मराठी साहित्य – कवितेचा उत्सव ☆ रंजना जी यांचे साहित्य # 139 – सौंदर्यवती ☆ श्रीमती रंजना मधुकरराव लसणे ☆

श्रीमती रंजना मधुकरराव लसणे 

? कवितेचा उत्सव ?

☆ रंजना जी यांचे साहित्य # 139 – सौंदर्यवती ☆

तुझ्या लावण्याला तोड नसे उभ्या ग जगती।

अशा सौंदर्यवतीची कशी वर्णावी महती।।धृ।।

नाना अलंकार ल्याली नवविध भूषणे सजली।

तुझ्या लावण्याची प्रभा नाना छंदाने नटली।

जगी मानाचा ग तुरा तुझ्या मुकूटा वरती।।१।।

तुझी शृंगारली बोली जाग प्रणयाला आली।

के ले कित्येक घायाळ धुंदी  शब्दांनी चढली।

मधुर रसाची उधळण शब्द अमृतात न्हाती।।२।।

संत तुका चोखा नामा करी अभंग गायना।

भक्तीरस मंथनाला भुले पंढरीचा राणा।

ज्ञानीयांचा राजा जगी तुझी वर्णितो महती।।३।।

वीर रौद्र शांत रस किती निर्मिले सुरस।

हस्य करूण रसाला भाव फुलांची आरास।

दीग्जांनी भूषविली शब्द भूषणे ही किती।।४।।

भारूड गौळणी पोवाडे लोकगीतांचा हा झरा।

करीती जन जागरण देऊन संदेश हा खरा।

माय मराठी ही शोभे राजभाषा स्थानावरती।।५।

©  रंजना मधुकर लसणे

आखाडा बाळापूर, जिल्हा हिंगोली

9960128105

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

Please share your Post !

Shares

मराठी साहित्य – पुस्तकांवर बोलू काही ☆ तर मी का नाही ?… डाॅ. बिंदुमाधव पुजारी ☆ परिचय – सौ. उज्ज्वला केळकर☆

सौ. उज्ज्वला केळकर

?पुस्तकावर बोलू काही?

☆ तर मी का नाही ?… डाॅ. बिंदुमाधव पुजारी ☆ परिचय – सौ. उज्ज्वला केळकर ☆

पुस्तकाचे नाव – तर मी का नाही?

लेखक – डॉ. बिंदुमाधव पुजारी

पृष्ठे – ३२४ मूल्य – ४५० रु.

नुकतेच एक चांगले पुसताक वाचनात आले. ‘…. तर मी का नाही?’ मिरजेतील ख्यातनाम सर्जन डॉ. बिंदुमाधव पुजारी यांचे हे आत्मचरित्र. वेगळे वाटणारे हे शीर्षक पाहिले आणि मनात कुतुहल निर्माण झाले.

सुरूवातीला त्यांनी लिहिलय, ‘माझा डॉक्टर आणि त्यानंतर सर्जन होण्याचा प्रवास हा योगायोग, दैव, आणि खूप खडतर वाटचाल इत्यादींचे मिश्रण होते. मी वैद्यकीयशास्त्र हे आवडीने घेतले नाही किंवा नाकारले पण नाही. जे नशिबी आले, ते जिद्दीने स्वीकारले. एक गोष्ट मात्र नक्की. कोणताही विषय स्वीकारला की मी त्यात स्वत:ला संपूर्ण झोकून देत असे. मग कितीही कष्ट करावे लागले आणि यातना सोसाव्या लागल्या तरीही माझी तयारी असे.  एखादी गोष्ट जर दुसर्‍याला करता येत असेल, तर ती  मला का करता येणार नाही? मी ती करणारच.’ ते पुढे लिहितात, ज्यावेळी इंग्रजी चौथीत इंग्रजीत ते नापास झाले होते, तेव्हा त्यांचे गुरुजी म्हणाले होते, ‘तुझ्या वर्गातील अठ्ठावीस मुले पास झाली आहेत. तर तू का पास होणार नाहीस? अभ्यास कर म्हणजे तूही पास होशील.’ त्यांनी भरपूर अभ्यास केला. ते नुसतेच पास झाले नाहीत, तर चांगले  गुण त्यांनी मिळवले. त्यावेळी  गुरुवाणीतून स्फूर्ती घेऊन त्यांनी जीवन प्रवास सुरू केला आणि ते उत्तम गुण मिळवत राहिले. अव्वल येत राहिले. त्यांच्या सार्‍या जीवनाचे सूत्र, ‘हे इतर करू शकतात, तर मी का नाही? (करू शकणार?) हे राहिले. ते त्यांनी हृदयस्थ केले  म्हणून मग आत्मचरित्राचे नावही नक्की झाले,   ‘…. तर मी का नाही?  

नरसोबाची वाडी (नृसिंहवाडी) इथे वेदशास्त्र पारंगत, पौरोहित्य करणार्‍या अशा पुजारी घराण्यात २४ एप्रील १९३५ मध्ये डॉक्टर बिंदुमाधव यांचा जन्म झाला. सुरूवातीला ते नरसोबाची वाडी हे गाव कसं वसलं आणि पुजारी हे आडनाव कसं अस्तित्वात आलं, त्याचा इतिहास देतात. श्रीनृसिंहसरस्वती १४२२साली या स्थानी तपश्चर्येला आले. तेथून जवळच असलेल्या आलास या गावातून भैरव जेरे त्यांचे दर्शन घेऊन पुढे शिरोळ येथे जोसकी करण्यासाठी जात. श्रीनृसिंहसरस्वती जेव्हा गाणगापूरला जायला निघाले, तेव्हा त्यांनी आपल्या पादुकांचे ठसे तिथे ठेवले आणि त्यांनी भैरव जेरे यांना तुम्ही वंशपरांपरागत या पादुकांची पूजा करावी, असे सांगितले. पुढे त्यांना एक मुलगा, नंतर त्या मुलाला चार मुले झाली. त्यांचा वंशवेल वाढत गेला. श्रींच्या पादुकांची पूजा करणारे म्हणून जेरे घराणे पुजारी या नावाने ओळखले जाऊ लागले. भैरंभट हा त्यांचा मूळ पुरुष. त्याप्रमाणेच गावाचा इतिहास, भूगोल, संस्कृती, लोकजीवन, श्रींची पूजा-अर्चा, सण- उत्सव, इत्यादिंची माहितीही सुरूवातीला सांगितली आहे. त्यावेळच्या समस्या- दुष्काळ, साथीचे रोग, वैद्यकीय (अ)सुविधा, शिक्षणाच्या सोयी, गांधीवधांनंतर गावात झालेले जळीत प्रकरण, त्याचा लोकजीवनावर झालेला परिणाम या सगळ्याचे वर्णन सुरूवातीला येते. ही सगळी माहिती वेधक आणि मनोरंजक पद्धतीने यात येते.

गावातील धार्मिक वातावरण, घरातील जुने वळण, एकत्र कुटुंब, यामुळे, ‘सहनशीलता, समानता, समजूतदारपणा, खिलाडू वृत्ती, सांघिक भावना, कष्टाची तयारी इ. गोष्टी लहानपणीच आमच्या अंगात मुरल्या होत्या. त्याचा पुढील आयुष्यात आम्हाला फार उपयोग झाला’, असे ते सांगतात.  त्या काळात, सोयी-सुविधांच्या अभावी, जीवन, विशेषत: ग्रामीण जीवन कष्टप्रद होते. लहान मुलांनाही त्यांच्या त्यांच्या वयाप्रमाणे कष्टाची कामे करावी लागत. डॉक्टर म्हणतात, त्यांचे लहानपण कष्टात, तरीही आनंदात मजेत गेले.

माध्यमिक शिक्षणाची सोय गावात नव्हती. त्यासाठी कुरूंदवाडला जावे लागे. वर्षातले नऊ महीने, प्रथम नावेतून पंचगंगा नदीच्या पलिकडे जावे लागे. नंतर कुरूंदवाडच्या वेशीपर्यंत चालत जाऊन पुढे तीन मैल अनवाणी चालत जावे लागे. पावसाळ्यात, भरपूर पाऊस, प्रचंड वेगाने वहाणारे पाणी, घोंगावणारे वारे, यातून नाव बाहेर काढणे बिकट असे. प्रवास भीतीदायक, धोकादायक वाटायचा. असा सारा त्रास, कष्ट सहन करत वाडीतील अन्य मुलांप्रमाणे डॉक्टरांचे माध्यमिक शिक्षण पूर्ण झाले. ७८% गुण मिळवून ते शाळांत परीक्षा पास झाले.

पुढे कॉलेज ते एम.बी.बी.एस.पर्यंतच्या खडतर शैक्षणिक प्रवासाची माहिती येते. आर्थिक विवंचनेमुळे हा शैक्षणिक प्रवास खडतर झाला होता. शिष्यवृत्ती होती, पण जेवणाचा प्रश्न होता. हा प्रश्न सोडवण्यासाठी त्यांनी कधी मेसच्या सेक्रेटरीचे काम केले, कधी एका मुलाला तासभर अ‍ॅनाटॉमी शिकवून त्याच्या डब्यात जेवणाची सोय करून घेतली.

बिंदुमाधव मुळात मेडिकलकडे कसे गेले, याचाही एक किस्सा आहे. एफ. वाय. ला ते सायन्स विभागात व गणितात विद्यापीठात पहिले आले. इंजींनियारिंगला जायचा त्यांचा विचार होता, पण रिझल्टच्या वेळी काही प्रतिष्ठित मंडळी त्यांना भेटायला आली. त्यांनी सुचवले, त्याने डॉक्टर व्हावे. पंचक्रोशीत कुरूंदवाडच्या डॉ. वाटव्यांशिवाय कुणी एम.बी.बी.एस. डॉक्टर नाही. बिंदू उत्तम डॉक्टर होऊ शकेल. त्यांच्या वडलांनाही ती कल्पना पसंत पडली. त्या सर्वांचा आग्रह पाहून ते मेडिकलला जायला तयार झाले.  

या पुस्तकात त्यांनी आपल्या लहानपणाच्या, शिक्षण घेत असतानाच्या, नोकरी करत असतानाच्या, स्वतंत्र व्यवसाय सुरू केल्यानंतरच्या, कॉन्फरन्स काळातल्या अनेक आठवणी सांगितल्या आहेत. पुस्तकात शेवटी व्यवसाय काळातल्या निवडाक बारा आठवणी दिलेल्या आहेत. त्याचप्रमाणे त्यांचे लेखन, व्याख्याने, त्यांना मिळालेले पुरस्कार, त्या त्या वेळचे फोटो असा सगळा भाग पारिशिष्टात दिलेला आहे

डॉक्टर१९५९ आली एम.बी.बी.एस. झाले व १९६३ साली एम.एस. झाले. सुरवातीला चार वर्षे त्यांनी सरकारी नोकरी केली. १९६५पासून त्यांनी स्वतंत्र व्यवसाय सुरू केला. १९६८साली त्यांचे ‘श्री हॉस्पिटल’ स्वत:च्या वास्तूत गेले.

१९६४साली त्यांचा विवाह बंगलोरयेथील डॉ. इंदुमती कुलकर्णी यांच्याशी झाला. त्या माधवी कुलकर्णी बनून डॉक्टरांच्या घरात आल्या आणि दुधात साखर विरघळावी, तशा त्यांच्या जीवनात विरघळून गेल्या.

प्रत्येक वर्षी ते वेगवेगळ्या कॉन्फरन्सेस ला जाऊ लागले. तिथे होणारी भाषणे, चर्चा यातून त्यांनी आपले ज्ञान अद्ययावत ठेवले आणि आपल्या ज्ञानाचाही इतरांनाही  फायदा करून दिला.

पुस्तक वाचत असताना डॉक्टरांची खास गुणवैशिष्ट्ये लाक्षत येतात, ती अशी— प्रखर बुद्धिमत्ता, जिद्द, कष्ट करण्याची तयारी, अभ्यास आणि संशोधनाची वृत्ती, सौजन्यशील-मृदू स्वभाव, अफाट लोकसंग्रह. नीटनेटकेपणा हा त्यांचा आणखी एक विशेष. आपल्या सगळ्या पेशंटसचे व्यवास्थित रेकॉर्ड त्यांनी ठेवले. ओपरेशन्सच्या वेळचे फोटो घेऊन तयार केलेल्या पारदर्शिका (स्लाईडस), प्रबंध-व्याख्यानांची तयारी या सगळ्यात त्यांचा नीटनेटकेपणा जाणवतो.

‘… तर मी का नाही?’ हे आत्मचरित्र जितके माहितीपूर्ण आहे, तितकेच ते रसाळही झालेले आहे. त्याचे श्रेय उत्तम शब्दांकन करणार्‍या प्रा. डॉ. मुकुंद पुजारी यांनाही द्यावे लागेल. साधी प्रासादिक, ओघवती, उत्सुकता वाढवणार्‍या भाषेत पुस्तकाचे लेखन झाले आहे. डॉ.चा मोठेपणा सांगणारा त्यांचा स्वत:चा लेखही यात आहेच. मुंबई विद्यापीठाच्या माजी कुलगुरू डॉ.(श्रीमती) स्नेहलता देशमुख यांची प्रस्तावना पुस्तकाचे सार आणि महत्व मोजक्या शब्दात सांगणारी, लक्षवेधी अशी आहे. एका कृतार्थ जीवनाची वेधक कहाणी यात आपल्याला वाचायला मिळते.

पुस्तक परिचय – सौ. उज्ज्वला केळकर

176/2 ‘गायत्री’, प्लॉट नं 12, वसंत साखर कामगार भवन जवळ, सांगली 416416 मो.-  9403310170

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

Please share your Post !

Shares

हिन्दी साहित्य – साप्ताहिक स्तम्भ ☆ डॉ. मुक्ता का संवेदनात्मक साहित्य #169 ☆ संवाद : संबंधों की जीवन-रेखा ☆ डॉ. मुक्ता ☆

डॉ. मुक्ता

(डा. मुक्ता जी हरियाणा साहित्य अकादमी की पूर्व निदेशक एवं  माननीय राष्ट्रपति द्वारा सम्मानित/पुरस्कृत हैं।  साप्ताहिक स्तम्भ  “डॉ. मुक्ता का संवेदनात्मक  साहित्य” के माध्यम से  हम  आपको प्रत्येक शुक्रवार डॉ मुक्ता जी की उत्कृष्ट रचनाओं से रूबरू कराने का प्रयास करते हैं। आज प्रस्तुत है डॉ मुक्ता जी का  मानवीय जीवन पर आधारित एक अत्यंत विचारणीय आलेख संवाद : संबंधों की जीवन-रेखा। यह डॉ मुक्ता जी के जीवन के प्रति गंभीर चिंतन का दस्तावेज है। डॉ मुक्ता जी की  लेखनी को  इस गंभीर चिंतन से परिपूर्ण आलेख के लिए सादर नमन। कृपया इसे गंभीरता से आत्मसात करें।) 

(कृपया आदरणीया डॉ मुक्ता जी की पुस्तक “चिंतन के शिलालेख” की समीक्षा के लिए निम्न लिंक पर क्लिक करें।)

☆ साप्ताहिक स्तम्भ – डॉ. मुक्ता का संवेदनात्मक साहित्य  # 169 ☆

☆ संवाद : संबंधों की जीवन-रेखा

‘संवाद संबंधों की जीवन-रेखा है। परंतु जब आप संवाद अर्थात् वार्तालाप करना बंद कर देते हैं, तो आप अपने अनमोल संबंध खो देते हैं।’ यह वाक्य गहन-गूढ़ अर्थ को परिलक्षित करता है। जैसे संवाद अथवा कथोपथन कहानी या नाटक को गति प्रदान करते हैं; वैसे ही संवाद हमारे जीवन को ऊर्जा व जीवंतता प्रदान करते हैं… हमारे अंतर्मन में जीने की उमंग जाग्रत करते हैं। जैसाकि सर्वविदित है– मानव एक सामाजिक प्राणी है और वह अकेला रहने में स्वयं को असमर्थ पाता है। इसलिए ही वह जन्म- जात संबंधों के रहते भी अन्य संबंध स्थापित करता है, क्योंकि वह अपने सुख-दु:ख की अभिव्यक्ति किए बिना ज़िंदा नहीं रह सकता। वह अपने हृदय के भावों को अभिव्यक्ति प्रदान कर सुक़ून पाता है तथा स्वयं को अकेला, असहाय व विवश अनुभव नहीं करता।

यदि आप वार्तालाप/ संवाद करना बंद कर देते हैं, तो अनमोल संबंधों को खो देते हैं। संवादहीनता मान-दशा तक तो  वाज़िब है, परंतु उसके बाद यह सज़ा बनकर रह जाती है और एक अंतराल के पश्चात् मानव स्वयं को  नितांत अकेला अनुभव करता है। प्रश्न उठता है– क्या संबंध बनाए रखने के लिए मानव को दूसरों को प्रसन्न रखने के लिए अपने आत्म-सम्मान को दाँव पर लगा देना चाहिए? नहीं…यह तो चाटुकारिता कहलायेगी। यदि लंबे समय तक यह स्थिति बनी रहती है, तो मानव तनाव, चिंता व अवसाद से घिर जाता है और अंततः उस व्यूह को भेदना मानव के वश से बाहर हो जाता है। तनाव संबंधों की ताज़गी व पारस्परिक स्नेह-सौहार्द को लील जाता है और ऐसे व्यक्ति के साथ रहने से दूसरे पक्ष के लोग भी गुरेज़ करना प्रारंभ कर देते हैं। सो! उसे जीवन में अकेले विषम परिस्थितियों का सामना करना पड़ता है।

लंबे समय तक तनाव की यह स्थिति मानव को चिंता के अथाह सागर में धकेल देती है। चिंता चिता समान है, जो दीमक की भांति मानव के उत्साह, साहस, धैर्य आदि को लील कर, शरीर रूपी इमारत की चूलों को हिला कर खोखला कर देती है। चिंताग्रस्त मानव सदैव ख़ुद से बेखबर स्वनिर्मित लोक में विचरण करता रहता है। वह बेसिर-पैर की कल्पनाओं में खोया, अनगिनत शंकाओं में घिरा स्वयं को अपाहिज-सा अनुभव करता है। यदि ऐसा-वैसा हो गया, तो उसका क्या होगा? उसके परिवार की क्या दशा होगी? उन विषम परिस्थितियों से वे कैसे निज़ात पा सकेगे? चिंताग्रस्त मानव को चारों ओर अंधकार ही अंधकार नज़र आता है। जीवन में उसे आशा की कोई किरण दिखाई नहीं पड़ती और न ही कोई उम्मीद की झलक दिखाई पड़ती है…उसे जीवन मरु-सम भासता है। उसकी दशा रेगिस्तान के उस हिरण-सी हो जाती है, जो प्यास से आकुल-व्याकुल सूर्य की किरणों को जल समझ उनके पीछे दौड़ा चला जाता है और अंत में अपने प्राणों से हाथ धो बैठता है। यही होती है अवसाद-ग्रस्त मानव की मन:स्थिति… जिसके जीवन में न कोई उमंग रहती है; न ही कोई तरंग; न प्रसन्नता; न ही उल्लास…वह तो नितांत अकेला, तन्हा-सा अपना जीवन बसर करता है अर्थात् ढोता है।

संवादहीनता मानव को उस कग़ार पर लाकर खड़ा कर देती है, जहां वह हरदम तन्हाई के दंश झेलता है; जो नासूर बन उसे आजीवन सालते हैं। संवादहीनता आजकल सभी रिश्ते-नातों में सेंध लगाकर जीवन के सुक़ून व सुखों पर डाका डाल रही है। सुक़ून मन की वह निर्विकार अवस्था है, जहां मानव राग-द्वेष व स्व-पर की निकृष्टतम वृत्तियों से ऊपर उठ जाता है और अंतर्मन रूपी सागर के शांत जल में निरंतर अवगाहन करता रहता है और वहां पहुचने के पश्चात् सभी इच्छाओं का शमन हो जाता है। परंतु उस स्थिति तक पहुंचने में मानव को वर्षों तक साधना-तपस्या करनी पड़ती है।

आइए! हम संबंध-निर्वाह के विषय पर चर्चा कर लें। संबंध विश्वास के आधार पर स्थापित तो हो जाते हैं, परंतु उनका निबाह करने के लिए आवश्यकता होती है बर्दाश्त करने की…यदि हममें सहनशीलता का मादा है, तो संबंध स्थायी व स्थिर रह सकते हैं, अन्यथा वे पानी के बुलबुले की भांति पल-भर में विलीन हो जाते हैं। संबंध कभी भी दूसरों से जीतकर नहीं निभाए जा सकते; उन्हें बनाए रखने के लिए तो जीतकर भी हारना पड़ता है। उनकी भावनाओं को महत्व देते हुए, प्रियजनों की प्रसन्नता के लिए पराजय को स्वीकारना पड़ता है। इसके विपरीत यदि आप वार्तालाप बंद कर देते हैं, तो संबंध टूट जाते हैं;  समाप्त हो जाते हैं और उन विषम परिस्थितियों में आप अकेले रह जाते हैं और कोई पल-भर के लिए भी आपके साथ समय व्यतीत करना पसंद नहीं करता।

यदि हम संबंधों को चिरस्थाई व शाश्वत् रूप प्रदान करना चाहते हैं, तो हमारे लिए यथासमय झुकना व दूसरों को सहन करना कारग़र होगा। दूसरे शब्दों में हमें परिस्थितियों के अनुसार समझौता करना होगा। झुकना, सहना व समझौता करने की एक ही मांग होती है…अहं का विसर्जन। यह ही एक ऐसा उपादान है; जिसके द्वारा आप दूसरों का हृदय परिवर्तित कर सकते हैं…अपने प्रति दूसरों के मन में विश्वास जाग्रत कर सकते हैं। वैसे भी जीवन केवल संघर्ष ही नहीं; समझौता है। संघर्ष की स्थिति हमारे अंतर्मन की आंतरिक शक्तियों को जाग्रत करती है; प्रेरित करती है; हमें अपने लक्ष्य तक पहुंचाती है। दूसरे शब्दों में समझौता हमारे अंतर्मन की दुष्प्रवृत्तियों का शमन कर, संबंधों को शाश्वत रूप प्रदान कर हमें सुक़ून देता है; जीने की प्रेरणा देता है। सो! संबंधों को सार्थकता प्रदान करने हेतु जहां संवादों की दरक़ार है; वहीं समझौता भी वह संजीवनी है, जिसमें प्राणदायिनी शक्ति निहित है।

अंतत: हम कह सकते हैं कि जीवन में कभी संवादहीनता की स्थिति न पनपने दें, क्योंकि यह वह सुनामी है; जो संबंधों को लील जाता है और जीवन को शून्यता से भर देता है। यह स्थिति मानव के लिए अत्यंत घातक है, विस्फोटक है। सो! हम सबको अपने दायित्व का वहन करना चाहिए और समाज में स्नेह, सौहार्द, समन्वय, सामंजस्यता व समरसता की स्थिति बनाए रखने के लिए अपने अहम् का विसर्जन कर, संबंधों को सार्थक बनाने का भरसक प्रयास करना चाहिए …यही समय की मांग है और मानव-मात्र से अपेक्षित है।

© डा. मुक्ता

माननीय राष्ट्रपति द्वारा पुरस्कृत, पूर्व निदेशक, हरियाणा साहित्य अकादमी

संपर्क – #239,सेक्टर-45, गुरुग्राम-122003 ईमेल: drmukta51@gmail.com, मो• न•…8588801878

≈ संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडल (हिन्दी) – श्री विवेक रंजन श्रीवास्तव ‘विनम्र’/श्री जय प्रकाश पाण्डेय  ≈

Please share your Post !

Shares

हिन्दी साहित्य – साप्ताहिक स्तम्भ ☆ साहित्य निकुंज #168 ☆ भावना के दोहे… ☆ डॉ. भावना शुक्ल ☆

डॉ भावना शुक्ल

(डॉ भावना शुक्ल जी  (सह संपादक ‘प्राची‘) को जो कुछ साहित्यिक विरासत में मिला है उसे उन्होने मात्र सँजोया ही नहीं अपितु , उस विरासत को गति प्रदान  किया है। हम ईश्वर से  प्रार्थना करते हैं कि माँ सरस्वती का वरद हस्त उन पर ऐसा ही बना रहे। आज प्रस्तुत है एक भावप्रवण कविता भावना के दोहे।) 

☆ साप्ताहिक स्तम्भ  # 168 – साहित्य निकुंज ☆

☆ कविता – भावना के दोहे… ☆

खड़ी सुंदरी द्वार पर, लिए हाथ में सूप।

बालों मे गजरा बंधा, सुंदर दिखता रूप।।

 

पीड़ा मन की आज तक, बांच सका है कौन।

मनवा है बैचेन तो, हूँ अब तक मैं मौन।।

 

आपस में बातें करें, है जीवन अनमोल ।

तेरी मेरी बात का, बस इतना है मोल।।

 

आंखे तेरी बोलती, उनमें बड़ा सवाल।

तू कहना क्या चाहता, पूछ रहे हो हाल।।

© डॉ भावना शुक्ल

सहसंपादक… प्राची

प्रतीक लॉरेल, J-1504, नोएडा सेक्टर – 120,  नोएडा (यू.पी )- 201307

मोब. 9278720311 ईमेल : [email protected]

संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडल (हिन्दी) – श्री विवेक रंजन श्रीवास्तव ‘विनम्र’/श्री जय प्रकाश पाण्डेय  ≈

Please share your Post !

