Category: ई-अभिव्यक्ति – संवाद

श्रीमती उज्ज्वला केळकर २७ जानेवारी –  संपादकीय    पू. वा. बहरे ऊर्फ राजाभाऊ बेहरे पू. वा. बहरे ऊर्फ राजाभाऊ बेहरे यांचा जन्म ११ जून १९३९मध्ये झाला. त्यांनी मराठी नियतकालिक काढायचे ठरवले, तेव्हा त्यांना निश्चित उत्पन्न देणारी सरकारी नोकरी सोडावी लागली. त्यावेळी विलक्षण जिद्द, आणि आपल्याला  काय करायचे आहे, याचे नक्की भान या व्यतिरिक्त त्यांच्याकडे काही नव्हते. या काळात त्यांची पत्नी सुमनताईंनी त्यांना मोलाची साथ दिली. १९५९ साली  मुंबईहून मेनका मासिक प्रसिद्ध झाले. मेनकाच्या पाहिल्याच अंकावर आचार्य अत्रे यांनी टीका केली. नावावरून हे मासिक काही तरी भयंकर असणार असे वाटे. कृष्णराव मराठे यांनीही त्यांच्यावर खटला भरला. त्याचा भरपूर मनस्ताप बेहरे दांपत्याला झाला. पण या खटल्याचा फायदाही झाला. त्यामुळे मासिकावर चर्चा खूप झाली. आणि त्यामुळे मासिकाला चांगलीच प्रसिद्धी मिळाली. पहिल्या अंकापासून वाचकांनी हात दिला. मेनका प्रकाशित झाल्यावर  राजाभाऊ पुण्याला आले. मग मेनकाच्या जोडीने माहेर इ .सन १९६३ व जत्रा इ. सन १९६५ ही नियतकालिके त्यांनी प्रकाशित केली. पु. भा. भावे, ग.दी. माडगूळकर, व्यंकटेश माडगूळकर , जयवंत दळवी, श्री. ज. जोशी वसुंधरा पटवर्धन, ज्योत्स्ना, देवधर अशा अनेक दर्जेदार लेखन...

श्रीमती उज्ज्वला केळकर २५ जानेवारी –  संपादकीय    प्राचार्य मधुकर दत्तात्रय हातकणंगलेकर प्राचार्य मधुकर दत्तात्रय हातकणंगलेकर हे मुळचे हातकणंगल्याचे. हे मराठीतील नावाजलेले समीक्षक होते. त्यांचा जन्म १फेब्रुवारी १९२७ला हातकणंगले येथे झाला. सांगली ही त्यांची कर्मभूमी. त्यांचे अध्यान आणि अध्यापन दोन्हीही सांगलीत झाले. त्यांनी पुढच्या काळात अनेक लेखक घडवले. विश्वास पाटील, राजन गवस, दादासाहेब मोरे , ही त्यातील काही महत्वाची नावे. त्यावेळी नवोदित असणारी, नामदेव माळी, दिलीप शिंदे, चैतन्य माने दयासगर बन्ने अशा अनेक नवोदितांना लिहिते केले. मराठीतील अक्षर वाङ्मय इंग्रजीत अनुवादीत करून त्यांनी मराठीचे स्थान देशात आणि जागतिक पातळीवर उंचावायचे काम केले. महाराष्ट्राच्या बाहेरच्या भारताला आणि जागतिक विश्वाला मराठीतील कसदार लेखन पोचवण्याची त्यांची कामगिरी मोलाची आहे. हातकणंगलेकर वास्तविक इंग्रजीचे प्राध्यापक पण त्यांचा मराठी व्यासंग दांडगा. त्यातूनच त्यांच्या ललित लेखनाला प्रारंभ झाला. पुढे ते समीक्षात्मक लेखन करू लागले. नवभारत, वसंत, वीणा, महाद्वार इ. नियतकालिकातून त्यांचे लेखन गाजू लागले. सुप्रसिद्धा लेखक जी. ए. कुलकर्णी यांच्याशी त्यांचा स्नेह जुळला. पुढच्या काळात त्यांच्याशी जी. एंचा झालेला पत्रव्यवहार ४ खंडात  त्यांनी प्रकाशित केला आहे.  नंतर त्यांनी अनेक इंग्रजी कथांचा मराठीत...

श्रीमती उज्ज्वला केळकर २४ जानेवारी –  संपादकीय    आनंद विनायक जातेगावकर आनंद विनायक जातेगावकर हे कथा लेखक आणि कादंबरीकार होते. त्यांच्या कथा प्रामुख्याने ‘सत्यकथा’ आणि ‘मौज’ दिवाळी अंकामध्ये मध्ये येत. या नियतकालिकांमधून ७० ते ८० च्या दशकात ज्या कथा प्रसिद्ध झाल्या, त्यांचा ‘मुखवटे’ हा संग्रह प्रसिद्ध झाला.  हा त्यांचा पहिलाच कथासंग्रह. पंजाबराव कृषी विद्यापीठात अ‍ॅग्रिकल्चर मॅथमॅटिक्स या विषयाचे त्यांनी अध्यापन केले. त्यांना त्याबद्दल आदर्श शिक्षक हा पुरस्कारही मिळाला होता. आनंद जतेगावकर यांची प्रकाशित पुस्तके कादंबर्‍या – १. अस्वस्थ वर्तमान, २ . ज्याचा त्याचा विठोबा, 3. डॉ. मयंक आर्णव, ४. मी मी उर्फ सेल्फी, ५. श्रीमंत गोपिकाबाईंची बखर ६. कैफियत – फ्रांज काफ्का यांच्या ‘ट्रायल’  या कादंबरीवर आधारित  ७. कथासंग्रह - - मुखवटे   ८.बाहू उभारून दोन  - नाटक ९. ललित - व्यासांचा वारसा –पुरस्कार मुखवटे कथासंग्रहाला महराष्ट्र शासनाचा पुरस्कार (१९७५) कैफियत या कादंबरीला महराष्ट्र शासनाचा राम गणेश गडकरी पुरस्कार (२०११) अस्वस्थ वर्तमान या कादंबरीला मॅजिस्टिक प्रकाशनाचा जयवंत दळवी पुरस्कार. जातेगावकर यांचा जन्मदिन ६ जून १९४५ तर स्मृतिदिन २४ जानेवारी २०१६  आज त्यांच्या स्मृतिदिनानिमित्त त्यांचे आदरपूर्वक स्मरण ☆☆☆☆☆ श्रीमती उज्ज्वला केळकर ई...

श्री सुहास रघुनाथ पंडित २३ जानेवारी –  संपादकीय  राम गणेश गडकरी : कविवर्य गोविंदाग्रज, विनोदी लेखन करणारे बाळकराम आणि लोकप्रिय नाट्यलेखक राम गणेश गडकरी यांना तुम्ही ओळखता का असे कुणी विचारले तर बिनधास्तपणे तिघांनाही ओळखतो म्हणून सांगावे.कारण हे तिघेही एकच आहेत. रा.ग.गडकरी यांनी गोविंदाग्रज या टोपणनावाने काव्यलेखन केले तर बाळकराम या नावाने विनोद लेखन केले.गडकरी या नावाने नाट्यलेखन केले असले तरी नाट्यसृष्टीत ते गडकरीमास्तर या नावाने ओळखले जात होते. गडकरी यांच्या लहानपणीच त्यांचे वडील स्वर्गवासी झाले.त्यांचा गोविंद हा लहान भाऊही गेला.त्यानंतर ते पुण्याला आले.न्यू इंग्लिश स्कूल व नंतर फर्ग्युसन महाविद्यालयात त्यांचे शिक्षण झाले.त्याच वेळेला त्यांचा किर्लोस्कर नाटक मंडळीशी संबंध आला.ते त्यांच्या' रंगभूमी ' या मासिकात लेखन करू लागले.तसेच शि.म.परांजपे यांचा 'काळ' व ह.ना.आपटे यांच्या 'करमणूक'या मासिकातून लेख,कविता लिहू लागले.त्याच वेळी त्यांचे नाट्यलेखनही चालू होते. एकच प्याला,गर्वहरण,पुण्यप्रभाव,प्रेमसंन्यास, भावबंधन,राजसंन्यास,वेड्याचा बाजार या गडक-यांच्या नाट्यकृती. एकच प्याला व भावबंधन ही नाटके अत्यंत लोकप्रिय ठरली.या नाटकांचे आणखी एक वैशिष्ट्य म्हणजे बहुतेक सर्व नावे पाच अक्षरी आहेत. केवळ नाटकेच नव्हे तर एकच प्याला मधील सुधाकर,तळीराम,सिंधु आणि भावबंधन मधील घनश्याम आणि लतिका...

श्रीमती उज्ज्वला केळकर २१ जानेवारी –  संपादकीय    माधव भास्कर आचवल माधव भास्कर आचवल हे वास्तुशास्त्रज्ञ होते, तसेच मराठीतले एक चांगले लेखकही होते. ते काही काळ महाराजा सयाजीराव गायकवाड विद्यापीठ बडोदा येथे प्राध्यापक होते. त्यांचे ललित लेखन ‘सत्यकथा’ मध्ये सुरुवातीला छापून आले. निसर्गातील, तसेच मानवनिर्मित कलाकृतींचा आस्वाद घेणारे रसिक मन त्यांच्यापाशी होते. जगण्यातील चैतन्यशीलता कवेत घेणारी संवेदनशीलता त्यांच्यापाशी होती.  सौंदर्यासक्त, आनंदी वृत्तीचा प्रत्यय त्यांच्या ललित लेखनातून येतो.  उत्कटता, सळसळता उत्साह, यांच्यासह जगण्याची उर्मी, प्रसंन्नता, निरागस खेळकरपणाहे गुण त्यांच्या ललित लेखनात दिसतात. चिंतनशीलता, कठोर विश्लेषण, जगण्यातील मार्दव, कारुण्य यांची जोपासना आशा दोन अंगांनी झालेला विकास त्यांच्या लेखनातून दिसून येतो. त्यांचा जन्म ३ नोहेंबर १९३६चा, वाङ्मय आणि कला या त्यांच्या पुस्तकात. त्या वेळची विश्राम बेडेकर यांची गाजलेली कादंबरी ‘रणांगण’ आणि ‘ताजमहाल’ या जगप्रसिद्ध वास्तुशिल्पाचे रसग्रहण आहे. ’जास्वंद’ या त्यांच्या समीक्षेच्या पुस्तकात गंगाधर गाडगीळ, इंदिरा संत, पु. शि. रेगे, चिं. त्र्यं. खानोलकर, जी.ए.कुलकर्णी यांच्या साहित्य कृतींवर केलेली समीक्षा प्रसिद्ध आहे. मर्ढेकरांच्या नंतरच्या काळात नवसमीक्षेच्या प्रवाहातील समीक्षक म्हणून माधव आचवल यांचे नाव आदराने घेतले जाते. माधव  आचवल यांचे प्रकाशित...

सुश्री मंजुषा सुनीत मुळे संपादकीय १९ जानेवारी २०२२  पत्रकार डॉ. अरुण टीकेकर यांचा जन्म १ फेब्रुवारी ४४ चा. पत्रकार म्हणून त्यांची कारकीर्द चांगलीच गाजली. त्यांनी टाईम्स ऑफ इंडियाचा १५० वर्षाचा इतिहास लिहिला.  त्या सुमाराला ते टाईम्स ऑफ इंडियाचे उपसंपादकही होते. नंतर लोकसत्ता दैनिकाचे ते संपादक झाले. अरुण टीकेकरांचे आजोबा केसरीत धांनुर्धारी या टोपणनावाने लिहीत. वडील दूत या नावाने लिहीत, तर काका मुसाफीर या टोपणा नावाने लिहीत. अरुण टीकेकर यांनाही यामुळे टोपणनावात रस वाटला असावा. दस्तुरखुद्द, टिचकी बहाददार अशा अनेक नावाने त्यांनी स्तंभलेखन केले आहे. टीकेकर पुढे ‘सकाळ ग्रुप’ या वृत्तपत्राचे संपादकीय संचालक  झाले. त्यांनी अनेक सदर लेखक घडवले. टीकेकरांना इंगलीश साहित्याचे अभ्यासक, अध्यापक, १९ व्या शतकातील महाराष्ट्राच्या इतिहासाचे अभ्यासक म्हणून ते ओळखले  जात होते. ते पीएच डी. होते. लोकसत्तेसाठी तारतम्य हा स्तंभलेख लिहिल्यामुळे ते तारतम्यकार म्हणूनहा प्रसिद्ध आहेत. मुंबईच्या एशियाटिक सोसायटीचे ते ६ वर्षं अध्यक्ष होते. पत्रकारितेबरोबर त्यांनी काही व्यक्तिचित्रेही लिहिली आहेत. मुंबई वुद्यापीठाचा इतिहासही लेखणीबद्ध केलाय. अरुण टीकेकर यांच्या साहित्यापैकी काही निवडक साहित्य – १.    अक्षरनिष्ठांची मांदियाळी – ग्रंथशोध आणि वाचन बोध २. इति-आदि...

श्रीमती उज्ज्वला केळकर १८ जानेवारी –  संपादकीय    बाळ सामंतांचा जन्म २७  मे १९२४ साली झाला. यांनी प्रामुख्याने विनोदी लेखन केले.कन्नमवार मुख्यमंत्री असताना ते महाराष्ट्राचे जंनसंपर्क अधिकारी होते.  बाळ सामंतांची काही प्रकाशित पुस्तके १. करामत, २. खिरापत , ३. खुशमस्करी, ४. गोंधळ, ५. नवरा-बायको, ६. नवलाई, ७. पुंनर्जन्म एक शोध ८. प्रेमग्रंथ, ९.मराठी नाट्यसंगीत, १० मैफल, ११.शूरा मी वंदिले. १२. तो एक राजहंस (बालगंधर्वांच्या जीवनावर, १३. शापित यक्ष ( रिचर्ड बर्टनच्या जीवनावर) १४. न संपणार्‍या गोष्टी (स्तंभ लेखन लोकसत्ता, ), १५. हिटलर – एक महान शोकांतिका  बाळ सामंतांना २००४ साली पद्मश्री पुरस्कार मिळाला. आज त्यांचा स्मृतीदिन (१८ जानेवरी २००९) . त्या निमित्ताने त्यांना आदरांजली. ☆☆☆☆☆ श्रीमती उज्ज्वला केळकर ई – अभिव्यक्ती संपादक मंडळ मराठी विभाग संदर्भ : शिक्षण मंडळ कर्‍हाड: शताब्दी दैनंदिनी, इंटरनेट     ≈ संपादक – श्री हेमन्त बावनकर/सम्पादक मंडळ (मराठी) – श्रीमती उज्ज्वला केळकर/श्री सुहास रघुनाथ पंडित /सौ. मंजुषा मुळे ≈...

श्री सुहास रघुनाथ पंडित १७ जानेवारी –  संपादकीय  ज्योत्स्ना देवधर : मागच्या पिढीतील ख्यातनाम लेखिका ज्योत्स्ना देवधर यांचा आज स्मृतीदिन. त्यांनी हिंदी विषयात पुणे येथे एम.ए. व नंतर, वर्धा येथे साहित्य विशारद ही पदवी  संपादन केली. त्यांचे लेखन हिंदी व मराठी या दोन्ही भाषेत झाले आहे. 1960 मध्ये त्या आकाशवाणी पुणे येथे कार्यरत होत्या. तेव्हा 'गृहिणी' या मालिकेत  त्यांनी  'माजघरातल्या गप्पा' चे लेखन केले  होते व ते खूप लोकप्रिय झाले होते. त्यांच्या लेखनाची सुरूवात 'अंतरा' या हिंदी कथासंग्रहाने झाली. घरगंगेच्या काठी ही त्यांची पहिली मराठी कादंबरी. ती प्रचंड लोकप्रिय ठरली. नंतर या कथानकावर याच नावाने मराठी चित्रपटही निघाला होता. या व अन्य कादंब-या, कथा यांचा विचार करता असे दिसते की त्यांचे लेखन हे स्त्रीयांची  दुःखे, वेदना मांडणारे असे  वास्तववादी होते. त्यामुळे ते मनाला जाऊन भिडणारे होते. त्यांच्या लेखनाचा यथोचित सन्मानही झाला आहे. घरगंगेच्या काठी या कादंबरीला ह. ना. आपटे पुरस्कार मिळाला आहे. रमाबाई हे चरित्र, कॅक्टस हा हिंदी कथासंग्रह व निर्णय हे पुरूष पात्र विरहीत नाटक यांनाही पुरस्कार प्राप्त झाले आहेत. अ. भा. भाषा...

श्रीमती उज्ज्वला केळकर १५ जानेवारी –  संपादकीय    नामदेव ढसाळ: सुप्रसिद्ध कवी, लेखक, समाजसुधारक, दलित बौद्ध चळवळीचे आणि दलित पॅंथरचे नेते , महानगरीय जीवनावर लिहिणारे, लिहिताना बोली भाषा वापरणारे नामदेव ढसाळ यांचा जन्म पुणे जिल्ह्यातील, खेड तालुक्यातील पूर या खेड्यात १५ फेब्रु. १९४९ झाला. घरची हलाखीची स्थिती होती म्हणून ते वडलांबरोबर मुंबईला आले. मुंबईतील ‘गोलपीठा’ या वेश्यावस्ती असलेल्या भागातील झोपडपट्टीत राहू लागले. पुढे मोठं झालावर त्यांचा जो  पहिला काव्यसंग्रह १९७२ मध्ये प्रसिद्ध झाला तो ‘गोलपीठा’ इथे घेतलेल्या अनुभवावरच. मूर्ख म्हातार्‍याने डोंगर हालवला यातील कविता माओवादी विचारसरणीवर आधारलेल्या आहेत., तर प्रियदर्शनी यातील कविता इंदिरा गांधी यांच्यावर आहेत. १९६० नंतरच्या महत्वाच्या कवींमध्ये नामदेव ढसाळ हे नाव घेतले जाते. त्यांच्या कविता लेखनाची एक वेगळीच शैली आहे. वेगळीच भाषा आहे. वेदना, विद्रोह, नकार हा त्यांच्या लेखनाचा स्थायीभाव आहे. नामदेव ढसाळांचे कविता संग्रह – १. ‘गोलपीठा’- १९७२  २. आमच्या इतिहासातील अपरिहार्य पात्र प्रियदर्शनी – १९७६ , ३. मूर्ख म्हातार्‍याने डोंगर हालवला- १९७५ , ४. मी मारले सूर्याच्या रथाचे घोडे, ५. तुही इयत्ता कंची – १९८१ , ६. – खेळ – १९८३,...

श्री सुहास रघुनाथ पंडित १४ जानेवारी –  संपादकीय  मालती माधव दांडेकर  : "बालमनाला स्पर्श करणारी व त्यांच्या जीवनावर सुसंस्कार करणारी स्फूर्तीदायक रचना म्हणजे बालवाड्मय " बाल साहित्याची अशी व्यापक व्याख्या करणा-या मालती माधव दांडेकर म्हणजेच मालतीबाई दांडेकर यांचा आज स्मृतीदिन.त्यांनी बालसाहित्य तर लिहिलेच पण विपुल प्रमाणात कथा, कादंबरी, निबंध, एकांकिका,नाटक असे विविध प्रकारचे लेखनही केले आहे.त्यांचे शालेय शिक्षण फक्त इंग्रजी चौथीपर्यंत झाले होते.पण तरूण वयातच त्यानी लेखनाला सुरुवात केली व पुढील सुमारे पन्नास  वर्षे चौफेर लेखन केले.त्यांच्या सुरूवातीच्या कथांमध्ये आदर्शवाद दिसून येतो.पण नंतर या कथांमध्ये विविधता येत गेली.कादंबरी लेखनातही प्रामुख्याने प्रेमकथानक असले तरी स्त्रियांचे विविध प्रश्नही मांडले गेले आहेत.ऐतिहासिक विषयांवरही त्यांनी कादंबरी लेखन केले आहे. त्यांच्या विपुल ग्रंथसंपदेपैकी काही पुस्तके अशी : कथा,लोककथा इ.: अंधारातील तारे,अंधारातील देव,कथा मालती,कथा सुवर्ण,प्रतिमा,मधुमालती,लोककथा कल्पलता,विसाव्याचे क्षण इत्यादी कादंबरी : अमर प्रीती,काटेरी मार्ग,कृष्णरजनी,तपश्चर्या,तेजस्विनी,दुभंगलेले जग,भिंगरी,मातृमंदिर,शुभमंगल इत्यादी निबंध : अमोल आहेर,अष्टपैलू प्रमोद,ओघळलेले मणी,तरूणींचे प्रश्न इ. प्रबंध : अष्टनायिका,बालसाहित्याची रूपरेषा,लोकसाहित्याचे लेणे पुरूष पात्र विरहीत नाटक : संगीत ज्योति, संगीत पर्वकाल ये नवा,संगीत संस्कार एकांकिका: कृत्तिका,जावई बालसाहित्य: अतिपूर्वेच्या परीकथा  नऊ भाग,किती झकास गोष्टी सहा भाग,देशविदेशिच्यि परीकथा दहा भाग,शततारका सात भाग,आसामच्या लोककथा,गुलाबकळी,चंद्रलेखा,मोहनमाळ इ.इ. सहवास हे त्यांचे आत्मचरित्रही प्रसिद्ध आहे. त्यांच्या बालसाहित्यातील...