डाॅ. निशिकांत श्रोत्री
इंद्रधनुष्य
☆ श्रीमद्भगवद्गीता — अध्याय सहावा — आत्मसंयमयोग — (श्लोक ११ ते २०) – मराठी भावानुवाद ☆ डाॅ. निशिकांत श्रोत्री ☆
☆
शुचौ देशे प्रतिष्ठाप्य स्थिरमासनमात्मनः ।
नात्युच्छ्रितं नातिनीचं चैलाजिनकुशोत्तरम् ॥ ११ ॥
*
रणभूमीवर अपुले आसन
कुश मृगचर्म वस्त्र पसरून
अतिउच्च नाही अति नीच ना
स्थिर तयाची करावी स्थापना ॥११॥
*
तत्रैकाग्रं मनः कृत्वा यतचित्तेन्द्रियक्रियः ।
उपविश्यासने युञ्ज्याद्योगमात्मविशुद्धये ॥ १२ ॥
*
आरुढ आसनावरती व्हावे
गात्रे-चित्त क्रिया वश करावे
मनासिया एकाग्र करावे
योगाभ्यासे मन शुद्ध करावे ॥१२॥
*
समं कायशिरोग्रीवं धारयन्नचलं स्थिरः ।
सम्प्रेक्ष्य नासिकाग्रं स्वं दिशश्चानवलोकयन् ॥ १३ ॥
*
स्थिराचल ठेवुनी कायामस्तकमान
कायामने अपुल्या अचल स्थिरावुन
नासिकाग्रावरी एकाग्र दृष्टीला करुन
अन्य दिशांना मुळी ना अवलोकुन ॥१३॥
*
प्रशान्तात्मा विगतभीर्ब्रह्मचारिव्रते स्थितः ।
मनः संयम्य मच्चित्तो युक्त आसीत मत्परः ॥ १४ ॥
*
व्रत आचरता ब्रह्मचर्य असावे निर्भय शांत
मनास घालुन आवर व्हावे माझ्या ठायी चित्त ॥१४॥
*
युञ्जन्नेवं सदात्मानं योगी नियतमानसः ।
शान्तिं निर्वाणपरमां मत्संस्थामधिगच्छति ॥ १५ ॥
*
मनावरी संयम योग्याचा निरंतर आत्मा मज ठायी
परमानंद स्वरूपी शांती तयाला निश्चित प्राप्त होई ॥१५॥
*
नात्यश्नतस्तु योगोऽस्ति न चैकान्तमनश्नतः ।
न चातिस्वप्नशीलस्य जाग्रतो नैव चार्जुन ॥ १६ ॥
*
आहार जयाचा अति अथवा अनशन जो करितो
अतिनिद्रेच्या आहारी जो वा सदैव जागृत राहतो
सिद्ध होई ना योग तयांना जाणुन घेई कौंतेया
सम्यक आचरणाचे जीवन योगा साध्य कराया ॥१६॥
*
युक्ताहारविहारस्य युक्तचेष्टस्य कर्मसु ।
युक्तस्वप्नावबोधस्य योगो भवति दुःखहा ॥ १७ ॥
*
युक्त आहार युक्त विहार युक्त यत्न कर्मात
युक्त निद्रा युक्त जागृति दुःखनाशक योग सिद्ध ॥१७॥
*
यदा विनियतं चित्तमात्मन्येवावतिष्ठते ।
निःस्पृहः सर्वकामेभ्यो युक्त इत्युच्यते तदा ॥ १८ ॥
*
अंकित केले चित्त होता स्थिर परमात्म्यात
भोगलालसा लयास जाते तोचि योगयुक्त ॥१८॥
*
यथा दीपो निवातस्थो नेङ्गते सोपमा स्मृता ।
योगिनो यतचित्तस्य युञ्जतो योगमात्मनः ॥ १९ ॥
*
पवन नसता वहात जैसा दीप न चंचल
जितचित्त योगी तैसा परमात्मध्यानी अचल ॥१९॥
*
यत्रोपरमते चित्तं निरुद्धं योगसेवया ।
यत्र चैवात्मनात्मानं पश्यन्नात्मनि तुष्यति ॥ २० ॥
*
योगाभ्यासे निरुद्ध केले चित्त होत उपरत
ध्याने साक्षात्कारी प्रज्ञा परमात्म्यात संतुष्ट ॥२०॥
☆
– क्रमशः भाग तिसरा
अनुवादक : © डॉ. निशिकान्त श्रोत्री
एम.डी., डी.जी.ओ.
मो ९८९०११७७५४
≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈
