या ओठावर सतत असतात. अगदी पाण्यासारखी निर्मळ मैत्री.

… आज मस्त पोटभर जेवले बघा…  तुम्हाला कशी वाटली ही माझ्या दोस्तीची चविष्ट थाळी?

बडीशेप, पान खाल्ले ?

मssssग… भरा बिल आता।

अहो किती काय ? …

… ह्या दोस्तीच्या थाळीची किंमत…??? … ” अमूल्य “.

लेखक : अज्ञात 

संग्रहिका : सौ. अंजली दिलीप गोखले 

मोबाईल नंबर 8482939011

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

सुश्री सुलभा तेरणीकर

 विविधा 

☆ धूळभेट… ☆ सुश्री सुलभा तेरणीकर ☆

शुभंकरोती, रामरक्षा, पाढे म्हणून झाल्यानंतर गोष्ट ऐकत आमची निवांत संध्याकाळ हलकेच, निःशब्द अशा रात्रीत विरघळून जात असे. रस्ते निर्मनुष्य होत. त्या काळातली ही आठवण आहे. हिरण्यकश्यपू, प्रल्हाद आणि नरसिंहाची गोष्ट आजी इतकी तपशिलातून रंगवून सांगत असे, की वाटे- हिने हे सारे प्रत्यक्ष घडत असताना पाहिले असले पाहिजे. मोठेपणी ही गोष्ट जाऊन त्यातून तिचे माहेर नीरा-नृसिंहपूर उदित होऊ लागले. कथेचे संदर्भ जुळले. नीरा-भीमेचा संगम, नरसिंहाचे हेमाडपंथी देऊळ, त्याची वालुकामय मूर्ती, तिचा भला मोठा वाडा, नदीकाठची शेती, दूधदुभते, नोकर, आईवडील, भावंडं, त्यांच्या मालकीची भली मोठी नाव….. हे सारे तपशील येऊ लागले. काही काळानंतर तिचे सर्व आयुष्य तुकड्या-तुकड्यांतून समजू लागले…..

वयाच्या बाराव्या वर्षीच हे तिचे गाव, घर तिने सोडले होते- लग्न होऊन ती कामाच्या रहाटगाडग्याला जुंपलेली होती. तेव्हापासून नीरा-नृसिंहपूरचे सूक्ष्म रेखाचित्र माझ्यासमोर असे. त्यातली तिची तानूमावशी म्हणे, एकदा पहाट झाली म्हणून मध्यरात्रीच उठून नदीवर अंघोळीला गेली. परतताना घाटावर एक माणूस उंचावर बसलेला पाहिला. त्याचा पाय एवढामोठा लांबलचक होता… थेट नदीत बुडलेला. मग घाबरलेल्या तानूमावशीने दोन महिने अंथरूण धरले होते. भीमेच्या बाजूच्या घाटावर तिचे भले मोठे घर होते. पूर आल्यावर कोळ्यांच्या कुटुंबांना वाड्यात थारा मिळे. तिची आई, मावशी त्यांना जेवण रांधून घालीत. त्या वाड्यात गुप्तधन होते. झोपाळ्याच्या कड्या करकरत, बिजागऱ्या सुटत, असे भास त्यांना होत. मग तिच्या वडिलांनी प्रार्थना करून आपल्या कुटुंबीयांना त्रास न देण्याबद्दल विनवले होते. या रेखाचित्रात ती मला अस्पष्ट असे. हे तपशील मात्र ठळक होते. आम्हाला तिचे गाव पाहायची ओढ लागली; पण ती मात्र फारशी उत्सुक नसे. तिच्या लग्नानंतर लवकरच वडील गेले. भावाच्या राज्यात तिचे माहेरपण हरवले. या अशा घटनाक्रमाचा मालिकेतली साखळी तीच तटकन तोडून टाकत असे; पण नरसिंहाचे नाव मात्र ओठी असे. त्याचे देऊळ तिच्या स्मरणात नित्य असे. पुढे मलादेखील त्या हेमाडपंथी देवळाची ओढ लागली; पण जायचा योग मात्र आला नाही. ज्या शतकात ती जन्मली आणि गेली, तेही संपले, तेव्हा पंच्याहत्तर ते साठ वयोगटातील तिच्या मुलांनाच घेऊन जायचे ठरवले. — – नीरा- नरसिंहपूरच्या त्यांच्या स्मृती अंधुक होत्या. अस्पष्ट होत्या. आता साठ-पासष्ट वर्षांनंतर त्या गावी जायचे झाले, तर काय आठवणार म्हणा !

आम्ही पुण्याच्या आग्नेय दिशेस एकशे पासष्ट किलोमीटरचे अंतर पार करून आलो होतो. नीरेचे विशाल पात्र डोळ्यांत मावत नव्हते. उंच बेलाग डोंगरकडे भयचकित करीत होते. पलीकडच्या तीरावरचे एखाद्या किल्ल्यासारखी तटबंदी असलेले नरसिंहाचे मंदिर, मंदिराचे उंच शिखर, नीरेचा विस्तीर्ण घाट पाहून मन निवले. प्रथेप्रमाणे धूळभेट घ्यायची होती. वेशीतून आत आल्यावर विंचूरकरांच्या वाड्यासमोर पश्चिम दरवाजा उभा ठाकला. उंच, चिरेबंदी तेहतीस पायऱ्या चढता-चढता दमछाक झाली. प्रवेशद्वारात सोंड वर करून दगडी हत्तींनी स्वागत केले, तेव्हा माझ्या पंच्याहत्तर वर्षे वयाच्या मामाला आपल्या वयोमानाचा विसर पडला… सहा-सात दशके गळून पडली. बालपणीचा मित्रच जणू त्याला भेटला…

मुख्य देवालयाचा गाभारा, सभामंडप, छतावरच्या मूर्ती, वेलबुट्टी, नक्षीकाम पाहताना मी हरवून गेले. भक्त प्रल्हादाच्या उपासनेतील वीरासनातली वाळूची मूर्ती पाहताच आठवण झाली ती त्याचे नाव सदैव घेणाऱ्या या गावच्या माहेरवाशिणीची.

अरगडे व अत्रे या लेखकद्वयींनी लिहिलेल्या पुस्तकाच्या आधाराने मी सर्वांना क्षेत्रमाहात्म्य सांगून चांगलेच चकवले होते.. जणू मी इथे नेहमी येत असल्यासारखी…

इतिहासातल्या पुराणांच्या कथा सांगून साऱ्यांची भरपूर करमणूक केली. दर्शन आणि प्रसाद घ्यायचे आणि परतायचे…

त्यापूर्वी नीरा-भीमा संगमात सारे उतरले. त्यांच्या पाण्याला भिणाऱ्या आईची आठवण निघालीच. ‘पाणी म्हणजे ओली आग’ असे म्हणायची ती.

त्यानंतर तिचा वाडा पाहायचा होता. ग्रामस्थांना विचारीत सारे जण पोहोचलो. वाडा जागेवर नव्हताच. दगड, विटा, लाकडे यांचा खच पडलेला. नांदत्या घराची एवढीसुद्धा खूण नव्हती. गुप्तधनासारखे सर्वच भूमिगत झाले काय? झोपाळा, माजघर, ओटी, गोठा… तिच्या लवकर हरवून गेलेल्या बालपणासारखे हरवून गेले होते… शेराची-निवडुंगांची झाडे, शेणाचा दर्प, गावातला दारिद्र्याचा सूक्ष्मपणे जाणवणारा गंध, भणाणणारा वारा, डोक्यावर तापलेले ऊन, उजाड आजोळघरात तिची प्रौढ लेकरे गप्प होऊन उभी होती. असे कसे झाले… असे काहीसे म्हणत होती. परतताना पाय जड झाले होते. देवालयात पुन्हा आल्यावर गाभाऱ्यातल्या काळोखाने मन निवल्यासारखे झाले. राक्षसासाठी उग्र रूप धारण केलेल्या नरसिंहाचे डोळे कनवाळू झाले ते भक्तांसाठी. देवापाशी काय मागावे ते आठवेना, सुचेना. मागायचे नव्हते-सांगायचे होते; तेही साधेना… प्रसादाचे जेवण घशाखाली उतरेना.

महर्षी नारदाची तपोभूमी असलेले नीरा-नरसिंहपूर, एकेकाळी वैभवशाली नगर होते. वेदपाठशाळा, पुष्पवाटिका यांनी गजबजलेले होते. नगर म्हणून उदयाला आले होते. समर्थ रामदासांनी, तुकारामांनी गौरविले होते. साधक, योद्धे, राज्यकर्ते यांना प्रिय होते. कालचक्राच्या आवर्तनात, महापुराच्या तडाख्यात, दुष्काळाच्या वणव्यात, कलहाच्या भोवऱ्यात, उदासीनतेच्या अंधारात ते हेलपाटले; हरवले; उध्वस्त झाले. हा वाचलेला इतिहास सर्वांना सांगितला, तरी आजोळघराची भूक डोळ्यांत काचत होती, खुपत होती…

उग्र वीरं महाविष्णुं ज्वलन्तं सर्वतोमुखम् 

नृसिंह भीषणं भद्रं मृत्युमृत्यूं नमाम्यहम्।।

… या गावची ती माहेरवाशीण असे काही म्हणायची… त्याला संकटात हाक मारायची… कडक दैवत म्हणून भ्यायचीसुद्धा…

आता मात्र सारे निमाले होते. तिच्या घरातला झोपाळा थांबला होता. नावही उरली नव्हती. नीरा-भीमेची गळामिठी मात्र तशीच होती. खीर-खिचडीचा नैवेद्य रोजचा; आजही चुकला नव्हता. इतिहासावर धूळ होती आणि या धुळीचाही इतिहास होता. उग्रमूर्ती नरसिंहाचे डोळे गाभाऱ्यातल्या अंधाराला भेदून तिच्या लेकरांसाठी निरोपाचे पाणी लेऊन सांगत होते- पुन्हा या… धूळभेटीला पुन्हा या…

©  सुश्री सुलभा तेरणीकर

मो. 8007853288 

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

डॉ.सोनिया कस्तुरे

 मनमंजुषेतून 

☆ एका हुंदक्याची सकाळ… ☆ डॉ.सोनिया कस्तुरे ☆

मी अगदी दबकतच तिच्या जवळ गेले आणि नम्र स्वरात म्हणाले, “Can I help you ma’am? 

बाकावर जागा करुन देत ती म्हणाली … 

“Yess.. Sure ma’am, Please!”

तिने Please म्हटल्यावर मला थोडे बरे वाटले.

उगीचच एखाद्याच्या व्यक्तिगत आयुष्यात शिरायला मला आवडत नाही. त्यातूनही पूर्ण अनोळखी आणि दूसऱ्या गावी, मुंबईसारख्या ठिकाणी. पण तिची घालमेल, तिची अवस्था बघून मला राहवत नव्हते.

सकाळचे पावणे सात- सात वाजले असावेत, के. ई. एम हॉस्पिटलजवळच्या प्रताप घोगडे उद्यानातील ट्रॅकवर मी चालत होते. दूसऱ्या राऊंडलाच ती मला दिसली होती. निराशाजनक चेहरा. डोळे निस्तेज. हुंदका कोंडून ठेवल्यासारखी अस्वस्थता. तिला रडायचे नव्हते पण रडणे थांबवता येत नव्हते. चौथ्या राऊंडला जेव्हा माझी नजर तिच्याकडे गेली, तेव्हा तिच्या डोळ्यातून अश्रू वाहत होते. तिच्या मनात खूप काही खदखदत होते, हे तिच्या चेहऱ्यावरुन जाणवत होते. तरी मी तिला काही न बोलता पुढे गेले. तिला विचारावे की नको? आपण तिला मदत करु शकतो हे तिला सांगणे योग्य होईल का? असा विचार करत करत मी चौथा राऊंड पूर्ण केला.

माझ्या मनात अनेक विचार येऊ लागले. समजा मी तिचे मन मोकळे व्हायला मदत केली तर.. ? बरं होईल ना.. ? पण तिच्या एकांताला धक्का तर मी लावत नाही ना? माझ्यामुळे तिची प्रायव्हसी भंग झाली तर.. ? तर मग काय.. ! It’s none of your business / “इटस् नन ऑफ युवर बिझनेस”. असे म्हणेल. त्यात काय एवढं! पण समजा मी तिच्याशी काहीच संवाद न साधता इथून निघून गेले तर दिवसभर मला स्वतःला दोषी असल्यासारखे वाटेल. या सगळ्या द्वद्वांतून बाहेर पडून मी तिच्याजवळ गेले होते.

“Myself Dr. Soniya Kasture, if you don’t mind, you can share your problems with me, I think I can help you.

“हा मॅम, आईये, इधर बैठीये !” ती हिंदी बोलते हे ऐकून मला बरे वाटले.

“I am from sangli, मेरी बेटी यहाँ केईएम हाॅस्पीटल में एमबीबीएस करती है, दो दिन के लिए मैं यहाँ आयी हूॅं !” हे ऐकून ती चक्क मराठीत, मोकळ्या मनाने बोलू लागली.

ती साधारण पंचवीस, सव्वीस वर्षाची मुलगी, M. com करत होती. तिच्या relationship मध्ये अडचणी होत्या. हल्ली सकाळी प्रेम होते आणि संध्याकाळी म्हणा किंवा दोन चार दिवसात breakup होते. याला अनेक कारणे असतील पण असे आहे. हे ही समजून घ्यायला हवे. तर नवी पिढीला समजून घेणे शक्य होईल.

आईचे आणि तिचे अजिबात पटत नव्हते. तिच्या आईच्या बोलण्याचा, वागण्याचा तिला खूप त्रास होत होता. आईने गोड बोलावे, प्रेमाने जवळ घ्यावे. तिला काय हवे, काय नको हे समजून घ्यावे. खरे तर हे सगळ्याच पालकांचे हे कर्तव्य आहे. पण तिची इतकी अपेक्षा नव्हती. आईने तिला दुखवू नये. टाकून बोलू नये. अपमानास्पद वागणूक देऊ नये ही तिची अपेक्षा होती. प्रत्येक बारीक सारीक गोष्टीवरुन आई तिला टोचून बोलत असते.

“अगदी साधं वारा यावा म्हणून खिडकी उघडली तरी मॅम, तिला प्रॉब्लेम असतो. मी काहीही करु दे, तिला त्या गोष्टीची अडचणच होते. तिला माझी कोणतीच गोष्ट आवडत नाही मॅम.” असे ती सांगत होती.

तिच्या भोवतालच्या परिस्थितीचा, तिच्या वाट्याला आलेल्या गोष्टींचा तिला त्रास होत असावा. ती जेवढे सांगते तेवढेच मी ऐकून घेतले. अशावेळी सल्ला न देता ऐकून घेणारे कुणीतरी हवे असे वाटत असते. मी खूप खोलात गेले नाही. तिला स्वतःला सावरण्यासाठी काही मूलभूत गोष्टी सांगितल्या.

“तू ज्या बागेत बसली आहेस ना, तिथे बघ किती सुंदर झाडी आहेत. फूलं आहेत. आजूबाजूला खूप कचरा आहे. घाण आहे. तरी ते आपलं फुलणं सोडत नाहीत. माणसानं असंच असायला हवं. तुझी सोबत तू स्वतः आहेस. पहिला स्वतःला समजून घे म्हणजे तुला तुझा भावनिक कल्लोळ सावरता येईल. तुझी आई सुद्धा विशिष्ट तणावाखाली असेल. म्हणून कदाचित अशी वागत असावी. दोघी एकमेकीशी एकदा शांत बसून, अतिशय मोकळ्या मनाने मनातलं बोलून बघा. यातून नक्की तुमच्या नात्यातली अडचण दूर होईल.”

मी सांगते ते तिला पटत होते हे तिच्या बोलण्यातून मला समजत होते. पण ती खूपच depression मध्ये दिसत होती. म्हणून तिला Psychiatrist ची मदत घ्यायला सांगितले. तिच्या मित्रमैत्रिणी पण दूरावल्या होत्या. ज्याला अडचण असते अशा व्यक्तीसोबत वेळ द्यायला हल्ली कुणाला नको असते. कारण प्रत्येकाला धावायचे आहे. काहीतरी गाठायचे आहे. प्रत्येकाला व्यक्तीगत स्वतःचे, आणि कुटुंबातील काही अडचणींना तोंड द्यावे लागत असते. शिवाय जिथे आईवडील वेळ देऊ शकत नाहीत तर दूसरे कोण वेळ काढणार ? शिवाय मनाने अडचणीत असणारी व्यक्ती सतत नकारात्मक बोलत असते. त्यामुळे सोबत असणाऱ्याचा हिरमोड होतो. अशावेळी सगळे सल्ला देवून कटवायला टपलेले असतात. अवस्था समजून घ्यावी, एवढे शहाणपण माणसांत अजून रुजले नाही. मन मोकळे करायला आपले ऐकून घेतले जाईन हा विश्वास वाटल्या शिवाय ते बोलत नाहीत. आपण सांगितल्याची मागे चर्चा होऊ नये असेही त्यांना वाटत असते. अशा साच्यात बसणारी मैत्री अद्वितीयच म्हणावी लागेल. पण काही मित्रमैत्रिणी खरेच खूप समजदार असतात. सगळ्यांना एकाच तराजूत तोलणे बरोबर नाही. पण त्या अशा व्यक्तीच्या वाट्याला यावी लागतात.

तिने मला सांगितले की, KEM Hospital मध्ये आई सोबत एकदा ती गेली होती. तिला पाहताच क्षणी डाॅक्टरांनी त्ती sever depression मध्ये आहे असे जाणवते म्हणून काही Psychological टेस्ट करायला सांगितल्या. त्या लगेच तिथे केल्या गेल्या. पण नंतर आईला वेळ न मिळाल्याने ती तिला परत त्या college hospital मध्ये गेली नाही. आणि टेस्टचा रिझल्ट आणि ट्रीटमेंट चालू होऊ शकले नाही. जेव्हा माणूस मनाने विस्कटला असतो तेव्हा तो सकारात्मक विचार करु शकत नसतो. अशा परिस्थितीत पालकांनी गांभीर्याने घेऊन मुलांसाठी वेळ काढावा लागतो. पण पालकच मनाने विस्कटलेले असतील तर.. ! हा खूप मोठा विषय आहे.. असो.. तिला मी तिच्या कॉलेजच्या कौन्सिलरची मदत घेऊन स्वतःला एकटीला हॉस्पिटलमध्ये जायला सांगितले.

“तू शिकली आहेस. शहाणी दिसतेस. तू अडचणीत आहेस हे तुला समजते तर आई तुझ्या सोबत येऊ शकत नसली तरी तू तुझी ट्रीटमेंट व्यवस्थित रित्या चालू ठेव. तू स्वतःच, स्वतःचा आधार हो. ” मी असे म्हणाल्यावर तिला बरे वाटले असेल. माझ्याच समोर तिने तिच्या कौन्सिलरला फोन केला. मला हायसे वाटले. आता मी तिथून जायला मोकळी झाले असे मला वाटले आणि मी “ Take care, All the best.. !” असे म्हणून निघाले..

तरुण वयातील मुलांच्या मनामध्ये खूप गोंधळ असतो. मनात अनेक विचार थैमान घालत असतात. त्यात मुलींच्या मनामध्ये तर अनेक असुरक्षिततेच्या भावना असतात. करियर संबंधिचा, रिलेशनशिपचा, मित्र-मैत्रिणीपासून बाजूला गेल्याचा गोंधळ. हातात पैसे नसतात. नोकरीच्या अनेक अडचणी असतात. काम मिळत नसते. स्वतःचे काही विचार ठाम होत असतात पण त्याचवेळी 24-25 वर्षे वय झाले तरी अजून पालकांच्या वर अवलंबून राहावे लागते, याची कुठेतरी खंत वाटत असते. तरुण मन म्हणजे जंगलातून चालताना वाट हरवलेल्या पण वाट शोधण्याचा प्रयत्न करणारी मनोवस्था असते असे म्हणायला हरकत नाही. यातून सगळेच कमी जास्त प्रमाणात जात असतात. प्रत्येकाला भावनिक समतोल साधता येईल असे नसते. आपण पालकही त्यातून गेलेलो असतो. विचार, भावना आणि वर्तन यांच्यातला समतोल खूप महत्त्वाचा.

इकडे 50-60 वय गाठलेले पालक मुलांच्या बाबतीतल्या एका कल्पनेत वावरत असतात. अमुक वय झाले की नोकरी, अमुक वय झाले की लग्न. अमुक वय झाले की मुलंबाळ. या पारंपारिक चक्राच्या पलीकडे मुलांची मानसिक अवस्था आहे हे कुठेतरी पालक म्हणून समजून घ्यायला हवे. त्यांना त्यांच्या विचारांनी जगू द्यावे. त्यांना समजून घेताना आपल्याला व्यक्त होण्यासाठी मिळालेल्या बोलणे या कौशल्याचा, भाषेचा योग्य उपयोग करावा. समजून सांगताना अशी भाषा वापरावी की त्यांना तो सल्ला किंवा उपदेश वाटू नये. काळ खूप वेगाने बदलत असतो. “आमच्यावेळी असं नव्हतं ! असं म्हणून तसा उपयोग होईल असे नाही. पालकांनी स्वतःच्या कष्टाची जाणीव मुलांना जरुर करुन द्यावी पण खूप सहजपणे. संवाद कसा साधावा ही पण एक कला आहे. प्रत्येक घर वेगळे प्रत्येक पालक वेगळे प्रत्येक मूल वेगळे. या वयातल्या पालकांना मात्र जुनी पिढी, नवी पिढी आणि स्वतःचे जगणे यांचा मेळ घालताना तारेवरची कसरत होणारच आहे. पण तरुणांना हे कळेलच असे नाही. हे समजून उमजून आरडा- ओरडा, आकांडतांडव न करता वाक्ये जपून वापरावीत. त्रागा न करता, आवाज न वाढवता संवाद साधला तर इतरांना इजा होणार नाही याची काळजी घेता येईल. सहज सुलभ संवादाने जाणिवा जाग्या करुन देता येऊ शकते. पैसा कमी जास्त असू शकेल पण प्रेम व्यक्त करता आले पाहिजे. ती नितांत गरज असते. आपलं मुलांच्यावर प्रेम आहे हे कृतीतून दाखवता आलं पाहिजे. अर्थात मुलांनीही पालकांना समजून घेणे आलेच. पण त्यांचे वय आणि अनुभव विचारात घेता, पालकांची भूमिका महत्त्वाची. शिवाय कुणी कुणाला गृहीत धरु नये ही हे आलेच. म्हणजेच संवाद किती महत्त्वाचा आहे हे आपल्याला समजून येईल. ‘शब्दांवाचून कळले सारे शब्दांच्या पलीकडले’ असे नेहमीच घडेल असे नाही.

माझी आजी म्हणायची समजा एका मळकट घाणेरड्या चिंधीत सोने बांधून टाकले तर आपण त्याला तुडवून पुढे जातो. पण त्याच चिंधींवर सोने पडलेले दिसले तर चिंधी बाजूला सारुन सोने हातात घेतो. ताणतणावाच्या ओझ्यात प्रेम बांधून ठेवू नका. प्रेम मनात ठेवण्या पेक्षा व्यक्त केले तर आनंद उत्साह निर्माण होईल. प्रेम व्यक्त करायला मोठमोठ्या भेट वस्तूची गरज असतेच असं नाही. दोन शब्द कौतुकाचे बोलून प्रेम व्यक्त करता येते.

आणखी एक गोष्ट आवर्जून लक्षात आली. घरात खूप कोंडल्यासारखे वाटल्यास माणसाला बाहेर जावेसे वाटते. तो रस्त्यावर फिरु शकतो. एकांतांत बसावेसे वाटले तर मग कुठे जाणार? अशा वेळी सार्वजनिक बागा बगिचे कामाला येतात. देऊळ, मंदिर, विहार, चर्च, नदीकाठ, समुद्रकिनारा या ठिकाणी माणूस जाऊ शकतो. पण मुलींसाठी ही ठिकाणं सुरक्षित असायला हवीत. ही काळजी सर्व स्तरावर, व्यवस्थेने आणि लोकांनी घ्यायला हवी.

© डॉ.सोनिया कस्तुरे

विश्रामबाग, जि. सांगली

भ्रमणध्वनी:- 9326818354

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

सुश्री स्नेहलता दिगंबर गाडगीळ

 इंद्रधनुष्य 

☆ लखलखता हिरा.. अर्जुन देशपांडे – लेखिका : सुश्री मुक्ता आंग्रे ☆ प्रस्तुती – सुश्री स्नेहलता गाडगीळ ☆

एक सोळा वर्षाचा मुलगा मेडिकलच्या दुकानात जातो. तिथे एक आजोबा कॅन्सरसाठीची औषधे घेत असतात. खरंतर त्यांना ती महागडी औषधे परवडत नसतात पण त्यांच्या पत्नीला कॅन्सर झालेला असल्याने ते कशीबशी पैशांची सोय करून औषधे घ्यायला आलेले असतात. तो मुलगा हे सगळे पहात असतो आणि न राहवून तो आजोबांना त्यांच्याबद्दल विचारतो. सत्य कळल्यावर तो खूप विचारात पडतो की असे हजारो, लाखो लोक या देशात आहेत की त्यांना ही महागडी औषधे परवडत नाहीत. पण तरीही काहीच पर्याय नसल्याने ते इतकी महाग औषधे खरेदी करतात. तो मुलगा आता यावर पर्यायांचा विचार करायला लागतो. यातूनच त्याच्या भावी उद्योगाचा पाया रचला जातो.

हा मुलगा म्हणजे ठाण्यातील वय वर्ष फक्त २२ असलेला ‘अर्जुन देशपांडे’ जो जगातील सर्वात तरुण उद्योजक आहे. त्याने स्थापन केलेल्या ‘जेनेरिक आधार’ या कंपनीचा टर्नओव्हर आहे मात्र पंधराशे कोटी रुपये !

१६ वर्षाच्या अगदी कोवळ्या वयात अर्जुनने ‘जेनेरिक आधार’ कंपनी स्थापन केली. कंपनीचा मूळ उद्देश हाच होता की गरजू आणि गरीब लोकांना अतिशय स्वस्तात औषधे उपलब्ध व्हावीत. त्यासाठी त्यांनी औषधे उत्पादन करणाऱ्या कंपन्यांना गाठले. तेथून स्वस्तात औषधे खरेदी करून ‘जेनेरिक आधार’ नामक मेडिकलच्या दुकानातून त्याची विक्री सुरू केली. जी औषधे उत्पादकांकडून विकत घेऊन मोठ्या मोठ्या फार्मा कंपन्या स्वतःचे लेबल लावून अतिशय महाग विकतात तीच औषधे जेनेरिक आधार मध्ये अतिशय स्वस्त दरात मिळतात. मध्ये कुठलेही दलाल आणि इतर खर्च नसल्याने ते ही औषधे इतक्या कमी किमती विकू शकतात.

आजच्या घडीला देशभरात ‘जेनेरिक आधार’ ची तीन हजार मेडिकलची दुकाने आहेत. जिथून औषधे खरेदी करून लोकांचे हजारो लाखो रुपये वाचत आहेत.

तसेच अर्जुनने आज दहा हजार पेक्षा जास्त लोकांना प्रत्यक्ष अप्रत्यक्षपणे रोजगार देऊ केला आहे.

त्याच्या या कर्तुत्वाची दखल रतन टाटा सारख्या दिग्गज व्यक्तीनेही घेतली. रतन टाटांनी त्याला भेटायला बोलवून केवळ प्रोत्साहनच नाही तर त्याच्या कंपनीमध्ये गुंतवणूकही केली. याचे कारण सांगताना अर्जुन सांगतो कि आपल्या देशातील अगदी दुर्गम खेड्यातही औषधे उपलब्ध व्हावीत अशी अर्जुनप्रमाणे रतन टाटांचीही इच्छा आहे. आज पर्यंत अर्जुनला अनेक प्रतिष्ठित पुरस्कार मिळाले आहेत. वय वर्षे केवळ २२ असलेल्या अर्जुनला आयआयटी मुंबई, आयआयटी दिल्ली तसेच जपान सारख्या अतिप्रगत देशात मानाने बोलवले जाते. त्याचे व्याख्यान ऐकायला लोक गर्दी करतात. जपानने तर त्याला अतिशय स्वस्त दरात मोठे कर्ज दिले आहे. आपल्या देशाचे पंतप्रधान माननीय नरेंद्र मोदी तसेच आपल्या देशाच्या राष्ट्रपती श्रीमती द्रौपदी मुर्मु यांनीही अर्जुनला भेटायला बोलवून त्याची प्रशंसा केली. द्रौपदी मुर्मुशी तर त्याचे आता आपुलकीचे नाते निर्माण झाले आहे.

सध्याच्या चंगळवादी तरुणाई मध्ये अर्जुन देशपांडे हा एखाद्या लखलखत्या हिऱ्यासारखा चमकतो आहे. ज्याला आपल्या देशाचा अतिशय अभिमान आहे. त्याला आपल्या भारत देशाला अमेरिका अथवा इंग्लंड न बनवता अभिमानास्पद भारतच बनवायचा आहे.

अशा या लखलखत्या हि-याला, अर्जुनला मानाचा मुजरा !

लेखिका : सुश्री मुक्ता आंग्रे

प्रस्तुती : सुश्री स्नेहलता गाडगीळ 

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