सौ. उज्ज्वला केळकर
जीवनरंग
☆ ढासळत चाललय काळीज (भावानुवाद) – डॉ हंसा दीप ☆ सौ. उज्ज्वला केळकर ☆
सामानाचा शेवटचा कंटेनर ट्रकवार चढला होता. मुलांना आपल्या सामानाने भरलेल्या ट्रकसोबत निघण्याची घाई होती. आपल्या गाडीत बसून ते हात न हलवताच निघून गेले होते. मी रिकाम्या रस्त्याकडे बघत, हात हलवत तशीच काही क्षण उभी राहिले. मग आपलं असलं वागणं आसपासच्या शेजार्‍यांनी बघितलं तर नसेल ना, या विचाराने मी खजील झाले.
उदास होऊन मी घरात पाऊल ठेवलं, तेव्हा तिथल्या निस्तब्ध शांततेनं मला जसं काही खेचून घेतलं. माझं जुनं घर सोडताना अशी निस्तब्ध शांतता मी माझ्यात कैद केली होती. मी ते जुनं घर सोडून या नव्या घरात आले, त्यावेळचे ते क्षण मी पुन्हा अनुभवू लागले. त्या घरात मी चांगली बारा वर्षे राहिले होते आणि ते माझ्या जीवनातले सगळ्यात चांगले दिवस होते. आई म्हणायची, ‘बारा वर्षांनंतर तर घराभोवतालच्या उकिरड्याचे दिवसही फिरतात.’ न जाणे, कुणाचे दिवस फिरले? माझे? की घराचे? माझे दिवस तर त्या घरात चांगले गेले. कदाचित मी यासाठी ते घर सोडून आले की माझ्यानंतर त्या ठिकाणी येणार्‍या परिवाराला ते घर माझ्यापेक्षाही जवळिकीचं, अधीक आत्मीय वाटावं.
ते घर लावण्यात, सजवण्यात मी माझा जीव ओतला होता, ही गोष्ट वेगळी. अगदी मनापासून मी ते सजवलं होतं. खोलीतील प्रत्येक भिंतीवर माझ्या हाताची चित्रकारी होती. प्रत्येक बल्ब आणि झुंबराचा प्रकाश माझ्या डोळ्यांनी पसंत केलेला होता. माझी खुर्ची, माझं टेबल, आणि माझा पलंग हे सगळं मिळून मला पंचतारांकित हॉटेलचा अनुभव द्यायचे. मी त्या घरट्यावर खूप खूप प्रेम केलं होतं आणि त्या बदल्यात त्यानेही मला काही दिलं होतं. तिथे राहून मी नाव, पैसा, यश सगळं काही मिळवलं. इतकं सगळं असूनही मग काय झालं की ते घर सोडायचा निर्णय मी घेतला? कदाचित माझ्या घरातल्या लोकांचे विचार त्या घराला मागास मानू लागले. खरं तर त्याचं मन खूप मोठं होतं , इतकं की आम्ही सगळे त्यात मावत होतो. एक एक करत गरजांची यादी वाढली आणि घराच्या भिंती लहान होऊ लागल्या. इतक्या लहान की माझी तीव्र इच्छाशक्ती माझ्या मन-बुद्धीतून वाळूसारखी घसरत गेली.
डॉ. हंसा दीप
मला आठवलं, जेव्हा आम्ही त्या घरात नव्याने राहायला गेलो, तेव्हा मी अतिशय आनंदाने, उत्साहाने घरी आलेल्या पाहुण्यांना तिथल्या खास गोष्टींचं वर्णन करून सांगायची. ‘ हे बघा ना, इथून सीएन टॉवर दिसतो. पानगळीच्या दिवसातल्या पानांच्या आगळ्या- वेगळ्या रंगछटांबद्दल काय बोलावं? रंगी-बेरंगी पानांनी लगडलेली ती झाडी इथून इतकी सुंदर दिसते, इतकी सुंदर दिसते की बस्स! किती वर्णन करावं! आणि इथला सूर्योदय कुठल्याही हिल स्टेशनच्या सूर्योदयावर मात करेल, असा अप्रतीम . ढगातून बाहेर येणारी सूर्यकिरणे , समोरच्या खिडकीच्या काचेवर पडून परावर्तीत होतात, तेव्हा ही सारी इमारत सोनेरी होऊन जाते. सोन्यासारखी झळझळते.‘
बिच्चारे पाहुणे. त्यांना नक्कीच वाटत असणार, की एखाद्या गाईडप्रमाणे मी माझं म्युझियम दाखवते आहे. खरं सांगायचं, तर ते घर माझ्या जीवनातील आठवणींचं एक संग्रहालायच बनलेलं होतं. सगळ्यात आवडतं आणि सगळ्यात आरामदायी घर. त्याने मला लेखनासाठी ऊर्जा देण्यात कसलाही कंजुषपणा केला नाही. समोर दिसणार्‍या झिळमिळत्या प्रकाशाच्या पुरात बुडून मी अनेक कथा लिहिल्या. कादंबर्‍या लिहिल्या. किती वर्गांना शिकवलं. कोवीदमध्येसुद्धा प्रकाशात नाहून निघालेलं हे शहर इथून बघताना मला कधी उदास नाही दिसलं.
बघता बघता, मी त्या घराची प्रत्येक वीट, प्रत्येक अडचण ओळखू लागले. एखादी गोष्ट तुटून खाली निखळण्यापूर्वीच माझं तिकडे लक्ष जायचं आणि मी ती दुरुस्त करून टाकी. घरही कदाचित माझा शिणवठा समजून घेत असेल. कुठेच काही अस्वच्छ नाही, असं दिसलं की मी तृप्तीचा श्वास घेऊन आराम करायची. इतके आम्ही एक दुसर्‍याला परिचित होतो. तरीही, मी त्याला सोडून या नवीन घरात आले. सकाळी उठून बाहेरची दुनिया बघायची माझी सवय, या नव्या घरात दाबून राहिली. हे घर आहे खूप मोठं, पण जमिनीवर त्या जुन्या छोट्या घराप्रमाणे छाती उंचावत उभं नाहीये. छोटे पण मोठ्या मनाचे लोक मला नेहमीच भावतात. हीच तर त्या छोट्या घराची विशेषता होती. त्याचं हृदय. त्याचं मन.
दररोज सकाळी उगवत्या सूर्याचा लालिमा न्याहाळत, मी ते क्षण माझ्या अंतरंगात कैद केले आहेत. मी घरातील नस न नस शब्दात चित्रित करते, तेव्हा घरचे म्हणतात, ‘तू विटांवर प्रेम करतेस, ज्या निर्जीव आहेत. तू जमिनीशी बोलतेस, जी गप्प आहे.’ पण खरंच सांगते, मी त्या सगळ्यांना ऐकलं आहे. घरातील कण न कण माझ्या हातांचा स्पर्श ओळखत असे. मी झाडून-पुसून सगळं स्वच्छ करत असे, तेव्हा वाटायचं ते घर हसून बोलतय माझ्याशी.
ते घर सोडताना, सामान नीट ट्रकवर चढवण्याच्या नादात मी इतकी गुंतले होते की मी त्या घराचा निरोपही नीटपणे घेतला नाही. माझ्या त्याच घराची चावी दुसर्‍या कुणाकडे सोपवताना माझं मन जराही द्रवलं नाही. उलट अगदी हलकं हलकं वाटू लागलं होतं. जशी काही कुठल्या कैदेतूनं माझी सुटका झालीय. न बोलताच त्या घरातून मी बाहेर पडले. घर उदास होतं. मला जाताना बघत होतं. अशा उमेदीने बघत होतं होतं की बाहेर पडताना माझ्या डोळ्यात येणारे अश्रू मी थांबवू शकणार नाही. पण त्यावेळी मला कुलूप लावणे, कागदपत्र सांभाळणे, आणि अशा अनेक चिंतांनी घेरलं होतं. माझ्या नव्या घराकडे जाण्याच्या ओढीत मी सगळं काही विसरून गेले. माझ्या सगळ्या भावना या घराच्या भिंतीत सामावल्या गेल्या. मला आशा तर्‍हेने जाताना बघून ते उदास झालं. घराचा कोपरा न् कोपरा माझं लक्ष आपल्याकडे वेधण्याचा पुरेपूर प्रयत्न करत होता. हे कोपरे मी कधी फुलांनी, कधी वेगवेगळ्या रंगी-बेरंगी शो-पीसने सजवले होते. बाहेर पडताच माझ्या हातात सिमेंटचा एक तुकडा पडला. मी त्या घराचं ते आलिंगन समजू शकले नाही. मनात आलं, ‘बरं झालं इथून बाहेर पडतोय. या घराचं सांगाडा आता ढिला होत चाललाय. जुनं तंत्र. आऊट डेटेड… ‘ मी तो तुकडा कचर्‍याच्या डब्यात टाकला आणि घाईने ट्रकबरोबर निघाले.
