हिन्दी साहित्य – साप्ताहिक स्तम्भ ☆ क्या बात है श्याम जी # 109 ☆ # हिस्सा… # ☆ श्री श्याम खापर्डे ☆

श्री श्याम खापर्डे

(श्री श्याम खापर्डे जी भारतीय स्टेट बैंक से सेवानिवृत्त वरिष्ठ अधिकारी हैं। आप प्रत्येक सोमवार पढ़ सकते हैं साप्ताहिक स्तम्भ – क्या बात है श्याम जी । आज प्रस्तुत है दीप पर्व पर आपकी एक भावप्रवण कविता “#हिस्सा …#”

☆ साप्ताहिक स्तम्भ ☆ क्या बात है श्याम जी # 109 ☆

☆ # हिस्सा … # ☆ 

हमने अपने करीबी मित्र को समझाया

भाई, शराब बुरी चीज है

फिर भी तुम्हें

क्यों अजीज़ है ?

घर, परिवार टूट जाते हैं

लोग सड़क पर

आ जाते हैं

तुम इससे नाता तोड़ो

पीने की आदत छोड़ो

वो बोला –

भाई, पहले कहां पीता था

मस्ती मे जीवन जीता था

फिर –

पहले आई नोटबंदी

फैक्टरी मे हो गई तालाबंदी

फिर आई कोरोना की माहामारी

घर में लाई बेरोजगारी

लॉक डाऊन शहर में लग गया

इस शराब का ग्रहण

हमारे जीवन को लग गया

अब नुक्कड़ पर

सब्जी का ठेला लगाते हैं

थोड़ा बहुत पेट भरने के

लायक कमाते हैं

मंहगाई ने

कमर तोड़ दी है

बीमार पत्नी ने

जीने की आस छोड़ दी है

भूख, गरीबी और बेरोजगारी ने

हमें घेर लिया है

सब रिश्तेदारों ने

मुंह फेर लिया है

जीने की कशमकश में

हर पल

लड़ना पड़ता है

थक हार कर

मजबूरी में पीना पड़ता है

दोस्त,

यह सिर्फ मेरा नहीं

हजारों पीड़ित बेरोजगारों का

किस्सा है

इस चकाचौंध वाले विकास में

हम ढूंढ रहे हैं

हमारा कहां हिस्सा है/

© श्याम खापर्डे

फ्लेट न – 402, मैत्री अपार्टमेंट, फेज – बी, रिसाली, दुर्ग ( छत्तीसगढ़) मो  9425592588

≈ संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडल (हिन्दी) – श्री विवेक रंजन श्रीवास्तव ‘विनम्र’/श्री जय प्रकाश पाण्डेय  ≈

Please share your Post !

Shares

मराठी साहित्य – कवितेचा उत्सव ☆ हे शब्द अंतरीचे # 110 ☆ कधी वाटते… ☆ महंत कवी राज शास्त्री ☆

महंत कवी राज शास्त्री

?  हे शब्द अंतरीचे # 110  ? 

कधी वाटते… ☆

कधी वाटते, उगे मौन्य व्हावे

कधी वाटते, संवाद साधावे.!!

कधी वाटते, मी कशातच नसावे

कधी वाटते, सर्वास मी दिसावे.!!

कधी वाटते, अंतरंग प्रगटावे

कधी वाटते, त्यास आवरावे.!!

कधी वाटते, कलह नकोच काही

कधी वाटते, का बळे सहन करावे.!!

कधी वाटते, विजनवास असावा

कधी वाटते, सहवास मिळावा.!!

मनाचा गुंता, सुटता ही सुटेना

व्यथा अंतरिची, बोलता बोलवेना.!!

ही भावना, जाणतो फक्त कृष्णस्वामी

आहे कृपाळू भगवंत, प्रभू अंतर्यामी.!!

 

© कवी म.मुकुंदराज शास्त्री उपाख्य कवी राज शास्त्री

श्री पंचकृष्ण आश्रम चिंचभुवन, वर्धा रोड नागपूर – 440005

मोबाईल ~9405403117, ~8390345500

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ.उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ.गौरी गाडेकर≈

Please share your Post !

Shares

मराठी साहित्य – विविधा ☆ विचार–पुष्प – भाग –४९ – सर्वधर्म परिषदेनंतर शिकागोतील वास्तव्य ☆ डाॅ.नयना कासखेडीकर  ☆

डाॅ.नयना कासखेडीकर

?  विविधा ?

☆ विचार–पुष्प – भाग –४९ – सर्वधर्म परिषदेनंतर शिकागोतील वास्तव्य डाॅ.नयना कासखेडीकर 

स्वामी विवेकानंद यांच्या जीवनातील घटना-घडामोडींचा आणि प्रसंगांचा आढावा घेणारी मालिका विचार–पुष्प.

११ सप्टेंबरला शिकागो येथे सर्व धर्म परिषद उद्घाटन जोरदार झालं.स्वामीजींचे स्वागतपर छोटेसे भाषण ही आपण पहिले. परिषदेला आलेल्या पाहुण्यांची निवास व्यवस्था अनेक वेगवेगळ्या ठिकाणी करण्यात आली होती. स्वामी विवेकानंद यांची सोय जे. बी. लायन यांच्याकडे केलली होती. लायन यांच्याकडे आधीच परप्रांतातून अनेक प्रतींनिधी राहायला होते. घर जरी प्रशस्त मोठं असलं तरी गर्दी झाली. त्यात विवेकानंद यांना लायन यांच्याकडे ११ सप्टेंबरला रात्री पाठवण्यात आले. लायन यांच्या पत्नी एमिली यांनी आपल्या मुलाला दुसरीकडे पाठवून ती खोली रिकामी करून ठेवली. कोण येणार हे माहिती नसल्याने त्यांच्या मनात शंका आली की आपल्याकडे दक्षिण अमेरिकेतील लोक उतरले आहेत त्यांच्या बरोबर हा कृष्णवर्णीय प्रतिनिधी कसा काय चालेल? कारण दक्षिण अमेरिकेत वर्णभेद खूप होता. मग त्यांनी मिस्टर लायन यांना सुचविले की यांची सोय हवं तर आपण शेजारच्या ऑडिटोरियम मध्ये करूया.

मिस्टर लायन गप्पच. ते उठून खाली जाऊन वर्तमान पत्र वाचून आले. तिथे स्वामीजी भेटले आणि तसेच वरती येऊन एमिली यांना म्हणाले, “आपले इतर पाहुणे जरी इथून गेले तरी हरकत नाही, मला काही वाटणार नाही. पण हे भारतीय पाहुणे अतिशय बुद्धीमान असून इतकी मनोवेधक व्यक्ती यापूर्वी आपल्याकडे कधीच आली नव्हती. त्यामुळे त्यांना हवे तेव्हढे दिवस इथे ठेवले तरी चालेल. त्यांची इच्छा असेल तेव्हढे दिवस त्यांना इथे राहुदे”. विवेकानंद लायन यांच्याकडे राहिले आणि त्या घरचेच एक सभासद होऊन गेले, इतके त्यांच्यात मिसळले. यावरून लायन किती उदार विचारांचे होते हे लक्षात येते. वर्णभेदाचा विचार त्यांनाही करावा लागला होता. अमेरिकेत पोहोचल्यापासूनच विवेकानंदांना अशा अनेक चित्रविचित्र अनुभवांना सामोरे जावे लागले होते.