Shares

हिन्दी साहित्य – साप्ताहिक स्तम्भ ☆ इंद्रधनुष #154 ☆ “प्रेम…” ☆ श्री संतोष नेमा “संतोष” ☆

श्री संतोष नेमा “संतोष”

(आदरणीय श्री संतोष नेमा जी  कवितायें, व्यंग्य, गजल, दोहे, मुक्तक आदि विधाओं के सशक्त हस्ताक्षर हैं. धार्मिक एवं सामाजिक संस्कार आपको विरासत में मिले हैं. आपके पिताजी स्वर्गीय देवी चरण नेमा जी ने कई भजन और आरतियाँ लिखीं थीं, जिनका प्रकाशन भी हुआ है. आप डाक विभाग से सेवानिवृत्त हैं. आपकी रचनाएँ राष्ट्रीय पत्र पत्रिकाओं में लगातार प्रकाशित होती रहती हैं। आप  कई सम्मानों / पुरस्कारों से सम्मानित/अलंकृत हैं. “साप्ताहिक स्तम्भ – इंद्रधनुष” की अगली कड़ी में आज प्रस्तुत है आपकी भावप्रवण रचना  “प्रेम। आप श्री संतोष नेमा जी  की रचनाएँ प्रत्येक शुक्रवार आत्मसात कर सकते हैं।)

☆ साहित्यिक स्तम्भ – इंद्रधनुष # 154 ☆

प्रेम ☆ श्री संतोष नेमा ☆

प्रेम  से  बचकर   कहाँ  जाइएगा

जहां   जाइएगा    वहीं   पाइएगा

सृष्टि के कण-कण में है पिरोहित

कैसे     इसे   अब   ठुकराइयेगा

प्रेम ही मीरा प्रेम  राधा है

जिन्होंने प्रेम को साधा है

प्रेम सूर प्रेम ही तुलसी है

रामायण भी प्रेम गाथा है

जब तक प्रेम की प्यास जिंदा है

तब तक  चहकता हर परिंदा है

प्रेम  से रिक्त है  जिसका  हृदय

संतोष   वही  आज  शर्मिंदा  है

© संतोष  कुमार नेमा “संतोष”

सर्वाधिकार सुरक्षित

आलोकनगर, जबलपुर (म. प्र.) मो 9300101799

≈ संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडल (हिन्दी) – श्री विवेक रंजन श्रीवास्तव ‘विनम्र’/श्री जय प्रकाश पाण्डेय  ≈

Please share your Post !

Shares

मराठी साहित्य – कविता ☆ विजय साहित्य #161 ☆ गुरू प्रतिपदा ☆ कविराज विजय यशवंत सातपुते ☆

कविराज विजय यशवंत सातपुते

? कवितेचा उत्सव # 161 – विजय साहित्य ?

☆ गुरू प्रतिपदा ☆ कविराज विजय यशवंत सातपुते ☆

(6 फेब्रुवारी 2023 माघ कृष्णप्रतिपदा दिना निमित्त)

नरसिंह सरस्वती

दत्तात्रय अवतार

माघ कृष्ण प्रतिपदा

पुण्यतिथी ही साकार..!

 

लाड कारंजे गावात

जन्मा आले शालग्राम

अंबा भवानी माधव

नरहरी पुत्र नाम….!

 

उपनयनाचे वेळी

वेदवाणी उच्चारण

माता अंबा भवानीने

केले दिव्य संस्करण…!

 

शिव विष्णु गणपती

नरसिंह उपासना

देवी, आराधना सोपी

भक्ती शक्ती संकल्पना…!

 

कृष्णा पंचगंगा काठी

गाव नरसोबा वाडी

पुण्य पावन क्षेत्रात

दत पादुकांची गोडी…!

 

मनोहर पादुकांचा

वाडी मधे आहे वास

कृष्णा काठी औंदुबरी

दत्तात्रेय ‌सहवास…!

 

कृपादृष्टी सेवाफल

नाम विमल पादुका

क्षेत्र गाणगापुरात

दिव्य निर्गुण पादुका..!

 

आज गुरू प्रतिपदा

अवधूत मनी स्मरू

भक्ती सगुण निर्गुण

दर्शनाची आस धरू…!

 

दत्त संप्रदाय क्षेत्री

गुरू प्रतिपदा खास

नरसिंह सरस्वती

दत्त रूप सहवास…!

 

© कविराज विजय यशवंत सातपुते

सहकारनगर नंबर दोन, दशभुजा गणपती रोड, पुणे.  411 009.

मोबाईल  8530234892/ 9371319798.

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

Please share your Post !

Shares

मराठी साहित्य – इंद्रधनुष्य ☆ गीत ऋग्वेद – मण्डल १ – सूक्त १८ (ब्रह्मणस्पति सूक्त) ☆ डाॅ. निशिकांत श्रोत्री ☆

डाॅ. निशिकांत श्रोत्री 

? इंद्रधनुष्य ?

☆ गीत ऋग्वेद – मण्डल १ – सूक्त १८ (ब्रह्मणस्पति सूक्त) ☆ डाॅ. निशिकांत श्रोत्री ☆

ऋग्वेद – मण्डल १ – सूक्त १८ (ब्रह्मणस्पति सूक्त)

ऋषी – मेधातिथि कण्व : देवता – आप्री देवतासमूह 

ऋग्वेदातील पहिल्या मंडलातील अठराव्या सूक्तात मेधातिथि कण्व या ऋषींनी ब्रह्मणस्पति, इंद्र, सोम, दक्षिणा व सदसस्पति अशा विविध देवतांना  आवाहन केलेले आहे. तरीही  हे सूक्त ब्रह्मणस्पति सूक्त म्हणून ज्ञात आहे. 

मराठी भावानुवाद : 

सो॒मानं॒ स्वर॑णं कृणु॒हि ब्र॑ह्मणस्पते । क॒क्षीव॑न्तं॒ य औ॑शि॒जः ॥ १ ॥

उशिजसूत कुक्षीवानाने सोम तुला अर्पिला

प्रसन्न होई ब्रह्मणस्पते स्वीकारूनी हवीला

कल्याणास्तव त्यांच्या देई आशीर्वच भक्तां

कुक्षीवानासम त्यांना रे देई तेजस्वीता ||१||

यो रे॒वान्यो अ॑मीव॒हा व॑सु॒वित्पु॑ष्टि॒वर्ध॑नः । सः नः॑ सिषक्तु॒ यस्तु॒रः ॥ २ ॥

स्वामी असशी संपत्तीचा व्याधींचा हर्ता

साऱ्या जगताचा तू असशी समर्थ पालनकर्ता

द्रव्य अमाप तुझिया जवळी भक्तांचा तू त्राता

अमुच्या वरती ब्रह्मणस्पते ठेवी आशिषहस्ता ||२||

मा नः॒ शंसो॒ अर॑रुषो धू॒र्तिः प्रण॒ङ्‍ मर्त्य॑स्य । रक्षा॑ णो ब्रह्मणस्पते ॥ ३ ॥

कुटिलांची किती दुष्कृत्ये अन् क्षोभक दुर्वचने 

बाधा करण्या आम्हाला ती सदैव दुश्वचने

कवच तुझे दे ब्रह्मणस्पते अभेद्य आम्हाला 

तू असशी रे समर्थ अमुचे संरक्षण करण्याला ||३||

स घा॑ वी॒रो न रि॑ष्यति॒ यमिंद्रो॒ ब्रह्म॑ण॒स्पतिः॑ । सोमो॑ हि॒नोति॒ मर्त्य॑म् ॥ ४ ॥

ब्रह्मणस्पती, शचीपती अन् सोम श्रेष्ठ असती

समस्त मनुजा राखायाला सदैव सिद्ध असती

ज्यांच्या वरती कृपा तिघांची ते तर भाग्यवंत

अविनाशी ते कधी तयांच्या भाग्या नाही अंत ||४||

त्वं तं ब्र॑ह्मणस्पते॒ सोम॒ इंद्र॑श्च॒ मर्त्य॑म् । दक्षि॑णा पा॒त्वंह॑सः ॥ ५ ॥

रक्ष रक्ष हे ब्रह्मणस्पते इंद्र सोम दक्षिणा

मनुष्य प्राणी मोहांभवती घाली प्रदक्षिणा

कळत असो व नकळत घडती पापे हातूनी 

संरक्षण आम्हासी देउनिया न्यावे तारूनी ||५||

सद॑स॒स्पति॒मद्‍भु॑तं प्रि॒यमिंद्र॑स्य॒ काम्य॑म् । स॒निं मे॒धाम॑यासिषम् ॥ ६ ॥

प्रज्ञारूपी सदसस्पतीची मैत्री इंद्राशी 

अद्भुत आहे शौर्य तयाचे भिववी शत्रूसी

काय वर्णु औदार्य तयाचे प्रसन्न भक्तांशी

भाग्य लाभले सन्निध झालो आहे त्याच्यापाशी ||६||

यस्मा॑दृ॒ते न सिध्य॑ति य॒ज्ञो वि॑प॒श्चित॑श्च॒न । स धी॒नां योग॑मिन्वति ॥ ७ ॥

आम्हा लाभे बुद्धीमत्ता तयाची कृपा ही

आपुलकीने बहु प्रीतीने आम्हा तो पाही

सिद्ध कराया यज्ञायागा ज्ञानिहि समर्थ नाही

असेल त्याचे सहाय्य तर हे सहजी साध्य होई ||७||

आदृ॑ध्नोति ह॒विष्कृ॑तिं॒ प्राञ्चं॑ कृणोत्यध्व॒रम् । होत्रा॑ दे॒वेषु॑ गच्छति ॥ ८ ॥

अर्पण केल्या हविसी देई पूर्ण सफलता तो

यज्ञकार्यीच्या न्यूनालाही सांभाळुनिया घेतो 

अर्पण करुनीया  देवांसी हविर्भाग अमुचा

त्याच्या पायी होत सिद्धता यज्ञाला अमुच्या ||८||

नरा॒शंसं॑ सु॒धृष्ट॑म॒मप॑श्यं स॒प्रथ॑स्तमम् । दि॒वो न सद्म॑मखसम् ॥ ९ ॥

नराशंस हा अती पराक्रमी दिगंत त्याची कीर्ति

द्यूलोकच जणू तेजस्वी किती भव्य तयाची कांती

दर्शन त्याचे मजला घडले धन्य जाहलो मनी

प्रसन्न होउन कृपा करावी हीच प्रार्थना ध्यानी ||९||

(हे सूक्त व्हिडीओ  गीतरुपात युट्युबवर उपलब्ध आहे. या व्हिडीओची लिंक येथे देत आहे. हा व्हिडीओ ऐकावा, लाईक करावा आणि सर्वदूर प्रसारित करावा. कृपया माझ्या या चॅनलला सबस्क्राईब करावे. )

https://youtu.be/TDVCUNhPGKM

Attachments area

Preview YouTube video Rugved :: Mandal :: 1 :: 18 |||| ऋग्वेद :: मंडल १ :: सुक्त १८

Rugved :: Mandal :: 1 :: 18 |||| ऋग्वेद :: मंडल १ :: सुक्त १८

© डॉ. निशिकान्त श्रोत्री

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

Please share your Post !

Shares

मराठी साहित्य – प्रतिमेच्या पलिकडले ☆ गरज सरो… ☆ श्री नंदकुमार पंडित वडेर ☆

श्री नंदकुमार पंडित वडेर

? प्रतिमेच्या पलिकडले ?

☆ गरज सरो… ☆ श्री नंदकुमार पंडित वडेर ☆

मोडलेली गलबतं

“अगं माझं जरा ऐकतेस का?अशी सारखी सारखी मान वेळावून त्या दूर निघालेल्या गलबतांकडे कशासाठी पाहतेस?

आणि सारखे सारखे ऊसासे टाकतेस! त्यानं काही फरक पडणार आहे असं वाटतं तुला! वेडी आहेस झालं;अगं आता आपण मोडकळीस आलेलो शीडं फाटलेली गलबतं आहोत मालकाच्या दृष्टीने… म्हणून तर तुला नि मला या धक्काच्या कडेला नुसते उभे केलं आहे.. सागराच्या भरतीला लाटांच्या तडाख्यात आपण पाण्यात आडवे पडून हळूहळू हळूहळू पाणी आत शिरल्यावर आपण जड होऊन तळाशी खोल खोल बुडून जाणार आहोत.. आता आपली गरज संपलीय त्याच्या दृष्टीने… जो पर्यंत आपला सांगडा मजबूत दणकट होता तोपर्यंत त्यानं व्यापारउदीम करिता आपल्याला वापरुन घेतले आणि आज उपयोग नसल्यावर, नुसत्या सांगाडयाची देखभालीचा फुकटचा खर्च कोण करील… शिडाचं गलबत भंगारात चवलीच्या किंमतीला सुदधा कोणी घेत नाही..मग तिथं कोण कुणासाठी नि कशासाठी जिवाचा निरर्थक आटापिटा करेल… तरी बरं सागर अजूनही शांत बसून राहिला आहे… भरतीच्या लाटा किती भयानक असतात पण त्या देखील शांत होऊन पहुडल्या आहेत… कुणी नाही निदान सागराला तरी आपली दयामाया दाखवता आली आहे…”काही काळ असाच गेला पुन्हा सगळयांचं रूटीन सुरू. झाले… दोन्ही गलबतांच्या कृष्ण छाया त्यांच्याच पायदळी उतरल्या… 

.. अन अचानक लाटांवर लाटा धक्क्यावर येऊन आदळू लागल्या… महा प्रचंड लाटांच्या तडाख्यात शिडाची गलबत धक्क्यावर जोर जोरात आपटू लागली… आता शीडचं काय पण तो सगळा गलबताचा सांगडा छिन्नविछिन्न होउन गेला.. त्याचा एकेक अवषेश तुटून दूर दूर फेकला गेला काही जमिनीवर तर काही पाण्यात आता गलबताला खरी मुक्ती मिळाली… अन मालकाच्या चेहऱ्यावर हसू फुलले. चला इतके दिवस दोन निरूपयोगी गलबतांनी अडवलेली धक्कयाची जागा आता रिकामी झाली… गलबतावरील ते भगवे निशाण मात्र पाण्यावर दिमाखात डोलताना दिसत होते… 

©  नंदकुमार पंडित वडेर

विश्रामबाग, सांगली

मोबाईल-99209 78470.

ईमेल –[email protected]

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

Please share your Post !

Shares

हिन्दी साहित्य – साप्ताहिक स्तम्भ ☆ व्यंग्य से सीखें और सिखाएँ # 135 ☆ आमंत्रण के बहाने ☆ श्रीमती छाया सक्सेना ‘प्रभु’ ☆

श्रीमती छाया सक्सेना ‘प्रभु’

(ई-अभिव्यक्ति में संस्कारधानी की सुप्रसिद्ध साहित्यकार श्रीमती छाया सक्सेना ‘प्रभु’ जी द्वारा “व्यंग्य से सीखें और सिखाएं” शीर्षक से साप्ताहिक स्तम्भ प्रारम्भ करने के लिए हार्दिक आभार। आप अविचल प्रभा मासिक ई पत्रिका की प्रधान सम्पादक हैं। कई साहित्यिक संस्थाओं के महत्वपूर्ण पदों पर सुशोभित हैं तथा कई पुरस्कारों/अलंकरणों से पुरस्कृत/अलंकृत हैं।  आपके साप्ताहिक स्तम्भ – व्यंग्य से सीखें और सिखाएं  में आज प्रस्तुत है एक विचारणीय रचना “आमंत्रण के बहाने। इस सार्थक रचना के लिए श्रीमती छाया सक्सेना जी की लेखनी को सादर नमन। आप प्रत्येक गुरुवार को श्रीमती छाया सक्सेना जी की रचना को आत्मसात कर सकेंगे।)

☆ साप्ताहिक स्तम्भ  – व्यंग्य से सीखें और सिखाएं # 135 ☆

☆ आमंत्रण के बहाने 

मान- मनुहार के बीच रिश्तों को निभाने की परम्परा आजकल डिजिटल होती जा रही है, ये तो अच्छी बात है, किन्तु बोलते समय मन में क्या है, ये साफ पता चल जाता है। बुलाने की औपचारिकता भी निभानी है और सामने वाला आए भी न।

आप कल के कार्यक्रम में आ रहे हैं न?

सामने वाले ने कहा, देखिए कुछ घरेलू कार्य है, यदि समय पर पूरा हो गया तो अवश्य आएंगे।

बस फोन कट गया, अब दोनों अपने- अपने मन का करने के लिए स्वतंत्र हैं।

इसी तरह एक और बुलावा आता है आप सपरिवार आइयेगा।

चलो भाई एक साथ कई कार्य निपटाने हैं, बहुत दिनों से उनके यहाँ गए नहीं थे सो मिलना भी हो जाएगा। किन्तु यहाँ की स्थिति उससे भी उलट निकली, मेजबान को इतनी जल्दी थी कि जल्दी से अपने घर में आयोजित की गयी पार्टी को निपटाकर खुद दूसरे के घर मेहमान के रूप में पहुँच गए। अब आपका मेहमान यदि वर्किंग डे होने के कारण देर से पहुँचता है तो वो क्या करे ?आप तो बुलाने के लिए इतने उत्साहित थे कि मेजबानी का क्या धर्म होता है ये भी भूल गए।

ये सब तो नए युग के चलन का हिस्सा है क्योंकि अब क्या कहेंगे लोग सबसे बड़ा रोग इस वाक्य को हमने केवल मोटिवेशनल थीम तक ही लागू नहीं किया है, इसे अपनी सुविधानुसार हम जब चाहें इस्तेमाल करने लगे हैं। क्या ये सब आधुनिक होने की निशानी है या केवल आमंत्रित करने की औपचारिकता है ?

इन स्थितियों का सामना आजकल हर जगह देखने को मिल रहा है, संस्कार और नैतिकता को ताक में रखकर बस स्वयं पर केंद्रित होना अच्छी बात है,cकिन्तु सामान्य से शिष्टाचार को भी यदि निभाना न आए तो गूगल से ही सही मेजबान बनने से पहले सीखें अवश्य है।

इस सबमें मेहमानों को भी अपने धर्म का पालन करना अवश्य आना चाहिए, बिगड़ी बात को बनाने हेतु मुस्कुराते रहें, सकारात्मक होकर हर अवसर का आनन्द उठाएँ।

©  श्रीमती छाया सक्सेना ‘प्रभु’

माँ नर्मदे नगर, म.न. -12, फेज- 1, बिलहरी, जबलपुर ( म. प्र.) 482020

मो. 7024285788, [email protected]

≈ संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडल (हिन्दी) – श्री विवेक रंजन श्रीवास्तव ‘विनम्र’/श्री जय प्रकाश पाण्डेय  ≈

Please share your Post !

Shares

हिन्दी साहित्य – साप्ताहिक स्तम्भ ☆ विवेक साहित्य # 196 ☆ व्यंग्य  – चले गए अंग्रेज पर — ☆ श्री विवेक रंजन श्रीवास्तव ‘विनम्र’ ☆

(प्रतिष्ठित साहित्यकार श्री विवेक रंजन श्रीवास्तव ‘विनम्र’ जी के साप्ताहिक स्तम्भ – “विवेक साहित्य ”  में हम श्री विवेक जी की चुनिन्दा रचनाएँ आप तक पहुंचाने का प्रयास करते हैं। श्री विवेक रंजन श्रीवास्तव ‘विनम्र जी, मुख्यअभियंता सिविल  (म प्र पूर्व क्षेत्र विद्युत् वितरण कंपनी , जबलपुर ) से सेवानिवृत्त हैं। तकनीकी पृष्ठभूमि के साथ ही उन्हें साहित्यिक अभिरुचि विरासत में मिली है। आपको वैचारिक व सामाजिक लेखन हेतु अनेक पुरस्कारो से सम्मानित किया जा चुका है।आज प्रस्तुत है एक विचारणीय  व्यंग्य  – चले गए अंग्रेज पर —) 

☆ साप्ताहिक स्तम्भ – विवेक सहित्य # 196 ☆  

? व्यंग्य  – चले गए अंग्रेज पर —?

(प्रत्येक लेखक की प्रथम रचना लेखक के लिए अविस्मरणीय होती है। हमें आपकी प्रथम रचना साझा करने में अत्यंत प्रसन्नता होगी। आज हम व्यंग्यकार श्री विवेक रंजन श्रीवास्तव ‘विनम्र’ जी की प्रथम व्यंग्य रचना आपसे साझा कर रहे हैं।)    

लार्ड मैकाले का भयंकर कहकहा, सुनकर मेरा सपना ‘टूटा नींद, खुली तो देखा कि जिसे मैंने लार्ड मैकाले का कहकहा समझा था वह शिक्षित बेरोजगार ‘गोपाल जो नौकरी न मिलने से पागल हो गया है, की भयानक हंसी है।

इलेक्ट्रीसिट बोर्ड की कृपा से पंखा बंद हो गया है। और स्वास्थ्य विभाग की कृपा से मच्छर मच्छरदानी में हैं। छिडकाव के लिए आया डी. डी. टी. कहां गया अधिकारियों की जेबों में और फाइलों में “मस्तिष्क ज्वर, पर पूर्ण नियंत्रण हो चुका क्योंकि हजारों रुपये खर्च हो गये।

उफ! मैं तो सिहर उठता हूं रात का यह स्वप्न सोचकर, मैं शायद किसी डाक्टर की शिकायत लेकर सिविल सर्जन से मिलने अस्पताल गया था, वहां शायद हैजा विरोधी अभियान चल रहा था। मुझे जबदस्ती टीका लगा दिया जाता है मिलावट का परिणाम हो या ‘आरक्षित सीट’ से बने डाक्टर साहब की कृपा पर मैं बेहोश होकर गिर पड़ता हूँ,  इधर “पिछड़े वर्ग” के “स्वतन्त्रता संग्राम सेनानी वर्ग के ये डाक्टर साहब मुझे मृत घोषित कर देते हैं। जब मुझे सफेद चादर से लपेट दिया जाता है, तो मैं चिल्लाना चाहता हूँ की मैं जिंदा हूँ, पर मैं मृत होने का नाटक ही करना अच्छा समझता हूँ, क्योंकि मैं जानता हूं कि यह सरकारी अस्पताल है यहां जो निर्णय एक बार हो जाते है। वो इतनी आसानी से बदलते नहीं।

तो साहब मैं यमपुरी पहुंच जाता हूँ, वहां पहुंचते ही किसी फट्टा छाप सिनेमा टाकीज के गेट कीपर की तरह के दादा दरबान मुझे भीतर घुसने से रोकते हैं “अभी तो तुम्हारी मौत का आर्डर ही नहीं निकला।” पर मुझे तो यम लोक की सैर करनी थी, रोब गालिब करते हुए मैने कहा क्या एम. बी. बी. एस. डाक्टर से भी ज्यादा होशियार हो? देखो सरकारी अस्पताल के रजिस्टर में मैं मर चुका था। इसका उपयुक्त प्रभाव पड़ा और मैं यमपुरी में प्रवेश पा गया। सहमा सा मैं आग बढ़ा ही था कि सामने से एक अफसर किस्म का अंग्रेज भूत, मुंह में सिंगार थामें आता दिखा। मैंने अपने एडवांस होने का परिचय दिया- हाय। उसने गर्म जोशी, से कर-मर्दन किया, ग्लेड टू मीट यू, माई सेल्फ लार्ड मैकाले। मैंने उसे ऊपर से नीचे तक  देखा, पर तब तक वह मुझे सामने वाले कैफेटोरिया में ‘टी’ आफर कर चुका था और बरबस मैं उसके साथ टेबल की ओर बढ़ा। चाय ‘सिप’ करते हुए उन्होंने कहा कि वह बहुत दिनों से किसी इण्डियन की तलाश में है और वह जानना चाहते हैं, कि क्या वहां उनकी बाबू बनाने वाली शिक्षा प्रणाली ही चल रही है,  क्या अभी भी उसी तरह शिक्षा के नाम पर बस डिग्री धारी ही पैदा हो रहे हैं?

फिर उन्होंने पूछा कि क्या भारतीय अब भी मुस्कराकर अंग्रेजी बोलने में अपना गौरव समझते हैं? बात-बात पर सॉरी कहे बिना सोसाइटी आदमी को अर्वाचीन आदम को समझती है।  मुझे इन सवालों के सच्चे सकारात्मर उत्तर देने में बड़ी घुटन महसूस हो रही थी, इसलिये मैंने कहा – “पर मैकाले साहब अब आप भी सुन लीजिये कि हम आपकी इस अंग्रेजीयत के और ज्यादा गुलाम नही रहेंगे। हमारे नेता अफसर जल्दी से जल्दी हिंदी लाने का प्रयास कर रहे हैं।”

मैं कुछ और कहता इससे पहले ही मैकाले फिर बोल उठा – “क्यों भूलता है कि तुम अंग्रेजियत की गुलामी नहीं छोड़ सकता। हमने जो अंग्रेजी नाम रखा, बिल्डिंग,  कालेज, रोड का वो तक तो तुम नही बदल सके आज तक, इंडिया गेट से, गेट वे आफ इंडिया तक।”

(रचना तिथि : 21/9/ 1980, जन्म तिथि : 28/7/59)

© विवेक रंजन श्रीवास्तव ‘विनम्र’ 

ए 233, ओल्ड मिनाल रेजीडेंसी भोपाल 462023

मोब 7000375798

संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडल (हिन्दी) – श्री विवेक रंजन श्रीवास्तव ‘विनम्र’/श्री जय प्रकाश पाण्डेय  ≈

Please share your Post !

Shares