सुश्री विभावरी कुलकर्णी
विविधा
☆ आनंदी वाचनाची सवय- — ☆ सुश्री विभावरी कुलकर्णी ☆
मला आठवते आमच्या लहानपणी परीक्षा झाल्या की सगळी भावंडे (मावस, मामे, चुलत, आते) निरनिराळ्या नातेवाईकांच्या कडे जाण्याची पद्धत होती. आणि ते नातेवाईक सुद्धा पत्रव्यवहार करुन सर्वांना आग्रहाने बोलवायचे. आमचे बरेच नातेवाईक शिक्षण क्षेत्रात असल्याने त्यांच्या कडे पुस्तकाची मेजवानी असायची. इतर अनेक कार्यक्रम असायचेच. पण या सुट्टीत मुलांनी कोणती पुस्तके वाचायची हे आधीच ठरवलेले असायचे. एखाद्या मुलाने दुसऱ्याचे पुस्तक घेतले की, त्याला सांगितले जायचे, “ते वाचण्यासाठी तू अजून लहान आहेस. ते तू अजून २ वर्षांनी वाच. ” त्यावेळी फारसे लक्षात येत नव्हते. पण वाचनाची गोडी लावण्यासाठी हे किती आवश्यक आहे. ते मोठे झाल्यावर कळले.
पुस्तक वाचनाची सवय लागण्यासाठी पुढील गोष्टी आवश्यक आहेत
योग्य पुस्तक निवड
या साठी मोठ्या माणसांनी आपल्या मुलांचा वयोगट पाहून पुस्तके द्यावीत. सध्या तर इतकी आकर्षक व रंगीत पुस्तके आहेत की ती मोठ्यांना पण आकर्षित करतात. अगदी लहान मुले सुद्धा ती चित्रे आवडीने बघतात.
नेहमी एक पुस्तक सोबत ठेवावे.
असे म्हणतात, नजरेआड होणे म्हणजे मनाबाहेर जाणे. नेहमी एक पुस्तक सोबत ठेवायचे. आणि जेव्हा वेळ मिळेल तेव्हा वाचायचे. प्रवास करताना किंवा रेस्टॉरंटमध्ये, कॅबमध्ये, रेल्वे स्टेशनवर – कुठेही मोकळा वेळ असेल तिथे वाचायचे. बरेच लोक प्रवासात वाचताना मी बघितले आहेत.
वाचन करायच्या पुस्तकांची यादी बनववणे
आपल्याला कोणत्या प्रकारची पुस्तके वाचायला आवडतात हे ठरवताना छंद/आवड लक्षात ठेवून पुस्तकांची यादी बनवायची. जर एखाद्या चांगल्या पुस्तकाबद्दल माहिती मिळाली तर ते पुस्तक आपल्या यादीत जोडायचे.
वाचनालयात किंवा जुनी पुस्तके मिळतात त्या दुकानात किंवा पुस्तक प्रदर्शनात जायचे
त्या ठिकाणी पुस्तके हाताळायला मिळतात. तिथे बसून पुस्तके बघण्याची व्यवस्था असते. काही रस्त्यावर बसलेल्या पुस्तक विक्रेत्यांच्या कडे मला खूप उत्तमोत्तम पुस्तके मिळाली आहेत. सध्या पुस्तक प्रदर्शने खूप भव्य आयोजित केली जातात. त्या ठिकाणी सहकुटुंब जायचे. बऱ्याच शाळा अशा ठिकाणी विद्यार्थ्यांना घेऊन जातात. आणि सोबत असलेले शिक्षक त्यांना पुस्तकांची माहिती देतात.
टीव्ही आणि सोशल मीडियाचा वेळ कमी करायचा
टीव्ही आणि सोशल मीडिया आपला बराचसा उत्पादक वेळ वाया घालवतात आणि काही वैद्यकीय अहवालांनुसार त्यांचा आपल्या मेंदूवर आणि आरोग्यावर वाईट परिणाम होतो. टीव्ही आणि सोशल मीडियावरील आपला वेळ कमी करणे सुरुवातीला थोडे अवघड वाटेल. परंतु एकदा प्रयत्न केले की पुस्तक वाचनासाठी किती मोकळा वेळ आहे हे पाहून आश्चर्य वाटते. कित्येक वेळा मुले जेवत नाहीत म्हणून त्यांना मोबाईल दिला जातो. ही सवय अत्यंत घातक आहे. त्या ऐवजी त्यांना चित्रे दाखवावीत. त्यांची माहिती, गोष्टी सांगाव्यात.
वाचनाची वेळ ठरवून घ्यावी
दैनंदिन वेळापत्रकात पुस्तक वाचनासाठी वेळ निश्चित करायची. जोपर्यंत आपण ते वेळापत्रक तयार करत नाही तोपर्यंत व्यस्त वेळापत्रकात कधीच वेळ मिळणार नाही. दिवसभरात १५ मिनिटे असली तरीही ती वेळ ठरवावी आणि काहीही झाले तरी ती वेळ पाळायची.
