मराठी साहित्य – विविधा ☆ आठवणींच्या साठवणी….☆ श्री तुकाराम दादा पाटील

श्री तुकाराम दादा पाटील

0 ☆ विविधा ☆ आठवणींच्या साठवणी…. ☆ श्री तुकाराम दादा पाटील ☆ 

आयुष्याचा सारीपाट मांडून आपल्याला खेळवणारी नियती काही मजेचे, काही कठीण, खडतर,खेळ मांडून सारखी खेळवत असते. जोजवत  असते, वाढवत असते, घडवत असते. अचानकपणे ती बदलून जाते. चकीत करते. गुपचुपपणे लुटायला एकांतातील अत्यानंद देते. खूप मजा वाटते तो लुटताना. लोकाना वरून काहीच कळत नाही. पण भोगणा-याच्या काळजात लुटलेला व भोगलेला आनंद मावता मावत नाही. ही दिशाभुलीची मजा दिर्घकाळ टिकणारा आठवणींचा नयनमनोहर तलावच बनून जाते. मग त्या तळ्याकाठी वाढलेल्या गर्दसावलीच्या डेरेदार झाडाखाली किती काळ कसा फुलपाखरा सारखा निघून व हरवून जातो तेच कळत नाही. प्रतेक आठवण एक नवासरंजाम घेवून येते. आकंठ आनंदात न्हाऊ घालते. उनपावसातल्या श्रावण धारांचा लपाछपीचा खेळ मांडून आपल्यातच गुंतवून ठेवते. म्हणूनच आठवण कायमची आठवणीत रहाते. कधी बगल देवून निघून गेली तर परतून लगट करायला हटकून येते. अशा आठवणींचा तजेलदारपणा‌ कधीच शेळपटत नाही. ती आठवण आठवणारालाही कायम आपलेसे करून टाकते.

अशा आठवणींच्या साठवणीनाच जीवनाचे चैतन्यमय न संपणारे कोठार समजायला काय हरकत आहे.

हे कोठर कुलूप लाउन कधीच बंद करून ठेवता येत नाही. हवे तेव्हा खाडकन उघडून हव्या त्या आठवणींची मजा मनसोक्त लुटता येते. किंवा तिच्यातील कटूता आठवून एकलेपणातील आक्रोश मांडून आपल्याच अश्रूं सोबत वाहून ही जाता येते. वास्तवाशी सांगड घालून एखादी नवीन समस्या सहजतेने सोडवता येते. हेच आठवणींचे खरे सामर्थ्य आहे. म्हणूनच आठवणींचे मोल सर्वाधिक आहे. त्या आपल्या सोबत कायम असतात. कधीच हरवत नाहीत. सढळ हातानी वापरून सरतही नाहीत. त्याचा साठा कायम वाढतच जातो.

आठवणींचा समृद्ध साठा ज्यांच्याकडे आहे तो जगातील खराखुरा सर्वात गर्मश्रीमंत असे मी समजतो. तुमचे या बाबतचे मत काय? हे विचारण्याचा आगवूपणा मी नक्कीच करणार नाही. किंवा तुमची एखादी खाजगीतली आठवण सांगा असा. आग्रह ही धरणार नाही.पण तुमच्या आठवपाखराना  मनाच्या कैदखान्यात नका ठेऊ डांबून. त्यांना  मुक्तता द्या, मुक्तपणे वावरायला, संचार करायला. कारण त्याच तुमच खरं ऐश्र्वर्य चिवचिवाट करून जगाला सांगतील. तुम्हालाही आत्मिक

समाधान देतील. आठवणी वाटचाल करणा-या आयुष्याच्या वाटाड्या असतात. अस्वस्थ मनाला रिझवायला आठवणीसारखा दुसरा खेळगडी नाही. जपा त्यांना आपले मार्गदर्शक म्हणून.

©  श्री तुकाराम दादा पाटील

मुळचा पत्ता  –  मु.पो. भोसे  ता.मिरज  जि.सांगली

सध्या राॅयल रोहाना, जुना जकातनाका वाल्हेकरवाडी रोड चिंचवड पुणे ३३

दुरध्वनी – ९०७५६३४८२४, ९८२२०१८५२६

≈ ब्लॉग संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित ≈

Please share your Post !

Shares

मराठी साहित्य – सूर संगत ☆ सूर संगीत राग गायन (भाग १०-३) – राग~मारवा, पूरिया ~सोहोनी ☆ सुश्री अरूणा मुल्हेरकर

सुश्री अरूणा मुल्हेरकर

☆ सूर संगीत राग गायन (भाग १०-३) – राग~मारवा, पूरिया ~सोहोनी ☆ सुश्री अरूणा मुल्हेरकर ☆ 

सोहोनी

सोहोनी म्हणजे पूरियाचीच प्रतिकृति,फरक इतकाच की पूरिया पूर्वांगात तर सोहोनी उत्तरांगात रमणारा राग. तार षड् ज हे सोहोनीचे विश्रांतीस्थान. मध्यसप्तकांतील सुरांकडे येऊन तो पुन्हा तार षड् जाकडे धांव घेतो. उत्तरांगातील धैवत आणि पूर्वांगांतील  गंधार हे याचे अनुक्रमे वादी/संवादी स्वर म्हणजे मुख्य स्वर.

मारवापूरियासोहोनी, सगळ्यांचे स्वर तेच म्हणजे रिषभ कोमल आणि मध्यम तीव्र.

सा ग (म)ध नी सां/सां (रें)सां,नी ध ग,(म)ध,(म)ग (रे)सा असे याचे आरोह अवरोह.कंठाच्या सोयीसाठी आरोही रचनेत रिषभ वर्ज्य केला जातो. सांनी ध, ग (म)ध नी सां ही रागाची मुख्य सुरावट त्याचे स्वरूप स्पष्ट करते. पंचम वर्ज्य असल्याचे वरील स्वर समूहावरून वाचकांच्या लक्षात येईलच. वेगळे सांगण्याची आवश्यकता नाही.

मारवा कुटुंबांतील हे कनिष्ठ भावंड अतिशय उच्छृंखल, चंचल प्रवृत्तीचे असल्याचे लक्षांत येते.

मारव्यांत कोमल रिषभाला प्राधान्य तर सोहोनीत रिषभाचा वापर अत्यंत अल्प स्वरूपात त्यामुळे मारव्याची कातरता, व्याकूळता यांत नाही.

सोहोनीचा जीव तसा लहानच. त्यामुळे जास्त आलापी यांत दिसून येत नाही. अवखळ स्वरूपाचा हा राग मुरक्या, खटका, लयकारी यांत अधिक रमतो. नृत्यातल्या पद  रचना, एकल तबल्याचा लेहेरा अशा ठिकाणी सोहोनी चपखल बसतो. पट्टीचा कलावंत मात्र हा अल्पजीवी राग मैफिलीत असा काही रंग भरतो, की तो त्याला एका विशिष्ठ ऊंचीवर नेऊन ठेवतो, आणि त्यानंतर दुसरा राग सादर करणे अवघड होऊन बसते.

सुप्रसिद्ध अभिनेत्या भारती आचरेकर यांनी एकदां त्यांच्या मातोश्री कै. माणिकबाई वर्मा यांची आठवण सांगतांना एक किस्सा सांगितला होता. माणिक वर्मांनी एका मैफिलीत “काहे अब तुम आये हो” ही सोहोनीतील बंदीश पेश केली होती. रात्र सरत आल्यावर घरी परत आलेला तो, त्याच्याविषयीचा राग, मनाची तडफड पण त्याच क्षणी त्याच्याविषयी वाटणारी ओढ हा सगळा भावनाविष्कार त्या बंदीशीतून अगदी सहज साकार झाला होता. श्रोत्यांमध्ये पू.ल. देशपांडे बसले होते. ते सहज उद्गारले, “मी यापुढे कित्येक दिवस दुसरा सोहोनी ऐकूच शकणार नाही.”

राधा~कृष्णाच्या रासक्रीडेवर आधारित सोहोनीच्या अनेक बंदीशी आहेत. “रंग ना डारो श्यामजी गोरीपे” ही कुमारांची बंदीश प्रसिद्धच आहे.”अरज सुनो मेरी कान्हा जाने अब। पनिया भरन जात बीच रोकत बाट।” ह्या बंदीशीतही गोपींची छेड काढणारा नंदलाल आपल्याला दिसतो.

भक्तीरसाचा परिपोष सोहोनीच्या सुरावटीतून किती सहज दिसून येतो याचे उत्तम उदाहरण म्हणजे पं.जितेंद्र अभिषेकीबुवांनी गायिलेला “हरीभजनावीण काळ घालवू नको रे” हा अभंग!

सिनेसंगीतात ह्या रागावर आधारित बरीच गाणी आढळतात. स्वर्ण सुंदरी मधील अजरामर गीत “कुहू कुहू बोले कोयलीया” यांत दुसरे अनेक राग असले तरी मुखडा सोहोनीचाच आहे. “जीवन ज्योत जले” हे आशा भोसले यांनी गायीलेले गाणे जुने असले तरी परिचित आहे. मुगले आझम

मधील “प्रेम जोगन बन” हे गीत सोहोनीलच! बडे गुलामअली खाॅं यांची “प्रेमकी मार कट्यार” ही ठुमरी काळजाचा ठाव घेणारी~ संगीतकार भास्कर चंदावरकरांनी सामना या सिनेमांत “सख्या रे घायाळ मी हरिणी” हे सोहोनीच्या स्वरांतच निबद्ध केलेले आहे.

सोहोनीबहार,सोहोनीपंचम, कुमार गंधर्वांचा सोहोनी~भटियार असे काही सोहोनीबरोबर केलेले जोड रागही रसिक वर्गांत मान्यता पावलेले आहेत.

चिरस्मरणीय असा हा सोहोनी भावदर्शी आणि चित्रदर्शी आहे.

©  सुश्री अरूणा मुल्हेरकर

डेट्राॅईट (मिशिगन) यू.एस्.ए.

≈ब्लॉग संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित ≈

Please share your Post !

Shares

मराठी साहित्य – विविधा ☆ घोरणे…काही गंमती ☆ सौ.अश्विनी कुलकर्णी

 ☆ विविधा ☆ घोरणे…काही गंमती ☆ सौ.अश्विनी कुलकर्णी ☆ 

 

झोपेत आपला आवाज आपल्याला येत नाही, पण आपल्या आवाजाने दुसऱ्याला जाग येणे,  झोप न लागणे, त्रास होणे ह्या गोष्टी होऊ शकतात….ह्यालाच घोरणे म्हणतात. ? हे सर्वांनाच ठाऊक आहे…हो न?

काही पाहिलेले अनुभव, तर काही ऐकलेल्या गोष्टीवरून लेखन प्रपंच….. कारण ह्यावर एकदा लिहायचंच होत!

घोरण्याचे प्रकार तरी किती पहा…..

काही लोक तोंड बंद ठेऊन नाकाने आवाज काढतात म्हणजे आवाज येतो. इतक्या जोरात ही प्रक्रिया सुरू असते की एखादा डास किंवा कोणताही कीटक सहज नाकात जाऊ शकतो.

काही लोक तोंडाने जोरजोरात आवाज काढतात आणि तेही वेगवेगळ्या सुरात!

काही जण तर चक्क फूसss फूसsss असा आवाज काढतात…. जणू आजूबाजूला खरच फणा काढलेला नाग आहे की काय अस वाटू शकतं.

काही लोकांचा तर नुसता घशातून आवाज येतो. जग इकडचे तिकडे झाले तरी चालेल पण एक लिंक लागलेली असते ती बदलत नाहीत. एक सूर…एक ताल

काही लोक तर घोरतात आणि झोपेत मधूनच बोलतातही!

काही लोकांच्या घोरण्याचा आवाज अगदीच वेगळा असतो… कधीही न ऐकलेला!

उताणे झोपलं की जास्त घोरलं जातं असे लोक म्हणतात… मग अशा घोरणाऱ्या व्यक्तीला एका अंगावर झोपण्याची सूचना दिली जाते.मग त्यावेळी तर घोरण्याचे सगळे सूर बदलतात, काही वेळा स्वतःपुरतेच राहतात.

काही वेळा एक अंगावर करूनही घोरणे बंद नाही झाले तर एखादी चापट मारली जाते, मग नवरा बायकोला किंवा बायको नवऱ्याला. काही वेळा तर चक्क गदागदा हलवलं जात!पण घोरणारी स्वारी स्वतःच्या ‘अंतरीच्या आनंदातच’ असते.

काही लोकांना तर घोरलेलं अजीबात सहन होत नाही. बायको घोरते म्हणून नवरोबा कानात कापसाचे बोळे घालतात, तरीही घोरणे ऐकू येत.. मग कानावर हात ठेवणे, त्यावर उशी ठेवणे… असे विविध प्रकार एका घोरण्यामुळे होत असतात.

कित्येक नवरा बायकोमध्ये घोरण्यावरून भांडणेही होतात. नवरा बायकोला म्हणतो मी घोरतच नाही कधी, तूच घोरतेस. पण नवऱ्याचा अनेकदा गोड गैरसमज असतो की आपण घोरतच नाही. किंवा काही वेळेस उलट परिस्थितीही असते. नवरा घोरतो, बायको नाही. घोरणे जास्त झाले की चिडून, चिमटा काढणे, हलकेच ढकलणे असेही होत….

अनेक वेळा आपण घोरतच नाही असे म्हणणाऱ्यांचे घोरण्याचा रेकॉर्डिंग ही केलेलं मी ऐकलंय! कमालच वाटली.

घरी जेष्ठ नागरिक असतील तर खूप वेळा ते ही घोरतात, पण त्यांना कस काय बोलायचं? म्हणून सहन करणंच भाग असत.

अनेक लहान मुलंही घोरतात…. अगदी मोठ्यांसारखं! मग खेळून दमला असेल म्हणून घोरतोय अस समर्थन केले जात.

काही वेळेस घरातील सगळेच घोरतात, पण कुणाला कुणाचाही त्रास वाटत नाही… कारण सगळेच शांतपणे पण घोरत झोपलेले असतात.

एकूण काय घोरणे ह्याच वैज्ञानिक कारण काहीही असो पण काही निरीक्षणांवरून त्याच्या गमती जमती लिहाव्या वाटल्या…

आणि ‘घोरणे’ हा ही लेखनाचा विषय होऊ शकतो असे वाटल नक्कीच?

© सौ अश्विनी कुलकर्णी

सांगली  (महाराष्ट्र)

मो – 9421225491

≈ संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित  ≈

Please share your Post !

Shares

मराठी साहित्य – विविधा ☆ इथे साहित्याचे साचे मिळतील ☆ श्री अमोल अनंत केळकर

श्री अमोल अनंत केळकर

 ☆ विविधा ☆ इथे साहित्याचे साचे मिळतील ☆ श्री अमोल अनंत केळकर ☆ 

पत्ता: माझी टवाळखोरी  मॉल, हास्यदा रोड, टवाळपूर, ४२०४२०

‘हॅलो, नमस्कार, बोला ….

‘टवाळखोरी मॉल’ आहे ना हा?’

‘हो, हो. बोला की’

‘आम्हाला  मॉल  बघायला यायचे होते आज. प्रसिध्द्व ’फॉरवर्डकार’ खेळकर यांनी त्यांचा  रेफरन्स देऊन तुम्हाला  फोन करायला सांगितलय. आम्ही  त्यांचे जवळचे स्नेही.  अपॉईनमेंट  घेऊन यावे लागते ना तुमच्या मॉलला  म्हणून फोन केला.’

‘बरं बरं. पण शनिवार/रविवार बुकींग फुल्ल आहे हो. सोमवार नंतर नाही का जमणार?’

‘बघा ना  प्लिज.’

‘खेळकरांनीच  सांगितले, माझे नाव सांगा, देतील अपॉईमेंट.’

‘आता तुम्ही एवढं मोठं नाव घेतलय. नाही कसं म्हणणार?  या दुपारपर्यत!’

………………………………………..

‘नमस्कार!  आम्ही तुम्हाला  सकाळी फोन केला होता.’

‘हो हो, या या.’

बोला, काय पाहिजे तुम्हाला ?

आम्हाला पूर्ण मॉल  कसा आहे,  म्हणजे कुठे काय आहे, कुठे कोणत्या प्रकारचे साचे आहेत, हे  सांगाल का, मग आम्ही ठरवू.’

‘ठीक आहे.  हे  बघा  आमच्या कडे  सर्व प्रकारचे, सर्व विषयावरील  लेखन – साचे मिळतील.  तुम्हाला ते  कुठल्या सोशल मीडियावर पोस्ट करायचे आहेत, त्यानुसार ते ठरवावे लागतील.’

‘म्हणजे?

म्हणजे असं बघा, तुम्हाला  व्हाट्सअप/सिग्नल/टेलिग्राम साठी पाहिजे असेल तर पहिला मजला. फेसबुक/ब्लॉग या मंचासाठी दुसरा मजला.  या दोन्ही मजल्यावर जाण्यासाठी  काही फी नाही म्हणजे ’विंडो शॉपिंग’ सारखं नुसतं फेरफटकाही मारू शकता.  तिथे  प्रत्येक मजल्यावर परत  वेगवेगळे विभाग आहेत.  वाढदिवस शुभेच्छा/ आभार/व्हिडीओ, दिन विशेषानुसार लेखन ( स्मृती दिन/जन्म दिन ), गुड मोर्नीग  ते शुभ  रात्री  – गुलाबाची फुले/निसर्गचित्र सोबत एखादा  मराठी/हिंदी/इंग्रजी सुविचार, धार्मिक दिन विशेष,सण, परंपरा, प्रासंगिक  घटनेवर मिम्स, तसेच इतिहासातील  कोण कुणास, केव्हा काय म्हणाले/लाव रे तो व्हिडीओ, लघुकथा, रहस्य  कथा, बालगीते, विडंबन,  असे हटके विभाग  आहेत. सध्या दोन्ही मजल्यावरचे ’राजकारण’विभाग मात्र एकदम  फुल्ल आहेत. तिथे मात्र तुम्हाला किमान १० दिवस आधीच  नाव नोंदवून यावे लागेल.’

‘एक मिनिट हं….  हा  बोला  राम भाऊ.’

‘काय म्हणता  कंप्लेंट करायची आहे ?   अहो मग  ग्राहक सेवा विभागाला  फोन करून तक्रार  नोंदवा.  हा घ्या  नंबर ४२०४२०४२०….  काय? मी ऐकून तरी  घेऊ?  बर  सांगा…..  काय म्हणता? या विनोदाने  अपमान होतोय ?  कुठला विनोद?   रामभाऊ  तुम्ही आमचे नियम वाचलेत का?  ? एकदा विकत घेतलेल्या साहित्यावर काही आक्षेप असल्यास २-३ तासात बदल करून घ्यावेत, नंतर तक्रार चालणार नाही ? असं स्पष्ट  लिहिलंय आम्ही.  आता हा विनोद एव्हढा व्हायरल झाला, कुण्या ज्ञानवंताने तुम्हाला जाब विचारला मग जागे झालात तुम्ही?  तरी देखील तुम्ही तक्रार नोंदवा आम्ही योग्य तो बदल करून देऊ’

‘हा! सॉरी हं… मधेच फोन आल,  हे  रामभाऊ आमचं नेहमीचं गि-हाईक.’

‘असू दे असू दे, पण तिसर्‍या मजल्यावर काय आहे?

‘हा तिथे जाण्यासाठी मात्र तुम्हाला आमचे ’प्राईम कस्टमर’ असणे आवश्यक आहे. तो खास लोकांचा ’ट्विटर’ विभाग आहे.  ट्विट बद्दलची सर्व माहिती’अ’पासून’’ज्ञ’ पर्यत, ट्विट्स वगैरे आम्ही सर्व शिकवतो. कमी शब्दातील अनेक’ट्विट’तिथे तुम्हाला सहज मिळतील.  ते कसे पोस्ट करायचे त्यावर  रिट्विट कसे करायचे,  ते व्हायरल कसे करायचे,  इतरांना फाँलो कसे करायचे, फाईल अपलोड करून डिलीट कशी करायची इ इ इ…. तिथे मेंबरशीप घेण्यासाठी तुम्हाला हा फॉर्म भरून द्यावा लागेल.’

‘आणखी एक प्रत्येक मजल्यावर, प्रत्येक विभागात  भाऊ, अण्णा, आक्का, तोडकर, काटकर  असे अनेक  मार्गदर्शक आहेत, ते तुम्हाला हवे तसे साहित्य, हव्या त्या शब्दात/प्रकारात लगेच करून देतील. आणि हो  १००० रु च्या खरेदीवर  एक’ऑनलाईन स्पर्धेसाठी  तुमचा एक व्हिडीओ’आम्ही  फ्री मध्ये बनवून देऊ,  ही स्पेशल ऑफर फक्त काही दिवसासाठी बर का… बरं मग येताय मॉल पाहून?’

‘हो हो…’

………………………………………

मंडळी, एक चिमटा काढा स्वतःला.  अहो हळू हळू  किती जोरात काढलात? दुखलं ना?

अहो, स्वप्नात नाही आहात हे  सांगण्यासाठी सांगितलं चिमटा काढायला.  होय स्वप्न नाहीय हे येत्या  गुढीपाडव्याला हा ‘टवाळखोरी मॉल’ सुरु होतोय तेव्हा अवश्य भेट द्या

(टवाळखोर मालक) अमोल टवाळपूरकर 

*आमची ’टवाळपूर’ सोडून कुठेही शाखा नाही 

 

©  श्री अमोल अनंत केळकर

बेलापूर, नवी मुंबई, मो ९८१९८३०७७९

poetrymazi.blogspot.in, kelkaramol.blogspot.com

≈ब्लॉग संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित ≈

Please share your Post !

Shares

मराठी साहित्य – विविधा ☆ श्वान प्रेम – भाग – 1 ☆ सौ. पुष्पा चिंतामण जोशी

सौ. पुष्पा चिंतामण जोशी

संक्षिप्त परिचय 

संप्रत्ति – प्रथम रिजर्व बैंक ऑफ इंडिया व नंतर आई डी बी आई,  डेप्युटी मैनेजर म्हणून स्वेच्छानिवृत्ति

आवड – वाचन, लेखन, संगीत व प्रवास

प्रसिद्ध साहित्य – लोकसत्ता, साप्ताहिक सकाळ, श्री दीपलक्ष्मी, ललना, विवेक, भटकंती, रूची, मेनका, अथश्री , ब्रह्मवार्ता, चार चौघी वगैरह

दिवाळी अंक – मानिनी, अनुराधा, उत्तम कथा, हेमांगी यामध्ये प्रवासवर्णन वर लेख

इतर – ललित लेख, कथा, टी व्ही व रेडिओवर कार्यक्रम, परिक्षक म्हणून तसेच अनेक मंडलमध्ये विविध  विषयांवर भाषणे

पुस्तके – देशोदेशींचे नाभांगण  (माननीय यशवंतराव चव्हाण वांग्मय परितोषिक प्राप्त), चला आसामापासून अंदमान पर्यंत, निसर्गरम्य सातारा, सफर अलीबागची (शालेय विद्यार्थ्यासाठी), ओंजळीतली चांदणफुळे

 ☆ विविधा ☆ श्वान प्रेम – भाग – 1 ☆ सौ. पुष्पा चिंतामण जोशी ☆ 

लग्न होऊन मी आगाशी ला म्हणजे विरारच्या पुढे राहायला गेले. कोकणातल्या सारखे मागे पुढे अंगण विहीर छोटी वाडी असलेले ते घर होते. साहजिकच घरात विठू नावाचा लाडका कुत्रा  सोबतीला होता.

लहानपणापासून माझं कुत्रा या जमातीशी अजिबात पटत नाही. पण विठू म्हणजे सासर घरचं इमानी श्वान होतं. मी विठू बरोबर सुरक्षित अंतर राखून राहिले. त्यानेही माझी फारशी दखल घेतली नाही .माझा अलिप्तपणा एखाद्या सूज्ञ वृद्धा सारखा त्याने सहन केला. एक-दोन वर्षातच  वृद्धत्वामुळे विठू  ‘विठू चरणी’ विलीन झाला. त्यानंतर अर्थातच घरात पुन्हा श्वान प्रवेश झाला नाही.

जोगेश्वरीला रहायला आल्यावर रस्त्यावर भटकणाऱ्या कुत्र्यांमुळे माझ्या त्यांच्याविषयीच्या नाराजीत भरच पडली. दिवसभर झाडाखाली नाहीतर मातीच्या खळग्यात डाराडूर झोपणारे हे प्राणी रात्र झाली की ताजेतवाने होतात. आणि अपरात्री तारस्वरात चित्र विचित्र आवाजाने आपल्या झोपेचे खोबरे करतात. अनेक श्वानप्रेमी रस्त्यावरच्या कुत्र्यांना इतकी बिस्किटे खायला घालतात की नंतर ही बिस्कीटही त्या कुत्र्यासारखीच ठिक ठिकाणी लोळत पडलेली असतात. अशाच एका श्वानप्रेमी बाईला मी एकदा म्हटले की ‘अहो,आता तो मारी खाऊन खाऊन कंटाळला आहे. क्रिमची बिस्किट घाला त्याला. माझा उपहास लक्षात न घेता ती म्हणाली, ‘नही उसे मारी ही प्रिय है. आज शायद उसकी तबियत ठीक नही है.’

आमच्या लहानपणी भटके कुत्रे पकडून नेण्यासाठी म्युनिसिपालिटीची गाडी येत असे. पण हे हुशार प्राणी आधीच तिच्या वासाने पळून लपून बसत. नंतर त्यांच्या नसबंदी ची योजना आली. कागदोपत्री या योजनेवर लाखो रुपयांचा खर्च झाला. पण मूळ समस्या रस्तोरस्ती आरामात वाढत राहिली आणि अशा भटक्या कुत्र्यांच्या चावण्यामुळे मृत्यू  झाल्याच्या बातम्यात आणखी भर पडली.

अनेक श्वानप्रेमी त्यांच्या लाडक्याला गळ्यात पट्टा बांधून रस्त्यावर फिरवीत असतात. त्यावेळी रस्त्यांवरील कुत्रे त्यांच्या अंगावर भुंकून भुंकून आपल्या हद्दीत अतिक्रमण  केल्याबद्दल त्यांना तंबी देतात. हे पाळीव लाडके हमखास रस्त्याच्या मधोमध विधी उरकतात. आणि साखळी हातात धरून श्वानप्रेमी ती बाललीला कौतुकाने पहात असतात. अशा एका श्वान प्रेमी तरुणीला मी एकदा  हटकले .तेव्हा रागारागाने माझ्याकडे पहात ती म्हणाली,

‘Surely we have a right to bring  our pets to the streets.’

‘Definitely. But  you  also have a duty to clean up after your  pet.’

माझ्यासारख्या पिकल्या केसांच्या बाईकडून तिला तिच्याच भाषेतल्या उत्तराची अपेक्षा नव्हती. ती आश्चर्याने माझ्या कडे पहात असताना आमचा वाद विवाद ऐकून, माझ्यासारखे फिरायला बाहेर पडलेले व इतर लोक गोळा झाले. त्यांनी माझ्या सुरात सूर मिळवला

‘What she says is right.’

‘हा. बराबर है. ध्यान नही रहता तो  वो गंदगी चप्पल बूट के साथ हमारे घर तक आती है.’

तेवढ्यात मी पर्स मधली प्लास्टिक पिशवी काढून तिच्यासमोर धरली आणि म्हटलं,

‘Use  this for  to-day and  don’t forget  next time. ‘

नाईलाजाने तिला ते काम करणं भाग पडलं. मला तात्पुरतं समाधान मिळालं. कारण सगळ्या श्वान  प्रेमींच्या वेळा सांभाळून त्यांना प्लास्टिक पिशव्या देणं अशक्य होतं.

क्रमशः….

©  सौ. पुष्पा चिंतामण जोशी

≈ ब्लॉग संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित  ≈

Please share your Post !

Shares

मराठी साहित्य – मनमंजुषेतून ☆ बालपणीच्या आठवणी…माझे बालपण भाग-6 – खजिना ☆ सौ. अमृता देशपांडे

सौ. अमृता देशपांडे

 ☆ मनमंजुषेतून ☆ बालपणीच्या आठवणी…माझे बालपण भाग- 6 – खजिना ☆ सौ. अमृता देशपांडे ☆ 

अशी व्याख्याने, मूल्याधिष्टित कार्यक्रमांना आम्हां मुलांना घेऊन जाणे, आपल्या संस्कृतीची  ओळख करून देणे ह्या बाबतीत आईबाबा नेहमीच सतर्क होते.

विद्यापीठ हायस्कूलच्या ग्राउंडवर राष्ट्र सेविका समितीच्या पूज्य लक्ष्मीबाई केळकर ऊर्फ मावशी यांची रामायणावर प्रवचने होती. ती पण रात्रीचीच.   विद्यापीठ हायस्कूल घरापासून खूपच लांब होतं. चालतच जावं-यावं लागणार होतं. सहदेव म्हणून हाॅस्पिटलचेच  एक कर्मचारी,  त्यांना विनंती करून आईने त्यांना व त्यांच्या पत्नीला सोबतीला बरोबर घेतले.

वंदनीय मावशी यांची वाणी झुळुझुळु वहाणारं गंगेचं पाणी.  शांत चेहरा, शांत बोलणं, स्पष्ट उच्चार, जमिनीवर आसनावर पालथी मांडी घालून बसलेल्या, शुभ्र नऊवारी लुगडे, दोन्ही खांद्यावरून पदर घेतलेला, शुभ्र रूपेरी केस, नितळ गौरवर्ण.

रोज प्रवचनाच्या सुरवातीला प्रार्थना केली जात होती.

“ही राम नाम नौका भवसागरी तराया

मद, मोह, लोभ सुसरी, किती डंख ते विषारी

ते दुःख शांतवाया मांत्रिक रामराया ।।

सुटले अफाट वारे मनतारू त्यात विखरे

त्या वादळातुनिया येईल रामराया ।।

भव भोव-यात अडली नौका परि न बुडली

धरुनी सुकाणु हाती बसलेत रामराया ।।

आम्ही सर्व ही प्रवासी जाणार दूरदेशी

तो मार्ग दाखवाया अधिकारी रामराया ।।

प्रभु ही तुझीच मूर्ती चित्ती सदा ठसू दे

मनमानसी या कृपा तुझी असू दे ।।

एकदा बोलायला सुरुवात केली की ऐकताना दीड तास कधी संपला कळतच नसे. अफाट जनसमुदाय,  pin drop silence.

व्यासपीठावर प्रभु रामचंद्रांचा हार घातलेला ‘ पंचायतन’ फोटो. उदबत्तीचा वातावरणात भरून राहिलेला दरवळ आणि मावशींचं ओघवतं, निर्मळ वक्तृत्व.  सग्गळा परिसर रामनामाने भारलेला असे.

प्रवचनात रामायणातल्या व्यक्तिंची,  त्यांच्या स्वभावांची , वर्तणुकीची आणि घडलेल्या घटनांची गोष्टीरूप ओळख करून देताना,  मावशी जीवनातल्या प्रत्येकाच्या जबाबदारी पेलण्याचे, वागण्याचे,विचारांचे स्वरूप कसे असावे यावरही बोलत असत. त्यावेळी हे सर्व कळण्याचं आमचं वय नव्हतं. खूपसं कळायचं नाही. राष्ट्रसेविका समितीचे कार्य हे व्यक्ती आणि कुटुंबापासून देशसेवेपर्यंत व्यापलेले होते. हे कार्य करताना व्यक्तिविकास, कुटुंबातली प्रत्येकाची कर्तव्ये आणि समाजातला आपला वावर हा देशसेवेसाठीच असला पाहिजे,  हे शिकवणारे.

