श्री अनिल वामोरकर
इंद्रधनुष्य
☆ रघुनायका, मागणे हेचि आता… ☆ श्री अनिल वामोरकर ☆
५ ) इंद्रधनुष्य —
“ रांगोळी आणि मेंदूचा विकास “
लेखिका : डॉ. ईशा खासनीस
प्रस्तुती : अनिल वामोरकर
बुचकळ्यात पडलात ना.. रांगोळी आणि मेंदुचा विकास ह्यांचा दूरदूरपर्यंत तरी काही संबंध असू शकेल का ? एक फक्त डेकोरेशनचा विषय आणि दुसरा चक्क न्यूरोलॅाजी सारखे क्लिष्टसायन्स — पटत नाहीये ?
एक सांगू का ? सनातन हा धर्म नसून एक विशिष्ट जीवन प्रणाली, एक विचार प्रणाली आहे. आणि आपल्याला लावून दिलेल्या ह्या सगळ्या गोष्टींमागे खूप गर्भित अर्थ आहे. शास्त्र आहे. मेंदूचा विकास होताना त्यातील दोन न्यूरॉन्स मधील कनेक्शन्स तयार होऊन विकास होत असतो. जितके जास्त हे मज्जातंतूचे जाळे तीव्र व गुंतागुंतीचे होत जाईल तितका जास्त मेंदूचा विकास होत जातो. ज्याला interneuronal connections असे म्हणतात. पण हे conncections वाढतात कुठल्या कुठल्या गोष्टीने ? तर जितका मेंदू तुमचा ऍक्टिव्हली एंगेज राहील. म्हणजे TV, mobile, screen, reels बघताना तुमचा मेंदू passively एंगेज असतो. ज्याने मेंदूचा विकास तर सोडाच पण मेंदू थकतो. परंतु जितके लहान मुल वेगवेगळ्या परिस्थितींना expose होईल तितके हे neuronal connections वाढत जातात आणि मेंदूचा विकास होत जातो.
—- पण मग जसे जसे वय वाढत जाते तसे तसे age related brain atrophy नावाचा प्रकार सुरु होतो. म्हणजे वृद्धापकाळामुळे मेंदू सुकणे किंवा आकार कमी होणे. त्यामुळे विसरायला होणे, गोंधळ वाढणे, आत्मविश्वास कमी होणे, काहि काळापुरते एकदम सगळं ब्लँक वाटू लागणे अशा समस्या उद्भवतात. हे होऊ नये असे वाटत असेल तर मेंदूला चालना देणारे काम सतत करत राहिले पाहिजे नाहीतर स्मृतिनाश झपाट्याने सुरू होतो.
आता ह्या सगळ्याशी रांगोळीचा संबंध काय ? खरे तर ज्याने कुणी ह्या पारंपरिक रांगोळीचा शोध लावला तो मोठा सायंटिस्ट म्हणावा लागेल. (अर्थात आपले ऋषी मुनी हे सायंटिस्टच होते आजच्या परिभाषेत सांगायचे तर )
पारंपरिक रांगोळ्या बघा – ठिपक्यांच्या, कासव, षट्कोनी, त्रिकोणी, ठिपके वाढवत जाणे कमी करत जाणे, दक्षिणेकडे तर कोलम प्रकारातल्या कठीण रांगोळ्या, ज्ञानकमळासारख्या क्लिष्ट रांगोळ्या.
१. जेव्हा ते ठिपके, त्या रचना काढायला तुम्ही जाता तेव्हा तुम्हाला एकाग्रता लागते,
२. तसेच ते विशिष्ट प्रकारे कसे काढावे ह्यास आकलन शक्ती लागते,
३. कुठून कुठे ठिपके जोडावे ? ह्यात ते लक्षात ठेवणे – ह्यास स्मरण शक्ती लागते.
४. रंगसंगती, वेगळ्यावेगळ्या रचना कशा तयार करता येतील यास कल्पनाशक्ती लागते.
म्हणजेच एकाग्रता, स्मरणशक्ती, आकलनशक्ती, कल्पकता वाढीस लागणे हे सगळे होणे म्हणजे तुमच्या CEREBRUM (मोठ्या मेंदूचा ) विकास होय
ठिपके सरळ रेषेत काढणे, रेष बारीक आणि सरळ काढणे ह्या सगळ्यात तुमचे motor skills तयार होतात हे म्हणजे तुमच्या छोट्या मेंदूचा (cerebellum ) चा विकास होय.
आणि ह्या सगळ्याचे प्रशिक्षण लहानपणापासून मुलांना घरातूनच मिळावे म्हणून घरासमोर रोज आईने रांगोळी काढण्याची प्रथा.. त्यात मुलाचा विकास आणि ह्या सवयीने नंतरही अगदी उतार वयातही मेंदूला चालना कायम मिळत राहणार. म्हणजे अल्झायमर सारख्या स्मृतिभ्रंशाच्या आजाराला निमंत्रण नाही.
दाक्षिणात्य कोलम आणि ज्ञानकमळासारख्या रांगोळ्या तुम्ही खरंच काढून बघा, “it’s a brain game ” हे जाणवेल तुम्हाला. मी नुकतंच माझ्या मुलीला ज्ञानकमलाची रांगोळी शिकवली ती म्हणाली “आई हे खूप challenging आहे आणि interesting सुद्धा. अर्थात लहान असल्याने तिला एकदा शिकवताच लगेच काढता आली. परंतु ही रांगोळी परंपरा खूप शास्त्रीय आहे आणि brainstorming सुद्धा हे मात्र खरे. माझ्या एका अमेरिकन डॅाक्टर मित्राने एकदा मला विचारले कि “This your rangoli art is very beautiful but why to waste so much so colour and material daily and also the daily hard work of making designs & rubbing it next day? Instead, why don’t you make the paintings which are permanent. ” I replied,”Dr. Eric, as You are a doctor, you are a science person, you can definitely understand it, it’s not waste, it’s investment in your brain health ” हे ऐकल्यावर त्यानी खूप आश्चर्याने विचारले “But how? ” मग अर्थातच पुढचे स्पष्टीकरण ऐकल्यानंतर त्यांना ते मनोमन पटले “It’s amazing then”!
लेखिका : डॉ. इशा खासनीस, MD
बंगलोर
प्रस्तुती – श्री अनिल वामोरकर
अमरावती
≈ ब्लॉग संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित ≈