इथे, नुकत्याच अमेरिकेत घडलेल्या प्रसंगाची आठवण झाली. २०० वर्षांचा काळ लोटला तरी अमेरिकेत वर्णभेदाची चिंगारी मधूनच पेटते हे आता नुकतच सगळ्यांनी पाहिलं आहे. काळे गोरे या वादात मूळ कैरोलीनाचा असलेला आफ्रिकी अमेरिकन जॉर्ज फ्लॉयड याला मिनियापोलीस मध्ये नकली नोटेने बिल दिले अशा तक्रारीवरून पोलिसांची कारवाई होताना जीवाला मुकावे लागले. याचा परिणाम असा झाला की अमेरिकेत सगळीकडे त्या विरूद्ध आवाज उठवला गेला. मोर्चे निघाले, हिंसक वळण लागले. वॉशिंग्टन डी.सी,अटलांटा, फिनिक्स,डेनवर, लॉस एंजिल्स, लास वेगास सगळीकडे त्याचे पडसाद उमटले. एखादा चुकीचा विचार मनुष्याच्या मनात रूजला की तो बाहेर निघणे फार कठीण जाते. म्हणून चांगले विचार समाजात रुजविणे हे प्रत्येक माणसाचे कर्तव्य असते. वर्तमानात सध्या चांगले कशाला म्हणायचे हेच लोकांना आधी शिकवावे लागेल. असो .             

शिकागो क्लबमध्ये विवेकानंद यांनी लायन यांच्या मित्रांसमोर मत व्यक्त करताना म्हटले होते, “आजपर्यंत मला भेटलेल्या व्यक्तींमध्ये लायन हे ख्रिस्तांशी सर्वात अधिक साम्य असलेले आहेत, अशी माझी धारणा आहे”.

लायन यांची नात कॉर्नेलिया कोंगर यावेळी सहा वर्षांची होती. तिची विवेकानंदांची चांगली मैत्री जमली. निरागस आणि अजाण अशा  कॉर्नेलियाला स्वामीजी मोर, पोपट,  वानर यांच्या गोष्टी सांगत. झाडे, फुले यांची मनोरंजक माहिती सांगत. विवेकानंद संध्याकाळी बाहेरून आले की लगेच मांडीवर जाऊन बसत मला गोष्ट सांगा म्हणून ति मागे लागे. यावेळी विवेकानंद वास्तविक तीशीचे होते, पण त्यांचे लहान मुलांशी वागण्याचे कौशल्य मात्र आजी आजोबांच्या वयातले असे. कार्नेलियाचे वडील तरुण वयातच स्वर्गवासी झाले होते. त्यामुळे तिच्या आईवर मोठा आघात झाला होता. अजूनही तो ताजा होता. त्यातून ती बाहेर आली नव्हती. घरात तिच्याशी वागता बोलताना विवेकानंद काळजी घेत. त्यांच्या व्याख्यांनांना ती जात असे. त्यातले नीट कळायला हवे म्हणून तिने पौर्वात्य तत्वज्ञानाचा परिचय करून घेतला. आणि पुढे स्वामी विवेकानंद यांचे ग्रंथ अभ्यासले.

एमिली लायन यांचा स्वभाव वागणं बोलणं यामुळे त्यांना, त्या आपल्या आई भुवनेश्वरी देवी सारख्या वाटत. म्हणून ते त्यांना मदर म्हणत असत.एमिली यांनीही विवेकानंद यांना पुत्रवत प्रेम दिलं, तिथले  उच्चवर्गीय सामाजिक शिष्टाचार शिकविले. त्यांना आपल्या एखाद्या अज्ञाना बद्दल संकोच नाही वाटायचा. घरी आल्यावर ते ती गोष्ट समजून घ्यायचे. ज्ञानात भर घालायचे.

त्यांना बाहेर व्याख्यान दिल्यावर जे मानधन मिळत असे, ते पैसे ते आपल्या रुमालात बांधून आणत असत आणी एमिली लायन यांच्यासमोर ठेवत असत. जवळ जवळ सत्तर ऐंशी डॉलर असत.संन्यासी, त्यात पैसे बाळगायची एकतर सवयच नव्हती. मग एमिली यांना न मोजताच ते पैसे देऊन सांगत, “हे तुम्ही सांभाळा”. एव्हढा विश्वास. विवेकानंद कशासाठी पैसे जमवत आहेत हे लायन यांनाही माहिती होते.त्यांनी मग पैसे कसे सांभाळायचे हे त्यांना शिकविले. नाणी ओळखायची शिकविले. पैसे ठेवण्यासाठी त्यांनी तर बँकेत खातेच उघडून दिले.

मिसेस लायन स्त्रियांसाठी असलेल्या रुग्णालयाच्या अध्यक्षा होत्या. एकदा त्या विवेकानंदांना तिथे घेऊन गेल्या. विवेकानंद यांनी तिथल्या सर्व गोष्टींची बारीक सारिक माहिती घेतली. तिथल्या अधिकारी डॉक्टर्स, नर्सेस सर्वांशी बोलून कामाची पद्धत जाणून घेतली.तिथलं बालमृत्यूचं प्रमाण जाणून घेतलं. भोजन गृहातले आचारी आणि कपडे धुणारे कर्मचारी यांच्याशी ही संवाद साधला. अशाच पद्धतीने त्यांनी उत्सुकतेने शिकागो मधली वस्तु संग्रहालये, दालने, विद्यापीठे पाहिली. छोट्या कोर्नेलियाच्या  बालवाडीत सुद्धा जाऊन आले. आपल्या देशात स्त्रियांसाठी रुग्णालये नाहीत आणि मुलींसाठी शाळा नाहीत याची त्यांना खंत वाटली.

शिक्षण क्षेत्रात प्रसिद्ध असलेल्या कर्नल वेलॅन्ड यांनी त्यांच्या शिकागोत उघडलेल्या शाळेत विवेकानंद यांना भेट द्यायला बोलावले. लहान मुलांवर संस्कार व्हावेत असा त्यांचा उद्देश होता. मुलांसमोर विवेकानंद यांनी केलेले भाषण मुलांना फार आवडले. ते झाल्यावर बाहेर पडत असताना शाळेतल्या एकमेव भारतीय विद्यार्थ्याने, खाली वाकून स्वामीजींच्या अंगावरील वस्त्राला आदराने स्पर्श केला. ते पाहून शेजारील मुलीने विचारले तू हे काय केलेस? कोण आहेत हे पाहुणे?तो भारतीय विद्यार्थी म्हणाला, “हे  स्वामी विवेकानंद आहेत, भारतातून आले आहेत. फार मोठे संत आहेत”. त्या मुलीला आश्चर्य वाटलं, “आता तर संत कुठेच नाहीत?”मुलगा म्हणाला, इथं तुमच्या देशात नाहीत. पण आमच्या भारतात आजही आहेत”.

असे अनुभव स्वामीजी घेत होते . एक दिवस ते एमिली लायन यांना म्हणाले, आज मला एका सुंदर गोष्टीचा शोध लागला आहे. लायन यांनी विनोदाने विचारले की, कोण आहे ती? विवेकानंद हसत सुटले आणि म्हणाले, अहो ती कोणी मुलगी नाही.ती गोष्ट म्हणजे संघटना. कोणतेही काम पद्धतशिरपणे व्हावयास हवे असेल तर, अमेरिकेत आहेत तशा वेगवेगळ्या कामासाठी वेगवेगळ्या स्वतंत्र संस्था हव्यात त्यांचे नियम हवेत, कामात शिस्त हवी. असे केले तर खर्‍या अर्थाने कोणतेही काम होऊ शकते आणि सतत चालू राहू शकते”. हे सर्व सत्य त्यांच्या मनात आल होतं आता पर्यन्त केलेल्या निरीक्षणातून. इथून पुढे त्यांची या विचारांची पकड घट्ट झाली. आता त्यावर चिंतन पण सुरू झाले. त्यातूनच निर्माण झाली ती आपल्या सर्व गुरुबंधूंना एकत्र बांधून ठेवेल अशी संस्था उभी करण्याचे स्वप्न. याचा संबंध आपल्या देशातील धार्मिक आणि सामाजिक परिस्थितिशी घालून एक संस्था मूर्तरूपात आणावी अशी संकल्पना मनात रूजली. इथे लायन यांच्याकडे स्वामीजी जवळ जवळ दीड ते दोन महीने राहिले, या काळात त्यांनी तिथल्या सुंदर इमारती व वास्तुसौंदर्य, तिथलं संगीत, सुखसोयी,यांच्याकडे अभ्यासपूर्ण बघितले.त्यांनी 1898 मध्ये पत्रात मेरी यांना लिहिलं की,तुमचे घर आणि तुम्ही सर्व जणांनी मला एव्हढे प्रेम दिले आहे की, आपले पूर्वजन्मीचे काहीतरी नाते असले पाहिजे. 

याच प्रमाणे परिषदेला आल्यानंतर सर्वप्रथम पत्ता शोधत शोधत कंटाळून स्वामीजी रस्त्यावर बसले असताना मिसेस बेली हेल यांनी त्यांना घरी नेले होते, तेही कुटुंब विवेकानंदांना घरच्यासारखेच मिळाले होते. विवेकानंद यांच्या आयुष्याच्या अखेरीस पर्यन्त त्यांचा हेल कुटुंबीयांशी संपर्क होता. पुढे पुढे कुठूनही ते प्रवास करून आले की सरळ हेल यांच्याकडेच येत. हेल यांच्या मेरी आणि हॅरिएट, जॉर्ज हेल यांच्या बहिणीच्या इजाबेल आणि मॅक किंडले यांन ते बहिणी मानत. तर मिसेस हेल यांना मदर म्हणत. सगळे जण स्वामीजींची चांगली व्यवस्था ठेवत आणि काळजी घेत असत. स्वामीजींना इथे मोकळेपणा वाटत असे. स्वास्थ्य लाभत असे.

परिषद संपल्यानंतर विवेकानंद यांनी प्रा.राईट यांनाही पत्रे लिहिली आणि त्यांच्याशी मनमोकळा संवाद साधला. राईट यांच्या प्रती कृतज्ञता व्यक्त करून आपल्याला पत्र लिहायला वेळ पुरेसा नव्हता आणि केवळ औपचारिक पत्र लिहू नये असे वाटल्याचे प्रांजळ पणे सांगितले. तसेच इथल्या परिषदेत केवळ राईट यांच्यामुळे आणि परमेश्वरमुळेच शक्य झाले. हे सर्व श्रेय स्वामीजींनी राईट यांना दिले आहे. हे लिहिताना स्वामीजींनी आता आपण पाश्चात्य जीवनाशी जुळवून घेण्याचे ठरविले आहे. असेही लिहिले आहे. कारण कपडे आणि अन्न पदार्थ यात त्यांना जुळवून घेणं क्रमप्राप्त होतं. आणि नंतर ते तिथे सन्यासी वेष सोडून पाश्चात्य वेषात दिसतात. हा बदल त्यांनी केला. बहिरंगाला अखेर काहीही महत्व नाही असे ते आधीही वारंवार सांगत असत.

अमेरिकेतली एकूण संस्कृती, आचार-विचार, तिथली परिस्थिति आणि आपला उद्देश याचा ताळमेळ स्वामीजींनी घातला. संन्याशाचा वेष जाऊन कोट पॅंट घातले तरी आपल्या मनात जे विचार आहेत जे उद्देश आहेत ते तसेच कायम असणं महत्वाचं आहे.

भारतात उद्योगधंदे उभे करण्यासाठी अमेरिकन उद्योगपतींचे मन वळवावे, म्हणजे भारतातल्या लोकांना तंत्र कळेल आणि गरीब जनतेला दोन वेळच अन्न मिळेल असं त्यांना वाटलं होतं, शिवाय देणग्या गोळा  कराव्यात असाही त्यांनी विचार केला होता पण त्यातली अव्यवहार्यता त्यांच्या लक्षात आल्यावर हे विचार त्यांनी मनातून काढून टाकले. नुसती देणगी मागितल्याने हळूहळू त्यात लाचारीचा भाव येतो आणि आपण भिक्षेकरी आहोत असे वाटू लागते असा विचार त्यांनी केला.पूर्वेकडून अनेक लोक जसे योजना घेऊन अमेरिकेत येतात आणि आवश्यकते पेक्षा जास्त निधि घेऊन जातात तसेच आपणही गणले जाऊ. यात स्वाभिमान राहणार नाही. मग यापेक्षा वेगळा विचार त्यांच्या मनात आला. त्यामुळे आपल्याला व्याख्यानाद्वारे जो पैसा मिळेल तेव्हढाच आपण घ्यायचा असे त्यांनी ठरवले. हाच मार्ग बरा आहे असे त्यांनी राईट आणि मिसेस वुड्स यांनाही पत्रातून कळवला. परिषद होऊन महिनाच होत होता तेंव्हाच हा निश्चय पक्का केला.

परिषद संपल्यावर विवेकानंद अनेक ठिकाणी राहिले. जिथे जिथे राहत आणि ज्यांना भेटत त्यांचा दृष्टीकोण आमुलाग्र बदलत असे. या काळातल्या आठवणी त्या त्या व्यक्तींनी लिहून ठेवल्या आहेत. काही आठवणी स्वामीजींनी स्वत: सांगितल्या आहेत. अमेरिका आणि युरोप खंडात अत्यंत लोकप्रियतेच्या शिखरावर असलेली रंगभूमीवरची गायिका मॅडम एम्मा कॅल्व्हे हिची विवेकानंद यांची भेट तीच आयुष्य बदलून टाकणारी ठरली.उद्विग्न अवस्थेत ती विवेकानंद यांना भेटली आणि…

क्रमशः…

© डॉ.नयना कासखेडीकर 

 vichar-vishva.blogspot.com

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

Please share your Post !

Shares

मराठी साहित्य – वाचताना वेचलेले ☆ गीतांजली भावार्थ … भाग 41 ☆ प्रस्तुति – सुश्री प्रेमा माधव कुलकर्णी ☆

सुश्री प्रेमा माधव कुलकर्णी

? वाचताना वेचलेले ?

☆ गीतांजली भावार्थ …भाग 41 ☆ प्रस्तुति – सुश्री प्रेमा माधव कुलकर्णी ☆

६९.

माझ्या धमन्यांमधून जो जीवनस्त्रोत वाहतो आहे

तोच अहोरात्र या विश्वातून वाहात असून

तालबद्ध नृत्य करतो आहे.

 

धरतीच्या मातीतून तो जीवनस्त्रोत

आनंद निर्भरतेनं अगणित तृणपात्यातून आणि आनंदानं नाचणाऱ्या फुलांच्या लहरीतून उमटतो .

 

जनन- मरणाच्या, सागराच्या भरती ओहोटीतून

तोच हेलकावे खात असतो.

 

जीवन – विश्वाच्या स्पर्शामुळं

माझी गात्रं दिव्य झाली.

 

या क्षणी युगांत जीवन स्पंदन

माझ्या अभियानातून नर्तन करत आहे.

 

७०.

या आनंदाच्या, तालाच्या भीषण भोवऱ्यात

फेकलं जाणं,नाहीसं होणं तुला अशक्य आहे का?

 

साऱ्याच गोष्टी धावतात, थांबत नाहीत.

मागे वळून पाहात नाहीत,

कोणाचीच सत्ता त्यांना रोखू शकत नाही,

त्या धावतच असतात.

 

त्या वेगवान व अस्थिर संगीताबरोबरच

ऋतू नाचत येतात, जातात.

निरंतर वाहणाऱ्या झऱ्यातून रंग, ध्वनी आणि

सुगंध यांचा आनंद पसरतो आणि नाहिसा होतो.

 

७१.

मी माझा अहंकार पुरवावा, तो मिरवावा,

तुझ्या तेजावर रंगीबेरंगी छाया फेकाव्यात-

ही सारी तुझीच माया.

 

तू स्वतःच्या अस्तित्वावर बंधनं घालतोस आणि

अगणित स्वरात स्वतःला विभागात राहतोस.

हे तुझं स्वतःचं अलगपण शरीररूपानं माझ्यात आलंय.

 

सर्वत्र आकाशात हे गान भरून राहिलंय.

त्यात किती रंगाचे आसू- हसू आशा नि धोके!

लाटा उठतात आणि विरतात.

स्वप्नं उमटतात आणि शिरतात.

माझा पराजय हा तुझाच पराजय आहे.

 

दिवस रात्रीच्या कुंचलानं अगणित चित्रं काढून

तू हा पडदा रंगवून सोडलास.

या पडद्यामागे तुझं आसन चितारलं आहेस,

त्यात निष्फळ, सरळ रेषा न वापरता

अद्भुतरम्य गोलाकार वळणांचा वापर केलास.

तुझा आणि माझा हा खेळ

सर्व आभाळात चालला आहे.

तुझ्या – माझ्या गीतानं सारं वातावरण

दुमदुमत आहे.

तुझ्या – माझ्या पाठशिवणीच्या या खेळात

लपंडावात किती युगं गेली?

मराठी अनुवाद – गीतांजली (भावार्थ) – माधव नारायण कुलकर्णी

मूळ रचना– महाकवी मा. रवींद्रनाथ टागोर

 

प्रस्तुती– प्रेमा माधव कुलकर्णी

कोल्हापूर

7387678883

[email protected]

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

Please share your Post !

Shares

हिन्दी साहित्य – साप्ताहिक स्तम्भ ☆ परिहार जी का साहित्यिक संसार #172 ☆ कथा-कहानी ☆ नसीबों वाले ☆ डॉ कुंदन सिंह परिहार ☆

डॉ कुंदन सिंह परिहार

(वरिष्ठतम साहित्यकार आदरणीय  डॉ  कुन्दन सिंह परिहार जी  का साहित्य विशेषकर व्यंग्य  एवं  लघुकथाएं  ई-अभिव्यक्ति  के माध्यम से काफी  पढ़ी  एवं  सराही जाती रही हैं।   हम  प्रति रविवार  उनके साप्ताहिक स्तम्भ – “परिहार जी का साहित्यिक संसार” शीर्षक  के अंतर्गत उनकी चुनिन्दा रचनाएँ आप तक पहुंचाते  रहते हैं।  डॉ कुंदन सिंह परिहार जी  की रचनाओं के पात्र  हमें हमारे आसपास ही दिख जाते हैं। कुछ पात्र तो अक्सर हमारे आसपास या गली मोहल्ले में ही नज़र आ जाते हैं।  उन पात्रों की वाक्पटुता और उनके हावभाव को डॉ परिहार जी उन्हीं की बोलचाल  की भाषा का प्रयोग करते हुए अपना साहित्यिक संसार रच डालते हैं।आज प्रस्तुत है नई पीढ़ी और वरिष्ठ पीढ़ी की अपेक्षाओं के बीच ‘सौभाग्य’ और ‘दुर्भाग्य’ के अनुभवों को परिभाषित करती एक विचारणीय कहानी  ‘नसीबों वाले ’ इस अतिसुन्दर रचना के लिए डॉ परिहार जी की लेखनी को सादर नमन।)

☆ साप्ताहिक स्तम्भ – परिहार जी का साहित्यिक संसार  # 172 ☆

☆ कहानी ☆ नसीबों वाले

(लेखक के कथा- संग्रह ‘जादू-टोना’ से)

अरविन्द जी अब घर में पत्नी के साथ अकेले हैं। दोनों बेटे अमेरिका में हैं और बेटी- दामाद बेंगलोर में। अरविन्द जी ने बेटों की सलाह पर सुरक्षा की दृष्टि से घर की चारदीवारी ऊँची करा ली है। अब घर के उस पार का कुछ नहीं दिखता। आकाश कुछ छोटा हो गया और आदमियों की शक्लें अब कम दिखती हैं, लेकिन क्या कीजिएगा? बेटों ने कहा, ‘गेट में ताला लगा कर भीतर निश्चिंत होकर रहिए। ‘ लेकिन दूसरा पक्ष यह है कोई दीवार फाँद कर आ जाए तो भीतर निश्चिंत होकर फजीहत कर सकता है।

दो साल से एक नेपाली लड़का मदद के लिए रख लिया था, लेकिन वह पन्द्रह दिन पहले देस गया तो लौट कर नहीं आया। उसके बाप का फोन आया था कि नक्सलवादियों की वजह से गाँव में रहना मुश्किल हो रहा है, फौरन आओ। अब पता नहीं वह लौटकर आएगा या नहीं। अरविन्द जी की पत्नी धीरे-धीरे घर का काम निपटाती रहती हैं। रिटायर्ड होने के कारण अरविन्द जी को किसी काम की जल्दी नहीं रहती। जल्दी काम निपटा कर बाकी समय बोर होने से क्या फायदा? काम जितना लंबा खिंच सके उतना अच्छा। इसलिए वे यथासंभव पत्नी को घर के कामों में सहयोग देते रहते हैं।

अरविन्द जी ने अपने बच्चों का कैरियर बनाने के लिए खूब तपस्या की। घर में सख्त अनुशासन लागू किया। शाम को सात से साढ़े आठ तक पढ़ने का पक्का टाइम। अरविन्द जी बच्चों के कमरे में केशर वाला दूध और फलों के स्लाइस रखकर बाहर से ताला लगा देते और खुद चौकीदार बनकर बाहर बैठ जाते। साढ़े आठ बजे तक न कोई कमरे में जाएगा, न कोई बाहर आएगा। हासिल यह हुआ कि उनके बच्चे परीक्षा में अच्छे अंकों से पास होते रहे।

खेल-कूद में हिस्सा लेने की उन्हें इजाज़त थी लेकिन एक सीमा तक। खेल सकते हैं लेकिन पढ़ाई के समय पर असर न पड़े। दूसरी बात यह कि इतने थकाने वाले खेल नहीं खेलना है कि घर लौटने पर पढ़ना-लिखना मुश्किल हो जाए। हल्के- फुल्के खेल खेले जा सकते हैं, लेकिन फुटबॉल हॉकी नहीं। जिन्हें स्पोर्ट्समैन का कैरियर बनाना हो वे ये थकाने वाले खेल खेलें। बच्चों के सोने का समय साढ़े नौ बजे था और सवेरे उठने का छः बजे। इस समय-चक्र में कोई व्यतिक्रम संभव नहीं था।