पुस्तकापासून दूर जायचे नाही
सुरुवातीला अशी पुस्तके शोधायची जी मजेदार आणि आकर्षक असतील आणि गोडी लावतील. जर एखादे पुस्तक वाचत असताना पहिली ५० पाने कंटाळवाणी वाटत असतील तर सोडून द्यायचे. म्हणजे ते पुस्तक बाजूला ठेवायचे. आणि दुसरे पुस्तक घ्यायचे. एकदा वाचनाची सवय लावली की तेच पुस्तक उचलून वाचू लागतो.
स्वतःला बक्षीस द्यायचे
आपल्या वाचनाचा वेळ आनंददायी बनवायचा. वाचताना चहा/कॉफी घ्या. आणि पुस्तक संपल्यानंतर आईस्क्रीम, एखादा आवडीचा पदार्थ याचा आस्वाद घ्यायचा.
घरातील मोठ्यांच्या सवयी
मोबाईल किंवा कोणताही स्क्रीन घरातील मोठ्या माणसांनी दूर ठेवून हातात पुस्तक घ्यावे. मुले तेच अनुकरण करतात.
पुस्तके हाताशी ठेवावीत
आपल्या बसण्याच्या जागी, झोपण्याच्या जागी जवळ सहज हाताशी लागतील अशा प्रकारे पुस्तके ठेवावीत म्हणजे ती पटकन वाचायला घेता येतात. पूर्वी सार्वजनिक ठिकाणी जसे दवाखाना, पुस्तके हॉलच्या मध्यभागी ठेवलेली असायची.
भेटवस्तू म्हणून पुस्तके देणे
वाढदिवस आणि विशेष प्रसंगी अन्य गोष्टी देण्यापेक्षा पुस्तकेच भेट द्यावीत. चांगली पुस्तके असतील तर त्यातूनही वाचनाची आवड जोपासली जाईल.
चर्चा करणे
समविचारी किंवा समवयस्कर मित्रांनी पंधरा दिवसातून किंवा महिन्यातून तरी एकदा एकत्र येऊन आपण वाचलेल्या पुस्तकांबद्दल चर्चा करावी. त्यातूनही विविध पुस्तकांबद्दल माहिती मिळेल आणि आवड निर्माण होईल.
नोंद ठेवणे
आपण कोणत्या लेखकाची कोणती पुस्तके वाचली आणि ती आपल्याला का आवडली याची नोंद एका स्वतंत्र वहीवर करून ठेवावी. आपण वाचलेल्या पुस्तकातील चांगली माहिती, उतारे लिहून ठेवता येतील.
पुस्तक भिशी
ग्रुपने एकत्र अशी पुस्तक भिशी लावावी. म्हणजे विविध पुस्तके वाचायला मिळतील.
काही उपक्रम आम्ही शाळेत घेत असतो.
वाचन कोपरा
प्रत्येक वर्गात किंवा घरात असा वाचन कोपरा असावा. त्यावर विविध प्रकारचे वाचन साहित्य असावे. म्हणजे आपल्या आवडी प्रमाणे वाचता येते.
चावडी वाचन (प्रगट वाचन)
लहान मुलांना आपले कौतुक मोठ्यांनी केलेले आवडते. म्हणून त्यांना समूहा समोर वाचायला लावावे. किंवा घरी पाहुणे आल्यावर त्यांच्या समोर वाचायला सांगावे. त्यातून जी कौतुकाची शाबासकी मिळते ती वाचन आवड जोपासायला मदत करते.
वाचन स्पर्धा
शाळेत अशा स्पर्धा घेतल्या जातात. अशा स्पर्धा सार्वजनिक उत्सवात ठेवू शकतो.
वृत्तपत्र वाचन
शाळेत परिपाठाच्या वेळी असे वाचन घेतले जाते. असेच वाचन घरी येणाऱ्या वृत्तपत्राचे पालकांनी वाचन करुन घ्यावे. त्यातून सामान्य माहिती, जगातील घडामोडी समजतात. आणि त्यातून भावी स्पर्धा परीक्षांची तयारी पण होऊ शकते.
वाचनालये
सध्या वाचनालये पुस्तकांची घरपोच सेवा देतात. त्याचा लाभ घेता येईल. मोठ्यांनी कोणते पुस्तक घ्यायचे ते ठरवून ठेवावे. आणि मुलांनाही तसे सांगावे. सुरुवातीला मोठ्यांनी मुलांना मदत करावी.
अशा प्रकारे आपण लहान थोर सर्वजण वाचनाची गोडी लावून घेऊ शकतो आणि इतरांना गोडी लावू शकतो.
© सुश्री विभावरी कुलकर्णी
मेडिटेशन,हिलिंग मास्टर व समुपदेशक, संगितोपचारक.
सांगवी, पुणे
– ८०८७८१०१९७
≈संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – सौ. उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे/सौ. गौरी गाडेकर≈
