सौ. उज्वला सुहास सहस्रबुद्धे
मनमंजुषेतून
☆ कोकणातील-रत्नागिरीची होळी! ☆ सौ. उज्वला सुहास सहस्रबुद्धे ☆
होळीचे दिवस, परीक्षांचे दिवस आणि कैर्याचे दिवस!या तिन्ही गोष्टी रत्नागिरी च्या आठवणींशी निगडित आहेत! लहानपणी मार्च महिना आला की अभ्यासाचे पडघम वाजायला घरात सुरूवात व्हायची! आणि अभ्यासाबरोबर कैरीचे तुकडे तिखट मीठ घालून मिक्स करून खाण्याची आमची सुरूवात असायची! कोकणात होळीचा सण मोठ्या प्रमाणावर साजरा होतो, त्यामुळे मुंबई चे चाकरमानी या दिवसात सुट्टी घेऊन कोकणात यायचे!मग खरी होळीच्या उत्सवाची मजा सुरू व्हायची! रोज रात्री अंगणात खेळे यायचे!’खेळे’ म्हणजे वेगवेगळे नाच करणारी ठराविक लोकं असायची. पारंपारीक गाण्या बरोबरच नवीन नवीन सिनेमा च्या गाण्यांवर नाच केले जायचे. ते काही शास्त्रशुद्ध नाच नसायचे, पण त्यांत उत्साह, जोश इतका असायचा की ते बघायला वाड्यातील सर्व लोक उत्सुकतेने, उत्साहाने गोळा व्हायचे! तेव्हा टिव्हि नव्हता, त्यामुळे ही जिवंत, उत्साहाची करमणूक सर्वांना च फार आवडायची! या सगळ्या सांस्कृतिक होळीच्या काळात पुरणाची पोळी लज्जत आणत असे ती वेगळीच!
होळीच्या खुंटावर होळी उभी करण्यात येत असे आणि भैरीची पालखीही पाच दिवस असे. दरवर्षी एखाद्या च्या बागेतील माडाचे झाड होळीसाठी निवडले जाई. ते तोडून त्या ठिकाणाहून वाजत गाजत होळीच्या ठिकाणी आणले जाई मुख्य म्हणजे ते माणसे वाहून आणतात . त्यामुळे त्यासाठी ४/५तास लागत असत. आमच्या घरापासून जवळच होळीचा खुंट असल्याने आम्ही दुपारपासून च ते बघण्यात दंग असायचो. एकदा का होळी उभी राहिली की पाच दिवस तिथे जत्राच असे. रोज देवीची पालखी मंदिरापासून मिरवणुकीने येई . तेव्हा खूपच गर्दी उसळत असे. होळीच्या खुंटावर उभे रहाणार्या होळीसाठी सुरमाडाचा उपयोग केला जातो. हा सुरमाड जिथे असेल तिथे देवीची पालखी जाते आणि मिरवणुकीने होळीच्या सुरमाडाबरोबरच खुंटावर येते. रोज दुपारी आणि रात्री वाजत-गाजत देवीची पालखी मंदिरापासून खुंटापर्यत येते. कोकणात सगळीकडे होळीचा उत्सव थोड्या बहुत प्रमाणात असाच असतो. काही ठिकाणी होळी लहान असते, पण उत्साह तेवढा जास्तच असतो!
पाच देवीच्या पालखीचे असतात. देवीची पालखी उठली तरी होळी मात्र पंधरा दिवस उभी असते. पाडव्याला ती होळी उतरवतात. लोकांनी नवसाचे म्हणून बांधलेले अगणित नारळ असतात. होळी खाली आली की ते प्रसादाचे नारळ घेण्यासाठी झुंबड उडते. दरवर्षी लोक श्रध्देने देवीकडे मागणे मागत असतात, तिचा कौल मिळाला की ते काम होते असे मनापासून वाटतं असते. मग पुढच्या वर्षी नारळाची तोरणे बांधली जातात!
होळीच्या पाचव्या दिवशी रंगपंचमी येते. मुलांच्या आवडीचा हा सण विविध रंगांचे पाणी उडवून साजरा होतो. पुढे येणार्या उन्हाळ्याला तोंड देण्यासाठी ही सगळी तयारी असते. थंड पन्हं, कैरीची डाळ, लोणचं यांचे स्वाद येऊ लागतात. देशावर धुळवड साजरी केली जाते, पण कोकणात मात्र रंगपंचमीची मजा जास्त येते. परिक्षा तोंडावर आलेली असते, पण अभ्यासाबरोबर च हे रंगीबेरंगी दिवस ही मनाला खूप आनंद देतात!रत्नागिरी ची आणि कोकणातील होळी अशीच माझ्या डोळ्यासमोर येते!इतकी वर्षे झाली, काळ बदलला पण सणवार, प्रथा आहे तशाच हेत. काळानुसार त्यात थोडे बदल झाले असतीलही पण ती पालखी, होळीचा खुंट, तो लोकांचा उत्साह हे सगळं तसंच असणार आहे! पुन्हा एकदा मनाने मी रत्नागिरी फिरून आले. तेथील होळी सणाला अनुभवायचा योग पुन्हा कधी येतो पाहू या!
© सौ. उज्वला सुहास सहस्रबुद्धे
≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈
