डाॅ. निशिकांत श्रोत्री
इंद्रधनुष्य
☆ श्रीमद्भगवद्गीता — अध्याय १३ — क्षेत्रक्षेत्रज्ञ योग — (श्लोक १ ते १0) – मराठी भावानुवाद ☆ डाॅ. निशिकांत श्रोत्री ☆
श्रीभगवानुवाच
इदं शरीरं कौन्तेय क्षेत्रमित्यभिधीयते ।
एतद्यो वेत्ति तं प्राहुः क्षेत्रज्ञ इति तद्विदः ॥ १ ॥
कथित श्रीभगवान
देहासी या कौन्तेया क्षेत्र नाम जाण
क्षेत्राचे ज्या ज्ञान त्यासी म्हणती क्षेत्रज्ञ ॥१॥
*
क्षेत्रज्ञं चापि मां विद्धि सर्वक्षेत्रेषु भारत ।
क्षेत्रक्षेत्रज्ञयोर्ज्ञानं यत्तज्ज्ञानं मतं मम ॥ २ ॥
*
समस्त क्षेत्रांमध्ये भारता मीच जाण क्षेत्रज्ञ
ऋतज्ञान जे जाण देते क्षेत्र तथा क्षेत्रज्ञ ॥२॥
*
तत्क्षेत्रं यच्च यादृक् च यद्विकारि यतश्र्च यत् ।
स च यो यत्प्रभावश्र्च तत्समासेन मे शृणु ॥ ३ ॥
*
ऐक अर्जुना तुला सांगतो क्षेत्र प्रकार विकार कार्य
क्षेत्रज्ञ कोण प्रभाव त्याचा काय तयाचे कार्य ॥३॥
*
ऋषिभिर्बहुधा गीतं छन्दोभिर्विविधैः पृथक् ।
ब्रह्मसूत्रपदैश्र्चैव हेतुमद्भिर्विनिश्र्चितैः ॥ ४ ॥
*
बहुत ऋषींनी बहुछंदांतुन पदांतुनी गाईले
कार्यकारणरूप तयांचे ब्रह्मसूत्रे दाविले ॥४॥
*
महाभूतान्यहङ्कारो बुद्धिरव्यक्तमेव च ।
इन्द्रियाणि दशैकं च पञ्च चेन्द्रियगोचराः ॥ ५ ॥
*
इच्छा द्वेषः सुखंदुःखं संघातश्र्चेतना धृतिः ।
एतत्क्षेत्रं समासेन सविकारमुदाहृतम् ॥ ६ ॥
*
महाभूते अहंकार मति यांनी झाले साकार
दशैकिंद्रिये पञ्चेंद्रियासी पञ्चविषय गोचर
द्वेष कामना सुखदुःख चेतना इंद्रिय संतुलन धैर्य
उपांग तयांचे विकार समस्त एकत्रित ते क्षेत्र ॥५, ६॥
*
अमानित्वमदम्भित्वमहिंसा क्षान्तिरार्जवम् ।
आचार्योपासनं शौचं स्थैर्यमात्मविनिग्रहः ॥ ७ ॥
*
इंद्रियार्थेषु वैराग्यमनहङ्कार एव च ।
जन्ममृत्युजराव्याधिदुःखदोषानुदर्शनम् ॥ ८ ॥
*
असक्तिरनभिष्वङ्गः पुत्रदारगृहादिषु ।
नित्यं च समचित्तत्वमिष्टानिष्टोपपत्तिषु ॥ ९ ॥
*
मयि चानन्ययोगेन भक्तिरव्यभिचारिणी ।
विविक्तदेशसेवित्वमरतिर्जनसंसदि ॥ १० ॥
*
अभिमान विरहित स्पर्श ना दंभाचा
क्षमाशीलता अहिंसा सरळ स्वभावाचा
गुरुसेवा अनुष्ठान निग्रह मनाचा
स्थैर्य शुचिर्भूतता विरक्त इंद्रियांचा
अहंकारहीन लीन अनासक्त मनाचा
विरक्त जीवन न गुंता संसारमोहाचा
दोष जननमरणाचा व्याधीचा वार्धक्याचा
इष्टानिष्ट प्राप्ती समता चित्ताची
अढळ भक्ती अनन्यभावाची
जीवनी आचरण एकान्तवासाचे ॥७-१०॥
☆
मराठी भावानुवाद © डॉ. निशिकान्त श्रोत्री
एम.डी., डी.जी.ओ.
मो ९८९०११७७५४
≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈
