हिन्दी साहित्य – साप्ताहिक स्तम्भ – सलिल प्रवाह # 31 ☆ गीत – अपने अम्बर का छोर ☆ आचार्य संजीव वर्मा ‘सलिल’

By Hemant BawankarNo Comments
आचार्य संजीव वर्मा ‘सलिल’ (आचार्य संजीव वर्मा ‘सलिल’ जी संस्कारधानी जबलपुर के सुप्रसिद्ध साहित्यकार हैं। आपको आपकी बुआ श्री महीयसी महादेवी वर्मा जी से साहित्यिक विधा विरासत में प्राप्त हुई है । आपके द्वारा रचित साहित्य में प्रमुख हैं पुस्तकें- कलम के देव, लोकतंत्र का मकबरा, मीत मेरे, भूकंप के साथ जीना सीखें, समय्जयी साहित्यकार भगवत प्रसाद मिश्रा ‘नियाज़’, काल है संक्रांति का, सड़क पर आदि।  संपादन -८ पुस्तकें ६ पत्रिकाएँ अनेक संकलन। आप प्रत्येक सप्ताह रविवार को  “साप्ताहिक स्तम्भ – सलिल प्रवाह” के अंतर्गत आपकी रचनाएँ आत्मसात कर सकेंगे। आज प्रस्तुत है  आचार्य जी  द्वारा रचित एक गीत अपने अम्बर का छोर। ) ☆ साप्ताहिक स्तम्भ – सलिल प्रवाह # 31 ☆  ☆ गीत - अपने अम्बर का छोर ☆  मैंने थाम रखी अपनी वसुधा की डोर तुम थामे रहना अपने अंबर का छोर.… * हल धर कर हलधर से, हल ना हुए सवाल पनघट में पन घट कर, पैदा करे बवाल कूद रहे बेताल, मना वैलेंटाइन जंगल कटे, खुदे पर्वत, सूखे हैं ताल पजर गयी अमराई, कोयल झुलस गयी- नैन पुतरिया टँगी डाल पर, रोये भोर.… * लूट सिया-सत हाय! सियासत इठलायी रक्षक पुलिस हुई भक्षक, शामत आयी अँधा तौले न्याय, कोट काला...
Read More

हिन्दी साहित्य – कविता ☆ साप्ताहिक स्तम्भ – आत्मानंद साहित्य – कजरी क्या है ? ☆ श्री सूबेदार पाण्डेय “आत्मानंद”

By Hemant BawankarNo Comments
श्री सूबेदार पाण्डेय “आत्मानंद” (आज  “साप्ताहिक स्तम्भ -आत्मानंद  साहित्य “ में प्रस्तुत है  काशी निवासी लेखक श्री सूबेदार पाण्डेय जी का विशेष आलेख  “कजरी क्या है ?”। )  ☆ साप्ताहिक स्तम्भ – आत्मानंद साहित्य – कजरी क्या है ? ☆ भारतीय गेय विधा में अनेकों  राग  में देश-काल समय के अनुसार गाते जाने वाले गीत है। इनकी प्रस्तुति अलग-अलग संगीत घरानों द्वारा दी जाती रही है, जिसमें होली, चैता, कजरी, दादरा, ठुमरी आदि शामिल हैं। कजरी महिला समूहों द्वारा गाया जाने वाला बरखा ऋतु का लोक गीत है। इसका उद्गमस्थल गंगा की गोद में बसा मिर्जापुर का इलाका है, जहां पहले इसे महिला समूहों द्वारा ढ़ुनमुनियां कजरी के रूप में गाया जाने लगा था।  लेकिन समय के साथ इसका रंग रुप भाव अंदाज़ सभी कुछ बदलता चला गया। अब यह पूरे भोजपुरी समुदाय द्वारा गाई जाने वाली विधा बन गया है।  इसमें पहले विरह का भाव प्रमुख होता था। अब यह संयोग-वियोग, श्रृंगार, विरह प्रधान हो गया है। अब धीरे-धीरे इसमें पौराणिक कथाओं तथा व्याकरण का भी...
Read More

मराठी साहित्य – कवितेचा उत्सव ☆ मन-क्षेत्र ☆ सौ. उज्वला सुहास सहस्रबुद्धे

By Hemant BawankarNo Comments
सौ. उज्वला सुहास सहस्रबुद्धे ☆ कवितेचा उत्सव ☆ मन-क्षेत्र ☆ सौ. उज्वला सुहास सहस्रबुद्धे ☆ मनाच्या भूमीची, भाजावण केली! जलाच्या विरहात, कोळपून गेली!   मनाची ही भूमी, विचारांची पेरणी! भावनेचे पाणी, बीज अंकुरे झणी!   मन निर्मळ क्षेत्र, बी असे निमित्तमात्र! उगवेल मन चित्र, वेल अंबरी जाईल!   मना नाही आधार, राही अस्थिर, बेजार! मनोवेलीला माझ्या, फळे येती नाजूक फार!   मनाशी एकरूप, देह आणि आत्मा! त्यांच्या ठायी राही, अक्षय परमात्मा!   © सौ. उज्वला सुहास सहस्रबुद्धे ≈ ब्लॉग संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित  ≈...
Read More

मराठी साहित्य – कवितेचा उत्सव ☆ प्रवास ☆ सुश्री दीप्ती कुलकर्णी

By Hemant BawankarNo Comments
सुश्री दीप्ती कुलकर्णी ☆ कवितेचा उत्सव ☆ स्मृती यात्रा ☆ सुश्री दीप्ती कुलकर्णी☆  प्रवास  असाही न संपणारा अज्ञान दूर सारणारा, तिमिराला भेदणारा, ज्ञानदीपाने तेजाळणारा.   विद्या,व्यासंग जपणारा, चौसष्ट कला जोपासणारा, कलापू्र्तीसाठी झटणारा.   मरगळ दूर लोटणारा, मन प्रसन्न करणारा., लक्ष ज्योती प्रकाणारा.   मानवतेसाठी झगडणारा, सहप्रवाशास जपणारा, अक्षय आनंद लुटणारा.    © सुश्री दीप्ती कुलकर्णी कोल्हापूर ≈ ब्लॉग संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित  ≈...
Read More

मराठी साहित्य – जीवनरंग ☆ धडा ☆ सौ. नीला देवल

By Hemant BawankarNo Comments
सौ. नीला देवल ☆ जीवनरंग ☆ धडा ☆ सौ. नीला देवल ☆ सुजय चौदा वर्षांचा आठवितला मुलगा एके दिवशी रुसून बसला."बघाना बाबा, दादा मला त्याच्या टू व्हीलर वर बसू देत नाही." ' अरे परवाच तीवर बसून दादा बरोबर भेळ खाऊन आलास ना?"' आणि तुझी नवी  सायकल आहेच की" पण मी आता मोठा झालो आहे.दादा येव्वढा उंच ही झालो आहे . दादाची टू व्हीलर मला चालवायची आहे."" आरे आठरा वर्ष पूर्ण होऊन लायसन्स मिळाल्यावरच चालावं तू"."पण बाबा मला चालवायला येतीआहे." सुजय हतून बसला.  "दादा तू सांग ना रे बाबा ना." सुजू तू हट्ट केलास म्हणून एकदाच ते ही मैदानावर तुला मी मागे बसून चालवायला दिली. तेव्हां ही ती तुला आवरता येत नव्हती. मीच ब्रेक दाबून. थांबवली". बाबा, दादापुढे सुजयचे काही चालले नाही. टू व्हीलर ची किल्ली दादा नेहमी त्याच्यबरोबरच ठेवी. एके दिवशी प्यांट धुवायला द्यायच्या नादात किल्ली टेबलावर ठेवून तो आंघोळीला गेला. सूजयचे लक्ष तिकडे गेले. प्फकत एक गल्लीत चक्कर मारून परत किल्ली टेबलावर ठेवून देवू असा मनाशी विचार करून झटकन किल्ली घेऊन सुजय गाडीपाशी आला. किल्ली...
Read More

मराठी साहित्य – विविधा ☆ फिरूनी नवी जन्मेन मी ☆ सौ. अंजली गोखले

By Hemant BawankarNo Comments
☆ विविधा ☆  फिरूनी नवी जन्मेन मी ☆ सौ. अंजली गोखले ☆ सकाळपासून गल्लीमध्ये काहीतरी विचित्र हालचाल जाणवत होती. त्या वृक्षाच्या आसपास ज्यांच्या गाड्या होत्या त्या हलवण्यासाठी सगळ्यांना फोन केले गेले. कुऱ्हाडी, मोठाले दोर घेऊन माणसे झाडाभोवती गोळा झाली होती.. सगळेजण  वर बघून बघून निरीक्षण करत होते.  अन ते दृश्य बघून माझ्या मनात चर्र झाले.संशयाची पाल मनात चुकचुकली. आम्हा  मैत्रिणींना जे होऊ नये असे वाटत होते तेच घडणार होते. काही वर्षापूर्वी मुद्दाम कोणीही वृक्षारोपण न करता समोरच्या बिल्डींगच्या बाहेर एक इवलेसे झाड वाढायला लागले होते. ना कोणी त्याला पाणी घालत होते, ना कोणी त्याची निगा राखत होते.बघता बघता त्याचे खोड गलेलठ्ठ झाले,वेगाने त्याच्या फांद्या इतस्ततः फैलावत गेल्या. छोट्या-छोट्या हिरव्यागार पानांनी डोळ्यांना गारवा दिला.ते झाड अलगदपणे सावली द्यायला लागलं. रखरखीत उन्हामध्ये जाणा येणाऱ्या ला दोन मिनिटांचा का होईना. पण शांतपणा जाणवायला लागला. झाडाच्या टोकाला झिप्री गुलाबी नाजूक नाजूक फुले डोलायला लागली. आमच्या मनाला ते झाड आनंद,विसावा,गारवा द्यायला लागलं. पण त्याच वेळी याच वाढलेल्या फांद्या मुळे बिल्डिंग मध्ये अंधार पडायला लागला. झाडाच्या पानांची पानगळ होऊन...
Read More

मराठी साहित्य – सूर संगत ☆ सूर संगत (भाग – ६) – भैरव ☆ सुश्री आसावरी केळकर-वाईकर

By Hemant BawankarNo Comments
सुश्री आसावरी केळकर-वाईकर ☆ सूर संगत (भाग – ६) – भैरव ☆ सुश्री आसावरी केळकर-वाईकर ☆   रागांविषयी एक पौराणिक कथा अशी आहे कि, भगवान शंकरांनी पूर्व-पश्चिम-उत्तर-दक्षिण आणि (आकाश)ऊर्ध्वदिशा अशा पाच दिशांकडे मुख केले असताना त्यांच्या मुखातून अनुक्रमे भैरव, हिंडोल, मेघ, दीपक व श्री ह्या पाच रागांची उत्पत्ती झाली आणि ‘कौशिक’ ह्या सहाव्या रागाची उत्पत्ती देवी पार्वतीच्या मुखातून झाली. ह्यापैकी ‘भैरव’ ह्या रागाविषयी आज थोडेसे जाणून घेऊया. मागच्या भागात दहा थाटांविषयी जाणून घेताना ‘भैरव’ हा एक थाटही असल्याचे आपण पाहिले. ज्यावेळी एखाद्या थाटाचे नावच रागाला दिले जाते तेव्हां त्या रागास जनकराग किंवा आश्रयराग असे म्हणतात आणि त्याच थाटातून निर्माण होणाऱ्या इतर नाव असलेल्या रागांना त्या थाटाचे जन्यराग असे म्हणतात. त्यामुळे भैरव हा भैरव थाटाचा जनकराग म्हणता येईल. भैरव रागाचे आरोह-अवरोह अनुक्रमे, सा (रे) ग म प (ध) नि सां आणि सां नि (ध) प म ग (रे) सा. अर्थात, थाटातल्याच स्वरांनुसार रे आणि ध कोमल व बाकी सगळे स्वर शुद्ध आहेत. रागाचा वादी स्वर ध आणि संवादी स्वर रे असून हा प्रात:कालीन ‘संधिप्रकाश’ राग आहे. ह्या...
Read More

अध्यात्म/Spiritual – श्रीमद् भगवत गीता ☆ पद्यानुवाद – अष्टदशोऽध्याय: अध्याय (65) ☆ प्रो चित्र भूषण श्रीवास्तव ‘विदग्ध’

By Hemant BawankarNo Comments
श्रीमद् भगवत गीता  हिंदी पद्यानुवाद – प्रो चित्र भूषण श्रीवास्तव ‘विदग्ध’ अध्याय 18 ( भक्ति सहित कर्मयोग का विषय )   मन्मना भव मद्भक्तो मद्याजी मां नमस्कुरु । मामेवैष्यसि सत्यं ते प्रतिजाने प्रियोऽसि मे ॥   मुझमें पूरा मन लगा, भक्त हो नमके प्रणाम निष्चित मुझको पायेगय, नहीं भीति का काम।।65।।   भावार्थ :  हे अर्जुन! तू मुझमें मनवाला हो, मेरा भक्त बन, मेरा पूजन करने वाला हो और मुझको प्रणाम कर। ऐसा करने से तू मुझे ही प्राप्त होगा, यह मैं तुझसे सत्य प्रतिज्ञा करता हूँ क्योंकि तू मेरा अत्यंत प्रिय है॥65॥ Fix thy mind on Me, be devoted to Me, sacrifice to Me, bow down to Me. Thou shalt come even to Me; truly do I promise unto thee, (for) thou art dear to Me.   © प्रो चित्र भूषण श्रीवास्तव ‘विदग्ध’   ए १, शिला कुंज, विद्युत मण्डल कालोनी, रामपुर, नयागांव,जबलपुर ४८२००८ vivek1959@yahoo.co.in मो ७०००३७५७९८ ≈ ब्लॉग संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडल (हिन्दी) – श्री विवेक रंजन श्रीवास्तव 'विनम्र'/श्री जय प्रकाश पाण्डेय  ≈...
Read More

हिन्दी साहित्य – साप्ताहिक स्तम्भ ☆ काव्य धारा # 17 ☆ रामचरितमानस ☆ प्रो चित्र भूषण श्रीवास्तव ‘विदग्ध’

By Hemant BawankarNo Comments
प्रो चित्र भूषण श्रीवास्तव ‘विदग्ध’  ( आज प्रस्तुत है गुरुवर प्रोफ. श्री चित्र भूषण श्रीवास्तव जी  की  एक भावप्रवण कविता  raamcharitmanas।  हमारे प्रबुद्ध पाठक गण  प्रो चित्र भूषण श्रीवास्तव ‘विदग्ध’ जी  काव्य रचनाओं को प्रत्येक शनिवार आत्मसात कर सकेंगे।  )  ☆ साप्ताहिक स्तम्भ ☆ काव्य धारा # 17 ☆ ☆ रामचरितमानस ☆ रामचरित मानस कथा आकर्षक वृतांत श्रद्धापूर्वक पाठ से मन होता है शांत   शब्द भाव अभिव्यक्ति पै रख पूरा अधिकार तुलसी ने इसमे भरा है जीवन का सार   भव्य चरित्र श्री राम का मर्यादित व्यवहार पढे औ समझे मनुज तो हो सुखमय संसार   कहीं न ऐसा कोई भी जिसे नही प्रिय राम निशाचरों ने भी उन्हें मन से किया प्रणाम   दिया राम ने विश्व को वह जीवन आदर्श करके जिसका अनुकरण जीवन में हो हर्ष   देता निश्छल नेह ही हर मन को मुस्कान धरती पै प्रचलित यही शाश्वत सहज विधान   लोभ द्वेष छल नीचता काम क्रोध टकरार शत्रु है वे जिनसे मिटे अब तक कई परिवार   सदाचार ही संजीवनी है समाज का प्राण सत्य प्रेम तप त्याग से मिलते है भगवान   भक्ति प्रमुख भगवान की देती सुख आंनद निर्मल मन मंदिर मे भी बसे...
Read More

हिन्दी साहित्य – कविता ☆ एक मत… ☆ श्री जयेश वर्मा

By Hemant Bawankar1 Comment
श्री जयेश वर्मा (श्री जयेश कुमार वर्मा जी  बैंक ऑफ़ बरोडा (देना बैंक) से वरिष्ठ प्रबंधक पद से सेवानिवृत्त हुए हैं। हम अपने पाठकों से आपकी सर्वोत्कृष्ट रचनाएँ समय समय पर साझा करते रहेंगे। आज प्रस्तुत है आपकी एक  अतिसुन्दर भावप्रवण कविता एक मत…।) ☆ कविता  ☆ एक मत … ☆ आप भी यहीं में भी यहीं, बहुत कुछ घट रहा, यहाँ, घरोँ से देखते हम, सभी, दृश्य सूंदर लगे सबको, कुछ खटकते मन में कभी,   इस चेहरों की किताब में, कई पन्ने चेहरे, चिपके कुछ अभी, कुछ, नमस्ते कर मिले, अब पीठ किये सभी,   तेरी सोच, मेरी सोच, सोच का अंतर, ही सही, तेरी बात, मेरी बात,, बातों में बहस ही सही,   सोच का अंतर, बहस का मुद्दा, सही हो, ना सही, इतना तो कीजे जनाब, कहें अपनी, मेरी सही हो ना सही,   विचारधाराओं के झंडों से परे, एक, जहां औऱ भी है, इंसानियत का, जहां रहते सभी हैं, एकमत.. मानते यही ..हैं..   रँगे रहो मन, रंगरेज़ ले जेहैं, अब्बई कह लेव, सुन लेव, सब, कोनों को भरोसों नईये...   ©  जयेश वर्मा संपर्क :  94 इंद्रपुरी कॉलोनी, ग्वारीघाट रोड, जबलपुर (मध्यप्रदेश) वर्तमान में – खराड़ी,  पुणे (महाराष्ट्र) मो 7746001236 ≈ब्लॉग संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक...
Read More