राजूनं,  माझ्या भावानं  या संदर्भातली एक आठवण सांगितली.  एकदा प्रवचनाच्या आधी आई मावशींना भेटायला गेली. मी बरोबर होतो. आईनं विचारलं,  मावशी,  मी कशाप्रकारे देशसेवा करू शकते? त्यावर मावशी म्हणाल्या,  तू घरचं सगळं सांभाळतेस, पतीला योग्य सहकार्य देतेस, भविष्य काळातली चार आयुष्ये घडवते आहेस, हेच निष्ठेने करत रहा, हीच देशसेवा.

त्या दिवशीच्या प्रवचनात मावशींनी हाच विचार उलगडून दाखवला.  प्रत्येकाने आपले कर्तव्य निष्ठेने,  आपुलकीने आणि जबाबदारी ने करणे, हीच रामायणाची शिकवण आहे.

काही वर्षानंतर, राष्ट्र सेविका समितीच्या शिबिरात माझे व माझ्या बहिणीचे नाव आईने नोंदवले. 21 दिवसाच्या शिबिरात स्वावलंबन, स्वसंरक्षण, देशाभिमान, अशा अनेक मूल्यांवर आधारित बौद्धिके, खेळ, आणि परस्पर संवाद यातून व्यक्तिमत्व विकास घडवण्याचे  संस्कार नकळत आमच्यात रुजले.  खरंतर हे त्यावेळी कळले नाही, पण पुढे अनेक प्रसंगात आपोआप बुध्दी तसाच विचार करू लागली. हळूहळू खरेपणा  आयुष्यात किती महत्त्वपूर्ण आहे, ह्याची जाणीव झाली.

शिवशाहीर बाबासाहेब पुरंदरे हे तडफदार, अभिमान वाटावा असं व्यक्तिमत्व.  जणु दुसरे शिवराय अशी देहयष्टी,  पेहराव, दाढी, डोळ्यांत तीच चमक आणि अस्खलित वाणी.

तर मावशी अतिशय नम्र, आणि केवळ आदर करावा अशा. माया, ममता, प्रेम हे सगळे शब्द एकाठिकाणी सामावलेलं व्यक्तिमत्व. शिस्त आणि करारीपणा ही त्यांची दुसरी बाजू.

श्रोत्यांवर नकळत संस्कार घडत होते. व्याख्याने,  प्रवचने ऐकून दुस-या दिवशी त्यावर गप्पा मारत जेवणे, हा आमचा आवडता छंद म्हणा किंवा काही, पण त्यावर बोलायला आवडायचे. कधी कधी न समजलेलं आई समजून सांगायची. त्यावेळी ह्याचं मोठंसं महत्व जाणवलं नाही. ते सहजरित्या होत होतं.

पुढे आयुष्यात कळलं की ते किती छान आणि महत्वाचं होतं.

बालपणीच्या आठवणी लिहिता लिहिता परत लहान झाल्यासारखे वाटले.

खरंच किती सुंदर असतं नाही बालपण! आई बाबा,  बहीण भाऊ, , छोटंसं जग. इथे स्पर्धा नाही, स्वार्थ नाही, राग नाही.

“या बालांनो या रे या” कवितेतली खरी

“सुंदर ती दुसरी दुनिया”

“बचपन के दिन भी क्या दिन थे”

“उडते बन की  तितली”

समाप्त

© सौ अमृता देशपांडे

पर्वरी- गोवा

9822176170

≈ ब्लॉग संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित  ≈

Please share your Post !

Shares

मराठी साहित्य – विविधा ☆ विदुषक ☆ सौ. श्रेया सुनील दिवेकर

 ☆ विविधा ☆ विदुषक ☆ सौ. श्रेया सुनील दिवेकर ☆ 

मोठं लालबुंद नाक, लिपस्टिकने गालावर बनवलेले दोन मोठे लाल गोळे भरपूर पावडर लावून गोरापान बनवलेला चेहरा, लालचुटुक ओठ, फ्रीलचा झगा, मोठ्या पट्यांची विजार आणि गोंडे असलेली मोठी टोपी. चेहर्‍यावर वेगवेगळे हावभाव, मिश्कील हास्य, आणि विचित्र उचापती करत जेव्हा हा विदुषक रिंगणात उतरतो तेव्हा हा सगळा अवतार पाहीला की नकळत मोठ्यांच्या चेहर्‍यावर हसू आणि लहान मुलांच्यात हलकल्लोळ माजतो.

एखादा बुटका आणि दुसरा अतिउंच अशी जोडी जेव्हा क्रिकेट खेळते आणि मुद्दामून आपला चेंडू मुलांच्यात फेकत बॅट टाकून पाळायला लागते तेव्हा सारे अगदी पोटभरून हसतात.

एखाद्या सायकल स्वाराची सायकल चोरतात किंवा रिंग मास्टरलाच घाबरवण्यासाठी मुद्दाम वाघाची डरकाळी काढून पळून जातात. अश्या अनेक मनोरंजक उचापती करत लोकांना मनमुराद हसवतात. त्यांचे काही क्षण का असेना आनंदात घालवतात सगळे टेंशन विसरायला लावतात.

लहानमुलांच्या टाळ्यांच्या गजरात स्वतः ला विसरून जगाला हसवतात.

लोकांसाठी हा केवळ एक विदुषक असतो चित्र विचित्र रूप घेऊन हसवणारा. पण माझ्या मते तो एक उत्तम कलाकार असतो. किती सहजपणे तो सार्‍यांना हसवून जातो. स्वतःची दुःख बाजूला सारून, सतत चेहर्‍यावर स्मित हास्य ठेवत उत्तम अभिनय पार पाडतो. त्याच्या चेहर्‍यावरुन त्याच्या मनात चाललेली तगमग तो अजिबात जाणवून देत नाही कोणाला.

फक्त सर्कशीतच विदुषक असतो असं नाही बरं का, तर पूर्वीच्या काळी कामाचा ताण कमी व्हावा आणि मनाचे मनोरंजन व्हावे म्हणून राज्याच्या दरबारी विदुषकाला मानाचे स्थान होते. त्यातले कृष्णदेवराय ह्यांच्या दरबारातील तेनालीराम हे खूप प्रसिद्ध झाले ज्यानी मनोरंजना बरोबर राज्याचा मार्गदर्शक म्हणून भूमिका निभावली आणि अनेक अडचणींवर तोडगे काढले.

सध्या वर्तमानपत्रात व्यंगचित्र काढून व्यंगचित्रकार  विदुषकाचीच भूमिका बजावतो. ते वेडेवाकडे चित्र पाहून सकाळच्या वेळी आपल्या चेहर्‍यावर हास्य उमलवतो.

आपल्या तान्हुल्यांसाठी बरेचदा आई विदुषक बनते, स्वतःची सारी दुःख, तणाव बाजूला ठेवून सुंदरसा विदुषकाचा मुखवटा घालत दुःखाचा लवलेश ही चेहर्‍यावर न आणता उत्तम अभिनय साकारते फक्त त्याच्या चेहर्‍यावर हास्य उमलावे म्हणून.

मला आठवतं माझी एक मैत्रीण होती, ती कायम अशी विदुषकासारखी वागत होती. काहीतरी विचित्र करून हसवायची सगळ्यांना, आम्ही तिला जोकर म्हणूनच ओळखत होतो. आत्ता कळतं की तो अभिनय करून ती अनेक ठिगळं लपवण्याचा प्रयत्न करत होती.

आयुष्यात विदुषकाचा मुखवटा घालून किरदार निभावणे फार अवघड आहे. आज समाजात असे अनेक जण आहेत जे ह्या विदुषकांना हिणवतात त्यांना कमी दर्जा देतात पण हे फार महत्वाची भूमिका पार पाडत आहेत. विदुषकांमुळे आपण काही काळ का होईना आपली सारी दुःख विसरून पोटभर हसू शकतो.

जरा बघा प्रयत्न करून जमतं का हसवायला त्यांच्या सारखे. जे ओठ बोलू शकत नाहीत ते त्यांचे डोळे बोलून जातात. बघा त्यांच्या डोळ्यात काही समजते का?? कदाचित ते अस सांगत असतिल की आम्ही पण माणूस आहोत आम्हाला हिणवू नका.

मी एवढच म्हणेन त्यांना हिणवण्या पेक्षा त्यांचा मुखवटा घालून तुम्हालाही त्यांच्या प्रमाणे सगळ्यांना हसवता येतं का पहा… काहीकाळ का होईना सारी दुःख विसरायला लावून काही आनंदाचे क्षण कोणाला देता येतात का ते पहा..

सहज मनाच्या कोपऱ्यातून ?

©  सौ. श्रेया सुनील दिवेकर

मो 9423566278

28.01.2012

≈ ब्लॉग संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित  ≈

Please share your Post !

Shares

मराठी साहित्य – विविधा ☆ बालपण देगा देवा – भाग 2 ☆ सौ. सुनिता गद्रे

सौ. सुनिता गद्रे

 ☆ विविधा ☆ बालपण देगा देवा – भाग 2 ☆ सौ. सुनिता गद्रे ☆ 

माझी तिच्याच एवढी आणखी एक चिमुकली मैत्रीण!… तिचा जास्तीत जास्त मुक्काम आमच्या बागेत असतो. सकाळी- सकाळी हातात एक कुंडा घेऊन आमच्या बागेत बकुळीची फुलं वेचायला जेव्हा ती येते तेव्हा तिला स्वेटर घालण्यासाठी परत पाठवावं लागतं. थंडीने नुसती कुडकुडत असते बिचारी. मला जेव्हा रिकामा वेळ मिळतो तेव्हा बकुळीच्या फुलांचे गजरे  करणं हे आमचं आवडतं काम असतं.काही झाडांच्या मोठ्या पानांना काड्या टोचून पत्रावळी, द्रोण बनवणं तिला खूप आवडतं….तिच्याआजीकडून ती शिकलीय ते करायला…. मग खोटी खोटी देवपूजा आणि पाठोपाठ पत्रावळीवर नैवेद्य ठेवणं हे तर आलंच.

ती परी कल्पनात मग्न असते. परिकथा तिला फार आवडतात.खूप घेराचा छानसा फ्रॉक घातलेली ,मोकळ्या कुरळ्या केसांवर  फुला फुलांचा हेअर बँड लावलेली ,बागेत फुलं, पानं निरखत कल्पनेतल्या फुलपाखरांबरोबर ,पक्षांबरोबरहितगुज करणारी ही वनकन्यका खूपच लोभस दिसते.

“तू मोठेपणी कोण होणार?” ” परीराणी” तिचं उत्तर असतं. तर इतर दोघींची उत्तरं असतात, “मी तिचल होनाल, “मी आई होनाल. असाच एक माझा छोटा मित्र, तो जरा याबाबतीत कन्फ्युज्डच असतो. “मी बार्बर होणार ..नाही नाही मी मेकॅनिक…नाहीतर प्लंबरच होणार.” तो सांगतो. उच्चारात बोबडे पणा नाही, स्पष्ट साफ आवाजात तो आपल्या भावी करिअरचा प्लॅन सांगतो….. अजाणतेपणाने!

.. त्याला राजा राणीच्या गोष्टी नाही आवडत.चिऊ-काऊच्या गोष्टीची तो वाट लावून टाकतो.”शेण म्हणजे काय?मेण म्हणजे काय?म्हातारीआजी भोपळ्यात कशी मावेल?” असे त्याचे प्रश्न असतात. पक्षी, प्राणी, जनावरे बोलतात,यावर त्याचा विश्वास नाहीय. त्यामुळे  इसापाच्या नीतिकथा फेल! त्याला अगदी व्यावहारिक म्हणजे फुगेवाला,ट्रॅफिक पोलीस,रस्त्यावर भटकणारा कुत्रा अशा कुणाचीही जुळवून रंजक केलेली गोष्ट आवडते.

त्याचे सगळे खेळ मैदानी असतात. त्याच्या बरोबर मला फुटबॉल,बास्केटबॉल, क्रिकेट असले खेळ खेळावे लागतात… आणि कायम त्याला जिंकुनही द्यावे लागते. मुद्दामच थकल्याचं नाटक करत मी खाली बसले की “तुझे पाय चेपून देतो” म्हणत पाय चेपता चेपता हळूहळू माझ्या मांडीवर डोके ठेवून तो झोपी जातो. त्याचा चेहरा पाहताना सुख सुख म्हणजे दुसरे काय? ते हेच असा विचार मनात येऊन मला आनंद वाटतो.

छोट्या मुलांना माझ्याबरोबर खेळायला आवडते आणि मलाही त्यांच्याबरोबर खेळायला. ते आपल्या भावविश्वात मला घेऊन जातात .त्यांची सुखदुःखे माझ्याबरोबर शेअर करतात आणि त्यांच्या सहवासात मी माझी प्रापंचिक शारीरिक-मानसिक दुःखं विसरून जाते.

वयाने सत्तरी ओलांडलेली मी मनाने लहान होऊन जाते. कधी वास्तवाची जाणीव झाली की माझं म्हातारपण मला डिवचू लागतं. पण त्याला न जुमानता देवाजवळ मी हेच मागणे मागते, ‘देवा मनानं का होईना मला बालपणातच ठेव. मला बालपण उपभोगू दे. ते सुख तू माझ्यापासून कधीही हिरावून  घेऊ नकोस.’

समाप्त

© सौ. सुनिता गद्रे,

माधव नगर, सांगली मो – 960 47 25 805

≈ ब्लॉग संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित  ≈

Please share your Post !

Shares

मराठी साहित्य – सूर संगत ☆ सूरसंगत (भाग-१८) – ‘मान अन्‌  भान’ ☆ सुश्री आसावरी केळकर-वाईकर

सुश्री आसावरी केळकर-वाईकर

 ☆ सूर संगत ☆ सूरसंगत (भाग-१८) – ‘मान अन्‌  भान’ ☆ सुश्री आसावरी केळकर-वाईकर ☆ 

मागच्या लेखात आपण तामिळनाडू प्रांतात प्रचलित असलेल्या अंत्ययात्रेतील जोशपूर्ण तालवाद्यवादनाच्या प्रथेची कारणमीमांसा केली. अर्थातच आज सुशिक्षित समाज ही प्रथा पाळताना दिसत नाही, त्याचं कारणही संयुक्तिक आहेच. आज वैद्यकशात्र प्रचंड विकसित पावलेलं आहे. ईसीजी मशीनमुळं ह्या प्रथेमागचा उद्देशच सफल होत असताना ह्या प्रथेची गरज नाही हे त्यांना समजलं असावं. मात्र तळागाळातले लोक ही प्रथा धर्मिक समजून श्रद्धेनं/अंधश्रद्धेनं अजूनही पाळत असावेत… पण त्यामुळे हा नेमका काय प्रकार आहे हे तरी समजलं. ज्याला आपण परंपरा म्हणतो त्या गोष्टी का आणि कशा अस्तित्वात येत असाव्यात हे तरी माहीत होऊन आपला ह्या गोष्टींकडे बघण्याचा दृष्टिकोन व्यापक व्हायलाही नक्कीच मदत होते. शिवाय ही गोष्ट त्यातल्या उपयुक्ततेसोबत त्याकाळच्या समाजव्यवस्थेचाही भाग असावी असंही वाटून गेलं. वाद्यवादनात पारंगत असणाऱ्या कलाकारांना पोटापाण्यासाठीची ही एक व्यावसायिक संधी म्हणायला हरकत नाही. इतर सांस्कृतिक समारंभांमधे मांगल्यदायी वातावरणनिर्मिती करणे आणि अशा दु:खद क्षणी त्या कलेची ताकद मृत्यूच्या खात्रीसाठी वापरणे ह्या उपयुक्तता झाल्या आणि दोन्ही प्रसंगी कलाकाराला आपलं कसब पणाला लावून अर्थार्जनाची संधी ही झाली समाजव्यवस्था!

मला दक्षिणेकडच्याच केरळ राज्यातील चेंडामेलम्‌  हा प्रकार आठवला.  चेंडामेलम्‌  म्हणजे चेंडा ह्या वाद्याचे अनेक वादकांनी एकत्र येऊन केलेलं समूहवादन म्हणता येईल. आज ही गोष्ट केरळची भावाभिव्यक्ती आणि संस्कृतीचं प्रतीक मानलं जात असलं आणि केरळमधील सर्व सांस्कृतिक उत्सवांमधे चेंडावादन अपरिहार्य असल्याचं सांगितलं जात असलं तरी अचानक वाटून गेलं कि जंगली भाग असलेल्या केरळमधे पूर्वीच्या काळी माणूसप्राणी समूहानं एकत्र येऊन काही धार्मिक उत्सव किंवा काही सणसमारंभ साजरा करत असताना जंगली श्वापदांना दूर ठेवण्याचा हा उत्तम मार्ग असावा. इतक्या धडामधुड आवाजाकडे कोणतंही जंगली श्वापद फिरकण्याची शक्यताच नसल्याने निश्चिंत मनानं माणसाला उत्सव पार पाडता येत असेल ही उपयुक्तता आणि कलाकारासाठी रोजगारनिर्मिती हा समाजव्यवस्थेचा एक भाग! मनात आलं कि अशा उपयुक्ततेच्या कसोटीवर पारखून घेतलेल्या, समाजव्यवस्था भक्कम ठेवणाऱ्या, मात्र सर्वसामान्य माणसासाठी धार्मिक, सांस्कृतिक परंपरेच्या आवरणात सजवून ठेवलेल्या कित्येक गोष्टी आपल्या सर्वार्थाने वैविध्यपूर्ण देशात असतील. आपल्या देशाचा सर्वांगीण विकास होताना प्रत्येक नागरिक सुशिक्षित, सुजाण व्हावा, जातीपातींचे निकष संपावेत, मात्र परंपरा जाणीवपूर्वक जपल्या जाव्यात… कला-संस्कृतीचं जतन, मान आणि समाजव्यवस्थेचं भान म्हणून म्हणूनही!

आपल्या मूळ विषयाकडं वळताना आणखी एक प्रथा आठवते. आपल्याकडं बहुधा लिंगायत समाजात (कदाचित इतरही काही समाजात असू शकेल) टाळ-मृदंगाच्या साथीत लोक अंत्ययात्रेत भक्तीपदं म्हणतात… अशी एक अंत्ययात्रा थोडी अंधुकशी माझ्या लहानपणच्या आठवणींच्या कुपीत आहे… आम्ही घरातले कोणत्यातरी कार्यक्रमाहून घरी परतत होतो. अचानक समोरून एक अंत्ययात्रा येऊ लागली. मला आठवतंय अगदी पालखी नव्हे पण साधारण त्याप्रकारचा आकार असलेल्य़ा एका डोलाऱ्यात शव ठेवलं होतं. अर्थातच काही लोकांनी त्या डोलाऱ्याला खांदा दिला होता. अंत्ययात्रेच्या पुढच्या भागात एखाददुसरा आणि मागच्या बाजूला काही लोकांनी दोन तीन छोटे कंदील धरले होते आणि लक्षात राहिलेली मुख्य गोष्ट म्हणजे अगदी नाजूक अशा टाळ आणि मृदंगाच्याही हलक्या आवाजात काहीजण भक्तीपद गात होते. साहजिकच त्या गायन-वादन दोन्हींतही खूप जोश नव्हता. म्हणजे इकडं दक्षिण प्रांतात पाहिलेल्या प्रकाराचा उद्देश काही तिथं लागू होत नाही.

आज ह्या गोष्टीचा विचार करताना वाटतं कि ह्या सर्वोच्च गंभीर क्षणी जीवनाचं सार, सत्य सांगणाऱ्या भक्तिरचना मनाला आधार देत असाव्या. केवळ जगन्नियंत्याच्या हाती असणारी आपल्या आयुष्याची सूत्रं, आपलं फक्त निमित्तमात्र असणं, आयुष्याचं क्षणभंगुरत्व ह्या गोष्टींची मनाला जाणीव करून ह्या क्षणापेक्षा योग्य क्षण कोणता असेल!? ते मंद सूर दु:खी मनावर थोडीशी फुंकर घालत असतील, त्या रचनेच्या शब्दांतून होणारी ‘सगळं ‘त्याच्या’ हाती, आपल्या हाती काही नाही’ ही जाणीव ते दु:ख सहन करायची ताकद देत असेल, शिवाय आपल्या जगण्यात षड्रिपूंमधे आपण किती गुंतून पडायचं ह्या विचाराला चालना देत असेल! विचार करता एकूण सुदृढ समाजमन घडवण्यासाठी अशा गोष्टी केवढी मोलाची भूमिका बजावत असतील!!

‘श्रीराम जयराम जय जय राम’ किंवा ‘राम नाम सत्य है’ चा गंभीर सुरांतला लयबद्ध जप तर अंत्ययात्रेत बहुतेक ठिकाणी केलेला दिसून येतो. अशाक्षणीच्या अतीव दु:खानं गेलेल्यांच्या आप्तेष्टांचं पिळवटणारं काळीज त्या लयबद्धतेत नकळत गुंगून जात असेल आणि मन शांतावायला त्याची मदत होत असेल. मन आणि मेंदूवर होणारा संगीताचा परिणाम प्रत्येकवेळी प्रत्येकाला जाणवतोच असं नाही, मात्र तो होतो नक्कीच! म्हणून अशा छोट्याछोट्या प्रथांमधला तर्कशुद्ध आणि सूक्ष्म विचार पाहिला कि आपल्या पूर्वजांच्या बुद्धिमत्तेपुढं नतमस्तक व्हावसं वाटतं!!

मध्यंतरी एक इंग्रजी लेख वाचनात आला ज्यात चीनमधील ‘कुसांग्रेन’ म्हणवल्या जाणाऱ्या स्त्रियांविषयी माहिती होती. ह्या स्त्रिया म्हणजे ज्यांना अंत्येष्टीच्या आधी साग्रसंगीत वाद्यवृंदासह गायन-नर्तन करायला बोलावलं जातं. अर्थातच अशावेळची गीतंही विशिष्ट प्रकारचीच असणार जी ऐकताना गेलेल्या व्यक्तीच्या आप्तेष्टांच्या भावना उफाळून येत त्यांना भरपूर रडू येऊन त्यांच्या दु:खी भावनांचा निचरा व्हायला मदत होईल. काहीवेळा अशा अघटिताच्या धक्क्यानं एखादी कुणी व्यक्ती स्तब्ध होऊन जाते आणि तिला रडायलाही येत नाही. मात्र संगीताच्या प्रभावच असा असतो कि अशी व्यक्तीही धक्क्यातून बाहेर पडून तिच्या भावना प्रवाही होत रडू लागते!

ह्या प्रथेविषयी वाचताना मला आपल्या देशातल्या राजस्थान प्रांतातली रुदाली आठवली! प्राचीन रोम, ग्रीस, युरोप, अफ्रिका, एशियामधे अनेक ठिकाणी अशा प्रथा आहेत. प्र्त्येक ठिकाणच्या प्रथेत काही ना काही फरक असणार, मात्र उद्देश एकच असावा कि संगीतासारख्या अत्यंत प्रभावी गोष्टीचा वापर करून दु:खी भावनांचा निचरा व्हायला मदत करणं! आणि… अर्थातच पुन्हा समाजव्यवस्था हा भागही आलाच!

प्रथांचा गैरफायदा घेतला जाऊन काही व्यक्तींचं होणारं शोषण हा वेगळा मुद्दा आहे! मात्र मला असं प्रामाणिकपणे वाटतं कि कोणत्याही प्रथेमागचा मूळ उद्देश हा वाईट नसावा. शेवटी काही ना काही काम मिळून प्रत्येकाच्या पोटपाण्याची व्यवस्था होणं हा उदात्त विचारच त्या ठिकाणी असावा! मात्र हे करत असताना ‘संगीत’ हे ‘अत्यंत प्रभावी’ माध्यम प्रत्येक ठिकाणी वापरण्याची चतुराई मात्र फारच कौतुकास्पद वाटते! संगीतकलेचा, तिच्या आपल्या जाणिवांशी असलेल्या नात्याचा वापर मानवी आयुष्यातल्या जन्मापासून अंतिम क्षणापर्यंत प्रत्येकक्षणी केला गेलेला पाहाताना अक्षरश: थक्क व्हायला होतं.

क्रमश:….

© आसावरी केळकर-वाईकर

प्राध्यापिका, हिंदुस्तानी शास्त्रीय संगीत  (KM College of Music & Technology, Chennai) 

मो 09003290324

ईमेल –  [email protected]

≈ संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित  ≈

Please share your Post !

Shares

मराठी साहित्य – विविधा ☆ बालपण देगा देवा – भाग 1 ☆ सौ. सुनिता गद्रे

सौ. सुनिता गद्रे

 ☆ विविधा ☆ बालपण देगा देवा – भाग 1 ☆ सौ. सुनिता गद्रे ☆ 

“लाजू दंगा नको कलू… आनि त्या गुबूगुबू बालाला धक्का का देतोछ…पलेल ना तो” काही वर्षांपूर्वी आमच्या घरात या आणि अशा पूर्ण बोबड्या वाक्यांची तोफ झाडली जायची. वर्गातल्या बाई… एक ओढणी ची साडी नेसलेल्या…. म्हणजेच माझी चार वर्षाची चिमुरडी मैत्रीण शाळा शाळा खेळत असायची. हॉलच्या मध्यभागी वर्तमानपत्रा सोबत येणाऱ्या वीस-बावीस पुरवण्या उभ्या आडव्या रांगेत व्यवस्थित लावून वर्ग सजलेला असायचा. एकीकडे कोपर्‍यात देवघरातील घंटा आणि एक-दोन वह्या पण ठेवलेल्या असायच्या.ज्या पुरवणीवर जे चित्र असेल ते त्या मुलाचे किंवा मुलीचे नाव.मी सुद्धा त्या वर्गातील एक विद्यार्थिनी असायचे.पण माझे स्टेटस जरा वेगळे.. त्यामुळे मला सोफ्यावर बसणे अलाऊड  असायचे आणि मधून मधून इकडे तिकडे जाणे पण!

घंटा वाजायची.. शाळा सुरू व्हायची. नंतर “छुनिता तू छगल्यांना प्लालथना छांग.” बाईंची ऑर्डर यायची. प्रार्थनेनंतर मग आमच्या बाई हजेरी घ्यायच्या

“व्यायाम कलनाला मुलगा.. झोपाल्यावल बछलेली मुलगी…. छोतं गुबुगुबू बाल… छोनाली.. लाजू…..” अन् सगळ्यात शेवटी “छुनीता गदले!”

सर्वांची मी हजर- हजर म्हणत प्रॉक्सी हजेरी लावायचे.

सकाळची ऑफिस, कॉलेज वाल्यांची गडबड संपलेली असायची आणि मी निर्धास्तपणे मोबाईल मध्ये गर्क व्हायचे. इकडे बाईंचा बोबड्या बोलात अभ्यास, बडबड गीते असं रुटीन चालू असायचं. पण मध्येच

“छुनीता, नो मोबाईल.. अभ्याछ कल अभ्याछ..! पलिच्छा तोंदावल आलीय.” असा ओरडा पण मला खावा लागायचा.

मग मधली सुट्टी व्हायची. डबा खात बसलेल्या मुलांच्या डब्यातील पदार्थ चेक करताना बाईंच्या तोंडाचा पट्टा चालू असायचा. “लोज छांगते ना, पोली भाजी आना.. छक्ती देनाले पदाल्थ आना म्हनून!… हे कुलकुले, मॅगी अछले जंकफूद आनू नका… उद्यापाछून मी तुमाला छिक्छाच कलनाले.”

कधी शाळा लवकर सुटायची. तर कधी दोन -तीन तास चालायची. बाईंची गुंजणारी अधिकारवाणी ऐकू न आल्यामुळे जरा हॉल मध्ये डोकावून पाहिलं तर बाई आपली साडी सोडून त्याचे पांघरूण करून सोफ्यावर आरामात झोपून गेलेल्या असायच्या. आता ती मैत्रिण मोठी झाली आणि आमच्या मैत्रीत अंतर पडले.

माझी एक दुसरी बाल मैत्रिण कायम स्वयंपाक घरातच घुटमळते. नेहमी आजी जवळ राहते. शनिवारी-रविवारी आई-बाबांकडे! तिचे खेळ वेगळेच असतात. ती कधी भाजीवाली… कधी हॉटेल वाली.. कधी इस्त्री वाली.. कधी धुणीभांडी करणारी मावशी… तर कधी आई -बाबां- बाळ खेळातलीआई ! तासन् तास ती या खेळात रमते. कधी माझ्या ऑर्डर प्रमाणे साउथ इंडियन.. चायनीज.. इटालियन.. पंजाबी जेवणाचे पार्सल मला पाठवून देते. मोजून पैसे घेते. कधी माझं संबोधन आजी, कधी काकू, तर कधी वहिनी, मॅम…. वगैरे वगैरे… ते तिच्या व्यवसायाप्रमाणे बदलत असते. अगदी बोबड-कांदा  नाहीये, पण र, ट, ठ,ड वगैरे कठिण अक्षर जरा वर्जच!

“वयनी लादी पुसते.पण आज कपले नाही धुनाल.आज माझं अंग थनकतंय… घली जाऊन औषध घेऊन झोपनाल… काल माझ्या नवल्यानं मला माललं बघा…उगीचच… आमतीत मीथ कमी पललं तल मालतात काअशं?”… तिच्या चेहऱ्यावरचे भाव,शब्दातून प्रकट होणारं व्यथित मन, मला फार काही सांगून जात असतं. ती वठवणाऱ्या सगळ्याच भूमिकेतील तिचा अभिनय, कल्पनाशक्ती खरंच दाद देण्यासारखीच असते. मोठेपणी ती छान अभिनेत्री बनेल असा मला विश्वास वाटतो.

पण तिच्या आईला केवढं टेन्शन!”काकू हिला कधी कळणार हो. एक दिवशी तिनं आपलं रडगाणं सुरू केलं. “हिला कित्ती पोएम, बडबड गीतं मी शिकवलीत. नको तेव्हा म्हणते. पण आमच्या दोघांच्या ऑफिसातले सहकारी.. चार-पाच जण.. आले होते. हिला पोएम म्हणण्यासाठी किती आग्रह झाला. पण ही पठ्ठी त्यांच्यासमोर चक्क झाडू- फरशी करायला लागली. खेडवळ भाषेत बोलायला लागली.आम्हाला इतकं लाजल्यासारखं झालं. दोन्ही घरात ढिगानं खेळणी आहेत. पण ही त्यांना हात पण लावत नाही.

“मग तिनं काय करायला हवंअशी तुझी अपेक्षा आहे?

अगं या लॉक डाऊनमुळं तिनं अजून शाळेचे तोंड सुद्धा पाहिलेले नाही.तिला मित्र-मैत्रिणी नाहीएत. आजी कडं मजेने राहते.कधी हट्ट नाही कि रडणं नाही आणि सगळीच मुलं आपण गाणं म्हण म्हटलं की म्हणतातच असं नाही. नाही तिला निर्जीव खेळण्यात इंटरेस्ट. पण तू तिची स्मरण शक्ती, तिचा अभिनय पाहिला नाहीस का? समोर जी माणसे दिसतात,जसे वागतात,त्याला कल्पनाशक्तीची जोड देऊन.. त्या भूमिकेत शिरणं ही साधीसुधी गोष्ट नाही. तिचा हा गुण तुला कधी जाणवला नाही? हे असं कायम नाही राहणार. चिंता करू नको. मोठी झाली की ती आणखी वेगळ्या वेगळ्या भूमिकेत वावरु लागलेली दिसेल. तिच्या कलागुणांना प्रोत्साहन दे. आणि तिला सायकॉलॉजिस्टकडं घेऊन जाऊन कौन्सलिंग करुन घेण्याचा वेडा विचार सोडून दे. तू स्वतःचं बालपण आठव आणि आईच्या भूमिकेत शिरुन तिला समजून घे.”माझं

बोलणं बहुतेक तिला पटल्या  सारखं वाटलं.

            … क्रमशः

© सौ. सुनिता गद्रे,

माधव नगर, सांगली मो – 960 47 25 805

≈ ब्लॉग संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित  ≈

Please share your Post !

Shares
image_print