बच्चों पर अरविन्द जी के अनुशासन का आलम यह था कि एक बार उन्होंने बड़े बेटे अनन्त के एक दोस्त के घायल हो जाने पर भी उसे रात को जगाने से साफ मना कर दिया था। तब अनन्त एम.बी.बी.एस. पास कर ‘इंटर्नशिप’ कर रहा था। उसका दोस्त रात को दस ग्यारह बजे सड़क पर किसी वाहन की टक्कर से घायल हुआ। दोस्त दौड़े दौड़े अनन्त के पास आये कि उसकी मदद से अस्पताल में उचित चिकित्सा और ज़रूरी सुविधाएँ मिल जाएंगीं। लेकिन अरविन्द जी चट्टान बन गये। बोले, ‘अनन्त सो गया है। अब उसे जगाया नहीं जा सकता। ‘

उनका उत्तर सुनकर अनन्त के दोस्त भौंचक्के रह गये। बोले, ‘आप उसे एक बार बता तो दें, अंकल। वह खुद आ जाएगा। सवेरे उसे अफसोस होगा कि हमने उसे बताया क्यों नहीं। दीपक को काफी चोट लगी है। ‘

अरविन्द जी ने बिना प्रभावित हुए तटस्थ भाव से उत्तर दिया, ‘मैं समझता हूँ। आई एम सॉरी फॉर द बॉय, लेकिन अनन्त को जगाया नहीं जा सकता। नींद पूरी न होने पर दूसरे दिन का पूरा शेड्यूल गड़बड़ हो जाता है। बच्चों का कैरियर सबसे ज्यादा इंपॉर्टेंट है। आप टाइम वेस्ट न करें। लड़के को जल्दी किसी अच्छे अस्पताल में ले जाएँ। मैं सवेरे अनन्त को ज़रूर बता दूँगा। ‘

दूसरे दिन अनन्त को घटना का पता चला। वह अपने पिता को जानता था, इसलिए तकलीफ होने पर भी उसकी हिम्मत शिकायत करने की नहीं हुई।

अरविन्द जी की मेहनत और उनका अनुशासन रंग लाया और उनके तीनों बच्चे डॉक्टर बन गये। अब अरविन्द जी ज़िन्दगी में सुस्ताने के हकदार हो गए थे। कुछ दिनों में अवसर पाकर दोनों बेटे अमेरिका का रुख कर गये और बेटी की शादी बेंगलोर में बसे एक डॉक्टर से हो गयी। अरविन्द जी ने इतना ज़रूर सुनिश्चित किया कि बेटों की शादियाँ भारत में ही हों।

बेटों के उड़ जाने के बाद घर में अरविन्द जी और उनकी पत्नी अकेले रह गये। घर को छोड़कर लंबे समय तक बाहर रहा भी नहीं जा सकता था और घर को बेचकर भारत में अपनी जड़ें खत्म कर लेने का फैसला भी मुश्किल था।

हर साल दो-साल में अरविन्द जी बेटों के पास अमेरिका जाते रहते थे, लेकिन वहाँ उनका मन नहीं लगता था। उस देश की आपाधापी वाली ज़िन्दगी उन्हें रास नहीं आती थी। बेटे-बहू के घर पर न रहने पर कोई ऐसा नहीं मिलता था जिसके साथ बेतकल्लुफी से बातें की जा सकें।

पहली बार अनन्त के पास जाने पर अरविन्द जी को एक अजीब अनुभव हुआ। हर रोज़ शाम को वे देखते थे कि अनन्त के ऑफिस से लौटने के समय बहू काफी देर तक फोन पर व्यस्त रहती थी। पूछने पर मालूम हुआ कि अनन्त ऑफिस में इतना थक जाता था कि वापस कार चलाते समय कई बार उसे झपकी लग जाती थी। दो तीन बार एक्सीडेंट हुआ, लेकिन ज़्यादा हानि नहीं हुई। अब अनन्त के ऑफिस से रवाना होते ही बहू फोन लेकर बैठ जाती थी और उसे तब तक बातों में लगाये रहती थी जब तक वह घर न पहुँच जाए। यह देख कर अरविन्द जी के दिमाग में कई बार यह प्रश्न कौंधा कि ऐसी ज़िन्दगी और ऐसी कमाई की क्या सार्थकता है? लेकिन उन्हें वहाँ सब तरफ ऐसी ही भागदौड़ और बदहवासी दिखायी पड़ती थी।

अब और भी कई प्रश्न अरविन्द जी से जवाब माँगने लगे थे। एक दिन भारत में ‘ब्रेन ड्रेन’ पर एक लेख पढ़ा जिसमें लेखक ने शिकायत की थी कि इस गरीब मुल्क में एक डॉक्टर की ट्रेनिंग पर पाँच लाख रुपये से ज़्यादा खर्च होता है और फिर वे यहाँ के गरीब मरीज़ों को भगवान भरोसे छोड़कर अमीर मुल्कों के अमीर मरीज़ों की सेवा करने विदेश चले जाते हैं। लेखक ने लिखा था कि विदेश जाने वाले डॉक्टरों से उन पर हुआ सरकारी खर्च वसूला जाना चाहिए।

लेख को पढ़कर अरविन्द जी कुछ देर उत्तेजित रहे, फिर उन्होंने खुद को समझा लिया। अपने आप से कहा, ‘आदमी अपनी तरक्की नहीं ढूँढ़ेगा तो क्या यहाँ झख मारेगा? सब बकवास है, कोरा आइडियलिज़्म। ‘

अगली बार जब छोटा बेटा असीम भारत आया तो एक दिन बात बात में उन्होंने उससे उस लेख की बात की। असीम की प्रतिक्रिया थी— ‘रबिश! आदमी एजुकेशन के बाद बैस्ट अपॉर्चुनिटी नहीं लेगा तो क्या करेगा? जब बाहर अच्छे चांसेज़ हैं तो यहाँ क्यों सड़ेगा? पाँच लाख रुपये लेना हो तो ले लें। नो प्रॉब्लम। लेकिन हम तो वहीं जाएँगे जहाँ हमारे एडवांसमेंट की ज़्यादा गुंजाइश है। ‘

इस सारी उपलब्धि के बावजूद अरविन्द जी को घर का सूनापन कई बार ऐसा काटता है कि वे खीझकर पत्नी से कह बैठते हैं— ‘ऐसी तरक्की से क्या फायदा! अब हम यहांँ अकेले बैठे हैं और हमारी सुध लेने वाला कोई नहीं। परिन्दों की तरह पर निकले और उड़ गये। कुल मिलाकर क्या हासिल है?’

उनकी पत्नी सहानुभूति में हँसती है, कहती है, ‘आप की लीला कुछ समझ में नहीं आती। जब बच्चे यहाँ थे तब आप उनके कैरियर के पीछे पागल थे। अब वे अपने कैरियर की तलाश में निकल गये तो आप हाय-तौबा मचा रहे हैं। आपको किसी तरह चैन नहीं है। ‘

कई बार वे अपनी ऊँची चारदीवारी से बेज़ार हो जाते हैं, कहते हैं, ‘यह ऊँची चारदीवारी भी हमारी दुश्मन बन गयी है। पहले आदमी की शक्ल दिख जाती थी, कोई परिचित निकला तो सलाम-दुआ हो जाती थी, पड़ोसियों के चेहरे दिख जाते थे। अब इस ऊँची दीवार और गेट ने वह सब  छीन लिया। दीवार से सिर मारते रहो। ऐसी सुरक्षा का क्या मतलब? जिनको अब मरना ही है उनकी सुरक्षा की फिक्र हो रही है। ‘

रिश्तेदारों का उनके यहाँ आना जाना बहुत सीमित रहा है। वजह रही है अरविन्द जी की रुखाई और उनकी अनुशासन-प्रियता। कोई भी उनके हिसाब से गलत समय पर आ जाए तो ‘यह भी कोई आने का समय है?’ कहने में उन्हें संकोच नहीं होता था। अपनी स्पष्टवादिता और सख़्ती के लिए वे बदनाम रहे। इसीलिए उनके बेटों के दोस्त हमेशा उनके घर आने से कतराते रहे।

फिर भी उनकी किस्मत से रश्क करने वालों की संख्या काफी बड़ी है। दोनों बेटे अमेरिका में और बेटी भी अच्छे घर में— एक सफल ज़िन्दगी की और क्या परिभाषा हो सकती है? उनसे मिलने जो भी परिचित आते हैं उनकी आँखें उनके बेटों की सफलता की गाथा सुनकर आश्चर्य और ईर्ष्या से फैल जाती हैं। कई उनके बेटों की प्रशंसा करने लगते हैं तो कई अपने नाकारा बेटों को कोसने लगते हैं।

अरविन्द जी के थोड़े से दोस्तों में एक बख्शी जी हैं। स्कूल में साथ पढ़े थे। तभी से दोस्ती कायम है। लेकिन संबंध बने रहने का श्रेय बख्शी जी को ही दिया जाना चाहिए क्योंकि वे अरविन्द जी की बातों के कड़वेपन से विचलित नहीं होते। जब मर्जी होती है गप लगाने के लिए आ जाते हैं और जब तक मर्जी होती है, जमे रहते हैं। चाय-नाश्ते की फरमाइश करने में संकोच नहीं करते।

बख्शी जी का स्थायी राग होता है अरविन्द जी के बेटों की उपलब्धियों की प्रशंसा करना और अरविन्द जी को परम सौभाग्यशाली सिद्ध करना। उनका अपना इकलौता बेटा शहर में ही नौकरी करता है और उन्हीं के साथ रहता है। बख्शी जी शिकायत करते हैं— ‘अपनी किस्मत देखो। इस उम्र में भी गृहस्थी की आधी ज़िम्मेदारियाँ मेरे सिर पर रहती हैं। बेटा ड्यूटी पर रहता है और बहू मुझे कोई न कोई काम पकड़ाती  रहती है। कभी सब्ज़ी लाना है तो कभी पोते को स्कूल छोड़ना है। तुम सुखी हो, सब ज़िम्मेदारियों से बरी हो गये। ज़रूर पिछले जन्म के पुण्यकर्मों का सुफल पा रहे हो। ‘

पहले ये बातें सुनकर अरविन्द जी गर्व से फूल जाते थे, अब इन बातों से उन्हें चिढ़ होने लगी है।

अगली बार जब बख्शी जी ने उनके सौभाग्य की बात छेड़ी तो अरविन्द जी उन्हें बीच में ही रोक कर बोले, ‘अब ये सौभाग्य और दुर्भाग्य की बातें करना बन्द कर दो भाई। मुझे अच्छा नहीं लगता। तुम्हारा दुर्भाग्य है कि जब तुम मरोगे तो तुम्हारा बेटा और बहू तुम्हारे सामने होंगे, और मेरा सौभाग्य है कि हम दोनों में से किसी के भी मरते वक्त हमारे बेटे हमारे सामने नहीं होंगे। यह लगभग निश्चित है। सौभाग्य दुर्भाग्य की परिभाषा आसान नहीं है। बैठकर गंभीरता से सोचना पड़ेगा कि सौभाग्य क्या है और दुर्भाग्य क्या। चीज़ की कीमत तभी पता लगती है जब चीज़ हाथ से छूट जाती है। ‘

अरविन्द जी की बात बख्शी जी के पल्ले नहीं पड़ी। अलबत्ता उन्हें कुछ चिन्ता ज़रूर हुई। अरविन्द जी से तो उन्होंने कुछ नहीं कहा, बाद में उनकी पत्नी से बोले, ‘ये कुछ बहकी बहकी बातें कर रहे हैं, भाभी। लगता है बुढ़ापे का असर हो रहा है। इस उम्र में कभी-कभी ‘डिप्रेशन’ होना स्वाभाविक है। इन्हें डॉक्टर को दिखा कर कुछ विटामिन वगैरह दिलवा दीजिए। ठीक हो जाएँगे। ‘

© डॉ कुंदन सिंह परिहार

जबलपुर, मध्य प्रदेश

 संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडल (हिन्दी) – श्री विवेक रंजन श्रीवास्तव ‘विनम्र’/श्री जय प्रकाश पाण्डेय  ≈

Please share your Post !

Shares

English Literature – Poetry ☆ Anonymous litterateur of Social Media # 120 ☆ Captain Pravin Raghuvanshi, NM ☆

Captain Pravin Raghuvanshi, NM

? Anonymous Litterateur of Social Media # 120 (सोशल मीडिया के गुमनाम साहित्यकार # 120) ?

Captain Pravin Raghuvanshi —an ex Naval Officer, possesses a multifaceted personality. He served as a Senior Advisor in prestigious Supercomputer organisation C-DAC, Pune. He was involved in various Artificial Intelligence and High-Performance Computing projects of national and international repute. He has got a long experience in the field of ‘Natural Language Processing’, especially, in the domain of Machine Translation. He has taken the mantle of translating the timeless beauties of Indian literature upon himself so that it reaches across the globe. He has also undertaken translation work for Shri Narendra Modi, the Hon’ble Prime Minister of India, which was highly appreciated by him. He is also a member of ‘Bombay Film Writer Association’.

Captain Raghuvanshi is also a littérateur par excellence. He is a prolific writer, poet and ‘Shayar’ himself and participates in literature fests and ‘Mushayaras’. He keeps participating in various language & literature fests, symposiums and workshops etc. Recently, he played an active role in the ‘International Hindi Conference’ at New Delhi.  He presided over the “Session Focused on Language and Translation” and also presented a research paper.  The conference was organized by Delhi University in collaboration with New York University and Columbia University.

हिंदी साहित्य – आलेख ☆ अंतर्राष्ट्रीय हिंदी सम्मेलन ☆ कैप्टन प्रवीण रघुवंशी, एन एम्

In his naval career, he was qualified to command all types of warships. He is also an aviator and a Sea Diver; and recipient of various awards including ‘Nao Sena Medal’ by the President of India, Prime Minister Award and C-in-C Commendation.

Captain Pravin Raghuvanshi is also an IIM Ahmedabad alumnus. His latest quest involves social media, which is filled with rich anonymous literature of nameless writers, shared on different platforms, like,  WhatsApp / Facebook / Twitter / Your quotes / Instagram etc. in Hindi and Urdu, he has taken the mantle of translating them as a mission for the enjoyment of the global readers. Enjoy some of the Urdu poetry couplets as translated by him.

हम ई-अभिव्यक्ति के प्रबुद्ध पाठकों के लिए आदरणीय कैप्टेन प्रवीण रघुवंशी जी के “कविता पाठ” का लिंक साझा कर रहे हैं। कृपया आत्मसात करें।

फेसबुक पेज लिंक  >>कैप्टेन प्रवीण रघुवंशी जी का “कविता पाठ” 

? English translation of Urdu poetry couplets of Anonymous litterateur of Social Media # 120 ?

☆☆☆☆☆

जरा संभाल कर ही करना

गैरों से हमारी बुराई,

जो तुम्हारे अज़ीज़ हैं

वो हमारे भी मुरीद हैं…!

Must you talk ill of me to others,

Then, do it with utmost care,

Those who are close to you,

are my ardent admirers, too…!

☆☆☆☆☆

मुद्दतों के बाद जब उसने

निगाह-ए-लुत्फ जो डाली,

दिल तो बहुत खुश हो गया

मगर बेहिसाब आँसू छलक पड़े…!


After ages when he cast

his zestful sight…

My heart got overjoyed

but the tears welled up…!

☆☆☆☆☆ 

उस शख़्स से फ़क़त  इतना

सा ताल्लुक है मेरा…

वो परेशान होता है तो

नींद मुझे नहीं आती है…!

Just so much of relation

I have with that person

If he ever gets upset

I just can’t even sleep…

☆☆☆☆☆

इश्क़ में पाने जैसा

कुछ भी नहीं है,

जिसने भी दिल से किया

बस सिर्फ दिया ही है…!

 

There is nothing like

gaining something in love,

Whoever did it from the heart

has landed up giving only…!

☆☆☆☆☆

© Captain Pravin Raghuvanshi, NM

Pune

≈ Editor – Shri Hemant Bawankar/Editor (English) – Captain Pravin Raghuvanshi, NM ≈

Please share your Post !

Shares

हिन्दी साहित्य – साप्ताहिक स्तम्भ ☆ संजय उवाच # 168 ☆ कबिरा संगत साधु की… (2) ☆ श्री संजय भारद्वाज ☆

श्री संजय भारद्वाज

(“साप्ताहिक स्तम्भ – संजय उवाच “ के  लेखक  श्री संजय भारद्वाज जी – एक गंभीर व्यक्तित्व । जितना गहन अध्ययन उतना ही  गंभीर लेखन।  शब्दशिल्प इतना अद्भुत कि उनका पठन ही शब्दों – वाक्यों का आत्मसात हो जाना है।साहित्य उतना ही गंभीर है जितना उनका चिंतन और उतना ही उनका स्वभाव। संभवतः ये सभी शब्द आपस में संयोग रखते हैं  और जीवन के अनुभव हमारे व्यक्तित्व पर अमिट छाप छोड़ जाते हैं।श्री संजय जी के ही शब्दों में ” ‘संजय उवाच’ विभिन्न विषयों पर चिंतनात्मक (दार्शनिक शब्द बहुत ऊँचा हो जाएगा) टिप्पणियाँ  हैं। ईश्वर की अनुकम्पा से आपको  पाठकों का  आशातीत  प्रतिसाद मिला है।”

हम  प्रति रविवार उनके साप्ताहिक स्तम्भ – संजय उवाच शीर्षक  के अंतर्गत उनकी चुनिन्दा रचनाएँ आप तक पहुंचाते रहेंगे। आज प्रस्तुत है  इस शृंखला की अगली कड़ी । ऐसे ही साप्ताहिक स्तंभों  के माध्यम से  हम आप तक उत्कृष्ट साहित्य पहुंचाने का प्रयास करते रहेंगे।)

☆ आपदां अपहर्तारं ☆

श्री भास्कर साधना आरम्भ हो गई है। इसमें जाग्रत देवता सूर्यनारायण के मंत्र का पाठ होगा। मंत्र इस प्रकार है-

💥 ।। ॐ भास्कराय नमः।। 💥

अनुरोध है कि आप स्वयं तो यह प्रयास करें ही साथ ही, इच्छुक मित्रों /परिवार के सदस्यों  को भी प्रेरित करने का प्रयास कर सकते हैं। समय समय पर निर्देशित मंत्र की इच्छानुसार आप जितनी भी माला जप  करना चाहें अपनी सुविधानुसार कर सकते हैं ।यह जप /साधना अपने अपने घरों में अपनी सुविधानुसार की जा सकती है।ऐसा कर हम निश्चित ही सम्पूर्ण मानवता के साथ भूमंडल में सकारात्मक ऊर्जा के संचरण में सहभागी होंगे। इस सन्दर्भ में विस्तृत जानकारी के लिए आप श्री संजय भारद्वाज जी से संपर्क कर सकते हैं। 

☆  संजय उवाच # 168 ☆ कबिरा संगत साधु की…(2) ?

गतांक में हमने सत्संगति के आनंद पर चर्चा की थी। आज इस विषय को आगे जारी रखेंगे।

गोस्वामी तुलसीदास जी ने कहा है, ‘बिनु सत्संग विवेक न होई।’ सरल शब्दों में समझें तो भले- बुरे में, सही-गलत में, उचित-अनुचित में अंतर कर सकने की क्षमता अर्थात विवेक। इस संदर्भ में प्राय: ‘नीर क्षीर विवेक’ का प्रयोग किया जाता है। प्रकृति में हंस एकमात्र जीव है जो नीर और क्षीर अर्थात जल और दूध को अलग कर सकता है।

एक श्लोक है –

हंस: श्वेतो बक: श्वेतो को भेदो बकहंसयो: |

नीरक्षीरविवेके तु हंस: हंसो बको बक: ||

अर्थात हंस भी सफ़ेद है, बगुला भी सफ़ेद है तो फिर हंस और बगुले में अंतर क्या है? दूध और पानी के मिश्रण में से दोनों घटकों को अलग करने का प्रश्न आता है तब हंस और बगुले में अंतर पता चलता है।

नीर-क्षीर विवेक उपजता है ज्ञान से। ज्ञान प्राप्ति के अनेक स्रोत हैं। इनमें अध्ययन और अनुभव प्रमुख हैं। अध्ययन किये हुए और अनुभवी, दोनों तरह के लोग सत्संग में होते हैं। सत्संग का एक आयाम वैचारिक विमर्श में सम्मिलित होना है, विचारों के विनिमय में सहभागी होना है। अतः सत्संग को ज्ञान का अविरल स्रोत कहा गया है।   

नीर-क्षीर विवेक जगने पर मनुष्य की समझ में आ जाता है कि भोजन, शयन, मैथुन तो हर योनि के जीव करते हैं। पेट भरने के लिए आवश्यक श्रम भी सब करते हैं। कम या अधिक बुद्धि भी हरेक के पास है पर ज्ञान प्राप्ति का, जागृति का अवसर केवल मानुष देह के माध्यम से ही संभव है।

स्मरण रखना चाहिए कि संग आने से संघ बनता है। संघ अर्थात समान विचार वालों का समूह। समान विचार वालों का साथ मिलना जीवन की बड़ी उपलब्धि है। संग से, संघ से विरेचन होता है। मानसिक तनाव ढहना शुरू हो जाता है। जहाँ कहीं अंधकार दिखता था, वहाँ राह दिखने लगती है। विवेक का चरम देखिए कि लक्ष्य पता होने पर भी सत्संगी यात्रा तो करता है पर लक्ष्य साधे बिना लौट आता है क्योंकि उसे सुख नहीं आनंद चाहिए। आनंद सज्जनों की संगति का, ज्ञानपिपासा की तृप्ति का, आनंद मुक्ति नहीं सृष्टि का। अपनी रचना ‘निर्वाण से आगे’ स्मरण हो आती है,

असीम को जानने की

अथाह प्यास लिए,

मैं पार करता रहा

द्वार पर द्वार,

अनेक द्वार,

अनंत द्वार,

अंतत: आ पहुँचा

मुक्तिद्वार…,

प्यास की उपज

मिटते नहीं देख सकता मैं,

चिरंजीव जिज्ञासा लिए

उल्टे कदम लौट पड़ा मैं,

मुक्ति नहीं तृप्ति चाहिए मुझे,

निर्वाण नहीं सृष्टि चाहिए मुझे!

ज्ञान की अपरिमित सृष्टि का साधन है सत्संग। इस सृष्टि  का वासी होने का लाभ प्रत्येक को उठाना चाहिए।

© संजय भारद्वाज 

अध्यक्ष– हिंदी आंदोलन परिवार सदस्य– हिंदी अध्ययन मंडल, पुणे विश्वविद्यालय संपादक– हम लोग पूर्व सदस्य– महाराष्ट्र राज्य हिंदी साहित्य अकादमी ☆   ट्रस्टी- जाणीव, ए होम फॉर सीनियर सिटिजन्स 

मोबाइल– 9890122603

संजयउवाच@डाटामेल.भारत

[email protected]

≈ संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडल (हिन्दी) – श्री विवेक रंजन श्रीवास्तव ‘विनम्र’/श्री जय प्रकाश पाण्डेय ≈

Please share your Post !

Shares

हिन्दी साहित्य – साप्ताहिक स्तम्भ – सलिल प्रवाह # 120 ☆ ~ श्री राधे ~ ☆ आचार्य संजीव वर्मा ‘सलिल’ ☆

आचार्य संजीव वर्मा ‘सलिल’

(आचार्य संजीव वर्मा ‘सलिल’ जी संस्कारधानी जबलपुर के सुप्रसिद्ध साहित्यकार हैं। आपको आपकी बुआ श्री महीयसी महादेवी वर्मा जी से साहित्यिक विधा विरासत में प्राप्त हुई है । आपके द्वारा रचित साहित्य में प्रमुख हैं पुस्तकें- कलम के देव, लोकतंत्र का मकबरा, मीत मेरे, भूकंप के साथ जीना सीखें, समय्जयी साहित्यकार भगवत प्रसाद मिश्रा ‘नियाज़’, काल है संक्रांति का, सड़क पर आदि।  संपादन -८ पुस्तकें ६ पत्रिकाएँ अनेक संकलन। आप प्रत्येक सप्ताह रविवार को  “साप्ताहिक स्तम्भ – सलिल प्रवाह” के अंतर्गत आपकी रचनाएँ आत्मसात कर सकेंगे। आज प्रस्तुत है आचार्य जी द्वारा रचित “~ श्री राधे ~ ”)

☆ साप्ताहिक स्तम्भ – सलिल प्रवाह # 120 ☆ 

☆ ~ श्री राधे ~ ☆

[अभिनव प्रयोग – मुक्तिका – (प्रथमाक्षर स्वर)]

अनहद-अक्षर अजर-अमर हो श्री राधे

आत्मा आकारित आखर हो श्री राधे

 

इला इडा इसरार इजा हो श्री राधे

ईक्षवाकु ईश्वर ईक्षित हो श्री राधे

 

उदधि उबार उठा उन्नत हो श्री राधे

ऊब न ऊसर उपजाऊ हो श्री राधे

 

एक एक मिल एक रंग हो श्री राधे

ऐंचातानी जग में क्यों हो श्री राधे? 

 

और न औसर और लुभाओ श्री राधे

थके खोजकर क्यों ओझल हो श्री राधे

 

अंत न अंतिम ‘सलिल’ कंत हो श्री राधे

अ: अ: आहा छवि अब हो श्री राधे

 

©  आचार्य संजीव वर्मा ‘सलिल’

१४-१२-२०१९

संपर्क: विश्ववाणी हिंदी संस्थान, ४०१ विजय अपार्टमेंट, नेपियर टाउन, जबलपुर ४८२००१,

चलभाष: ९४२५१८३२४४  ईमेल: [email protected]

 संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडल (हिन्दी) – श्री विवेक रंजन श्रीवास्तव ‘विनम्र’/श्री जय प्रकाश पाण्डेय ≈

Please share your Post !

Shares

हिन्दी साहित्य – साप्ताहिक स्तम्भ ☆ आत्मानंद साहित्य #152 ☆ कविता – डाक्टर ☆ श्री सूबेदार पाण्डेय “आत्मानंद” ☆

श्री सूबेदार पाण्डेय “आत्मानंद”

☆ साप्ताहिक स्तम्भ – आत्मानंद साहित्य# 152 ☆

☆ ‌कविता – डाक्टर ☆ श्री सूबेदार पाण्डेय “आत्मानंद” ☆

डाक्टर भगवान था,

                 शैतान बन गया।

वो रहम दिल इंसान था,

                   हैवान बन गया।

 क्या हो! अगर जो डाक्टर,

                 इंसान बन जाए।

चरित्र उसका बाइबिल, गीता,

                   कुरआन बन जाए।

रोता हुआ जो कोई,

                   उनके दर पे आए।

पाए सुकून दिल में,

             हंसता हुआ घर जाए।

दिल को करार आए,

             इनकी सूरत देखकर।

 श्रद्धा से सिर झुके,

             इनकी रहमत देख कर।

पाए खुदा का दर्जा,

              इंसानियत के नाते।

बन के फकीर सबको,

              जो अपनी खुशियां बांटें।

चरक सुश्रुत संहिता,

              लिख गए जो भाई।   

धनवंतरी जी बन कर,

                   करते जगत भलाई ।।

पर आज के कुछ डाक्टर,

                   दौलत को पूजते हैं।

बन राह के लुटेरे,

                   लोगों को लूटते हैं।

सींचते हैं अपने बाग को,

                   लोगों के खून से।

भरते हैं अपनी झोलियां,

                     लूटे गए धन से।

वो चीरते जिगर है,

                   गुर्दे भी बेचते हैं।

जिंदों की बात छोड़िए,

                  मुर्दा भी बेचते हैं।

इंसानियत के दुश्मन,

                 इंसान के हत्यारे।

मुर्दे भी कैद करते,

                 पैसों के लिए प्यारे।

कर्मों पे आज इनके,

                 मानवता रो रही है।

ये पत्थर दिल है भाई,

                  सद्भावना नहीं है।

खाते कमीशन खूब,

               भगवान से न डरते।

पैसों की खातिर देखो,

               हर काम गलत करते।

 इनकी वजह से पेशा,

                 बदनाम हो रहा है।

इनके वजह से सम्मान,

         ‌         नीलाम हो रहा है।।

चाहत भी इनकी बदली,

                इनको दया न आई।

वो डाक्टर थे भाई,

                   ये डाक्टर है भाई।।

© सूबेदार  पांडेय “आत्मानंद”

संपर्क – ग्राम जमसार, सिंधोरा बाज़ार, वाराणसी – 221208, मोबा—6387407266

संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडल (हिन्दी) – श्री विवेक रंजन श्रीवास्तव ‘विनम्र’/श्री जय प्रकाश पाण्डेय  ≈

Please share your Post !

Shares

मराठी साहित्य – चित्रकाव्य ☆ – फांदीवरती बसला पक्षी – ☆ सुश्री नीलांबरी शिर्के ☆

सुश्री नीलांबरी शिर्के

?️?  चित्रकाव्य  ?️?

?– फांदीवरती बसला पक्षी – ? ☆ सुश्री नीलांबरी शिर्के ☆

1

फांदीवरती येऊन  बसला

इवला  वेडाराघू  पक्षी

कोवळ्या पानाने रेखली

नाजूक  सुंदर  नक्षी

अंगावरची नक्षी पाहून

राघू मनात  सुखावला

मिरवत  नक्षी इवला पक्षी

काही वेळ तिथे स्थिरावला

2

पिवळ्या पिसांचा

ताज शिरावर

हिरवाई  लेऊन

इवल्या अंगावर

क्षणभर विसावे

राघू फांदीवर

आपसूक उमटे

नक्षी अंगभर

चित्र साभार –सुश्री नीलांबरी शिर्के

© सुश्री नीलांबरी शिर्के

≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈

Please share your Post !

Shares