आज मुलांचे तटस्थ डोळे माझ्या ओलसर झालेल्या पापण्यांना स्पर्श न करताच दृष्टिआड झाले, तेव्हा मला वाटलं, माझं शरीर सिमेंटसारखं मजबूत आणि विटांसारखं पक्कं झालय. भट्टीच्या आचेत भाजलेल्या विटा, सगळं ओझं आपल्या खांद्यावर घेऊन हयातभर गप्प बसतात. माझं अंग-प्रत्यांग त्या स्तब्ध शांततेत जखडल्यासारखं झालय जसं. दिवसभर खिदळणारी मुले माझ्या अवती-भवती भिरभिरत असायची. गरज असेल तेव्हा ती मला आपल्या वडलांच्या रूपात बघायची. आणि आई … प्रत्येक श्वासात, प्रत्येक स्पंदनात त्यांच्या सोबतच असायची. आजचं मुलांचं हे रूप त्यांच्या लहानपणाच्या रूपापेक्षा आगदीच वेगळं. शाळेत जाताना आईला सोडून रहावं लागण्याच दु:खं ती आपल्या डोळ्यांनी दाखवत. वारंवार वळून हात हलवायचे. माझ्या मनाची अवस्था माझ्या आधी ओळखायचे. काही वाचायला बसले आणि चश्मा मिळत नसेल, तर पटकन आणून माझ्या हातात ठेवत होते. आज त्याच दोन्ही मुलांनी आपापल्या घरी जाताना आपल्या ममाकडे वळून बघितलंसुद्धा नाही.
मी मुलांच्या सोयी-सुविधेसाठी ते घर सोडलं होतं. आता मुलांनी आपल्या सोयी-सुविधेसाठी मला सोडलं. अचानक इतकं ‘मोठं’ घर ‘छोटं’ वाटू लागलं किंवा मग मीच छोटी झाले आणि मुलांचा बांधा मोठा होत चालला. घराच्या इतर किल्ल्या मला देऊन जशी काही मुक्ती मिळवली. जुनाटपणा आणि छोटेपणा यापासून मुक्तीची जाणीव. मला सोडताना त्यांनाही घाईच झालेली असणार. माझं अस्तित्व त्यांच्यासाठी घरासारखच भरभक्कम, पोलादी होतं. भावहीन. त्यांना माझा अस्थिपंजर ढिला झालेला दिसत असणार. सुकलेल्या आसवांच्या पलीकडे मला माझं शरीर पाहिल्यापेक्षा अधीक मजबूत वाटू लागलं. मला कुठल्याही प्रकारच्या भावुक वातावरणापासून दूर ठेवणारं. मजबूत भिंतींनी बांधलेलं. सीमेंट आणि कॉँक्रीट या किंवा त्या घरात नाही, माझ्या हाडा-माणसाच्या आत खोलवर सामावले गेले आहे. माझ्या मुलांसाठी मीदेखील एखाद्या घरापेक्षा जास्त नाही. या अबोल भिंती, ओरडून ओरडून माझेच शब्द मला पुन्हा ऐकवताहेत. ‘जुनं तंत्र… आउट डेटेड!’ मीदेखील हे सत्य स्वीकारलय की नवीन तंत्रात घरं बोलतात. माणूस नाही.
कान नक्कीच काही तरी ऐकताहेत. कदाचित हे नवीन घर खदाखदा हसतय किंवा मग यात जुन्या घराचा आवाजदेखील मिसळतोय. वर्षानुवर्ष ममतेच्या अस्तरांच्या आवरणाने झाकलेलं माझं काळीज निर्जीव तुकड्याप्रमाणे ढासळत चाललय.
********
मूळ हिंदी कथा 👉 ‘टूक-टूक कलेजा’– मूळ लेखक – डॉ हंसा दीप
अङ्ग्रेज़ी भावानुवाद 👉 Broken Heart – Translated by – Mrs. Rajni Mishra
अनुवाद – सौ. उज्ज्वला केळकर
संपर्क – 176/2 ‘गायत्री’, प्लॉट नं 12, वसंत साखर कामगार भवन जवळ, सांगली 416416 मो.- 9403310170
≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈
