विविधा Archives - साहित्य एवं कला विमर्श

मराठी साहित्य – विविधा ☆ गोडवा बंधनाचा… ☆ सौ ज्योती विलास जोशी

January 27, 2022 By Hemant BawankarNo Comments

सौ ज्योती विलास जोशी विविधा ☆ गोडवा बंधनाचा… ☆ सौ ज्योती विलास जोशी ☆ गोडवा बंधनाचा दिवस संक्रांतीचा मधुर वाणीचा रंग उडत्या पतंगाचा बंद दाटल्या नात्यांचा संक्रांतीच्या शुभेच्छांच्या अनेकविध चारोळ्या मध्ये ही चारोळी मला उंच आकाशात घेऊन गेली.अगदी आकाशात विहरणाऱ्या पतंगांजवळ. विविधरंगी उडत्या तबकड्याच त्या !! पतंगांच्या हवेत डोलणाऱ्या शेपट्याच्या मोहक हालचालींना मीही मनोमन डोलू लागले. गदिमांच्या 'बाई मी पतंग उडवीत होते' या गाण्याची आठवण झाली 'हसू फेसाळ घुसळीत अंग' असे म्हणत लावणी गाणाऱ्या जयश्री गडकर चा चेहरा डोळ्यासमोर आला. मनातल्या मनात त्या लावणीचं रसग्रहण चालू होतं काटा-काटीनं आला ग रंग हसू फेसाळ घुसळीत अंग दैव हारजीत घडवीत होते सूर ताल लय आणि लावणीचा ठसका यांचा फेर धरून मनात नाच चालला होता पण मला अचानक ठसका लागला तो त्या गाण्याचा भावार्थ जाणून.... चढाओढीनं चढवलेले, हवेत स्थिरावलेले,मुक्त विहार करणारे ,इंद्रधनुष्याचा सडा टाकणारे हे पतंग शेपटीचा रुबाब दाखवत जेव्हा नयनसुख देतात तेव्हा गाण्यातील एक ओळ काळजाचा ठोका चुकवते... माझ्या दोऱ्याने तुटला दोरा एक पतंग येई माघारा गेला गुंतत गिरवीत गोते आकाशात स्थिरावलेला अचानक गोते खात माघारी येणारा, पुन्हा जमिनीच्या कुशीत शिरणारा, क्वचित प्रसंगी झाडाच्या कवेत जाणारा, आयुष्याच्या शेवटी गुंतत गोते खाणारा...

मराठी साहित्य – विविधा ☆ संस्कार ☆ सुश्री सुनिता गद्रे

January 26, 2022 By Hemant BawankarNo Comments

सुश्री सुनिता गद्रे विविधा ☆ संस्कार ☆ सुश्री सुनिता गद्रे ☆ राधाबाई गोपाळराव गद्रे हे त्यांचे नाव! गोपाळराव म्हणजेच आप्पा! राधाबाई हे त्यांचे नाव कधी वापरात आलेच नसावे. त्यांच्या लग्नानंतर सुरुवातीला त्या धाकट्या वहिनी होत्या. पण दिरांची जसजशी लग्ने होत गेली,तशी त्या धाकट्या वहिनी पण राहिल्या नाहीत आणि कालांतराने त्यांचे आप्पा वहिनी,आप्पा मामी, आप्पा काकू, किंवा सुनंदा नाहीतर दिलीपची आई ,अथवा वृंदाच्या सासुबाई असे नामाभिधान झाले. तर हे त्या आप्पा वहिनींचे मी रेखाटलेले चित्र...... अतिशय कमी, कामापुरतेच बोलणाऱ्या... हो-नाही मानेनेच म्हणणाऱ्या , आप्पा वहिनी!... "तिचा शब्द म्हणजे अगदी शंभर रुपये तोळा."असं कधीतरी मी सासुबाईंकडून ऐकलं होतं. त्यांना खळखळून हसताना.... जोरजोरात गप्पाटप्पा करताना.... कडाडून भांडताना... दंगा करणाऱ्या आपल्या मुलांवर संतापून ओरडताना.... किंवा सुनेबरोबर आवाज चढवून तू तू मैं में करताना... एकूणच वातावरण कधी कर्कश्य तर कधी नादमय करताना.... बहुतेक कुणी पाहिलं किंवा ऐकलं ही नसेल. चेहऱ्यावर कायम एक हलकसं स्मित हास्य... बस तेवढंच! त्यामुळे त्या एक शांत, संयमी व्यक्तिमत्वाचा धनी वाटायच्या. माझ्या लग्नाला चार-सहा महिनेच झाले होते. मी दिल्लीहून माझी बँकेतली नोकरी सोडायला सांगलीला आले होते. त्यांनी...

मराठी साहित्य – विविधा ☆ पंडीत बिरजु महाराज ☆ सौ राधिका भांडारकर

January 25, 2022 By Hemant BawankarNo Comments

सौ राधिका भांडारकर विविधा ☆ पंडीत बिरजु महाराज ☆ सौ राधिका भांडारकर ☆ प्रसिद्ध कथ्थक कलाकार पंडीत बिरजु महाराज यांचे वयाच्या ८३व्या वर्षी नुकतेच निधन झाले... जणू भारतीय संगीताची लयच थांबली. सूर मुके झाले. भाव शून्य झाले..एक विलोभनीय मुद्रा लोप पावली.. कथक नृत्य हा शब्द उच्चारताच,बिरजु महाराजांचेच नाव ओठावर येते.कथ्थक आणि बिरजु महाराज यांचे असे घट्ट नाते होते. नृत्याला अभिजात कला न मानता,केवळ अंगविक्षेप म्हणून हेटाळणी केली जायची. त्या काळात,बिरजु महाराजांनी नृत्याला प्रतिष्ठा मिळवून दिली.नृत्यकलेतील अस्सलअभिजातता त्यांनी जपली. शिवाय नृत्य हे स्त्रियांनी करण्याचा प्रकार आहे. पुरुषांच्या जातीला हे बरोबर नव्हे,अशा मध्ययुगीन मानसिकतेला बिरजु महाराजांचे नृत्यमय आयुष्य हे एक पद्धतशीर प्रभावी ऊत्तर आहे. गायन ,वादन, व नृत्य याचा एकत्रित अविष्कार म्हणजे संगीत.पण गायन आणि वादनाकडे प्रतिष्ठेने पाहिले जाते.त्यामानाने नृत्याला ही प्रतिष्ठा फार उशीरा प्राप्त झाली. बिरजु महाराज हे लखनौ घराण्यातील प्रमुख प्रतिनिधी होते.कालिकाबिंदादीन या घराण्याची गौरवशाली परंपरा त्यांनी जपली आणि जगभर त्याचा प्रसार केला. बिरजुमहाराजांचे मूळ नाव, ब्रिजमोहन मिश्रा. ४फेब्रुवारी १९३८रोजी त्यांचा कथ्थक कुटुंबात जन्म झाला.त्यांचे वडील अच्छान महाराज आणि काका शंभुराज हे ही जागतिक स्तरावर प्रसिद्ध कलाकार होते.वडीलांचे अकाली निधन झाल्यामुळे बिरजु महाराजांवर लहान वयात...

मराठी साहित्य – विविधा ☆ विचार–पुष्प – भाग १ – ध्येय ☆ डाॅ.नयना कासखेडीकर

January 24, 2022 By Hemant BawankarNo Comments

डाॅ.नयना कासखेडीकर विविधा ☆ विचार–पुष्प - भाग १ - ध्येय ☆ डाॅ.नयना कासखेडीकर ☆ ‘स्वामी विवेकानंद’ यांच्या जीवनातील घटना-घडामोडींचा आणि प्रसंगांचा आढावा घेणारी मालिका ‘विचार–पुष्प’. [भारतीय संस्कृतीतमध्ये आपल्या जीवनात असणार्‍या गुरूंना अर्थात मार्गदर्शन करणार्‍या व्यक्तिंना अत्यंत महत्वाचे स्थान आहे, हे महत्व आपण शतकानुशतके वेगवेगळ्या पौराणिक, वेदकालीन, ऐतिहासिक काळातील अनेक उदाहरणावरून पाहिले आहे. आध्यात्मिक गुरूंची परंपरा आपल्याकडे आजही टिकून आहे. म्हणून आपली संस्कृतीही टिकून आहे. एकोणीसाव्या शतकात भारताला नवा मार्ग दाखविणारे आणि भारताला आंतरराष्ट्रीय विचारप्रवाहात आणणारे, भारताबरोबरच सार्‍या विश्वाचे सुद्धा गुरू झालेले स्वामी विवेकानंद. आपल्या वयाच्या जेमतेम चाळीस वर्षांच्या आयुष्यात, विवेकानंद यांनी गुरू श्री रामकृष्ण परमहंस यांचे शिष्यत्व पत्करून जगाला वैश्विक आणि व्यावहारिक अध्यात्माची शिकवण दिली आणि धर्म जागरणाचे काम केले, त्यांच्या जीवनातील महत्वाच्या घटना आणि प्रसंगातून स्वामी विवेकानंदांची ओळख या चरित्र मालिकेतून करून देण्याचा हा प्रयत्न आहे.] विचार–पुष्प - भाग १ - ध्येय जीवनात, आपली प्रत्येकाचीच काहींना काही ध्येये असतात.म्हणजे स्वप्नच म्हणाना. आपल्याला सन्मान मिळावा, आपल्याला उत्तुंग यश मिळावं. आपला प्रत्येक प्रयत्न यशस्वी व्हावा.आणखी बरच काही. मग त्याप्रमाणे आपण प्रयत्नांची शिकस्त ही करत असतो. कोणाचं मार्गदर्शन घेत...

मराठी साहित्य – विविधा ☆ कै रामदास कामत – भावांजली ☆ सुश्री अरूणा मुल्हेरकर

January 23, 2022 By Hemant BawankarNo Comments

सुश्री अरूणा मुल्हेरकर विविधा ☆ कै रामदास कामत - भावांजली ☆ सुश्री अरूणा मुल्हेरकर ☆ कै रामदास कामत (18 फेब्रुअरी 1931 - 8 जानेवारी 2022) नुकतेच ८जानेवारी २०२२ रोजी आघाडीचे गायक,संगीत शिक्षक आणि नाट्य अभिनेते माननीय रामदास कामत यांच्या निधनाची दुःखद वार्ता आपल्याला मिळाली.एक बुलंद दमदार आवाज अस्तंगत पावला. रामदास कामत म्हटले की आठवते ते त्यांचे देवाघरचे ज्ञात कुणाला हे मत्स्यगंधा नाटकातले पद! अभिषेकी बुवांचे संगीत आणि रामदास कामतांचा स्वर.अगदी मणी कांचन योग...! मत्स्यगंधातील नको विसरू संकेत मीलनाचा हे पदही त्यांनी अजरामर करून ठेवले आहे. ह्याच बरोबर चिरंजीव राहो जगी नाम, नाटक ~ धन्य ते गायनी कळा, तम निशेचा सरला आणि प्रेम वरदानही ययाती आणि देवयानी या नाटकांतील ही गाणी खास त्यांचीच आहेत. नाट्यसंगीताखेरीज त्यांनी अनेक भक्तीगीते,भावगीते,स्तोत्रे गायिली आहेत. १८ फेब्रुअरी १९३१ रोजी गोव्यातील साखळी या गावी त्यांचा जन्म झाला. लहानपणापासूनच त्यांना संगीताची आवड.त्यांचे वडील बंधूही गायक होते.तेच त्यांचे सुरवातीचे संगीत गुरू.पुढे यशवंतबुवा जोशी यांच्याकडे त्यांनी शास्त्रीय संगीताचे धडे घेतले.घरची आर्थिक परिस्थिती बेताची असल्यामुळे त्यांना संगीताला वाहून घेणे शक्य झाले नाही. मुंबईत अर्थशास्राची पदवी घेतल्यानंतर नोकरी सांभाळून...

मराठी साहित्य – विविधा ☆ सावरकर आणि सुभाष चंद्र बोस ☆ सौ. पुष्पा नंदकुमार प्रभुदेसाई

January 22, 2022 By Hemant BawankarNo Comments

सौ. पुष्पा नंदकुमार प्रभुदेसाई विविधा ☆ सावरकर आणि सुभाष चंद्र बोस ☆ सौ. पुष्पा नंदकुमार प्रभुदेसाई ☆ ओम स्थापकायच धर्मस्य हिंदूधर्म स्वरूपिणे/ अवतार वरिष्ठाय सावरकराय ते नमः // विनायक दामो दर सावरकर या विनायक नावाप्रमाणेच ते बुद्धी मान, मेधावान, प्रद्न्यावान असेच होते. जाज्वल्य राष्ट्रभक्ती नसानसात भिजलेली होती. त्यांच्या आयुष्यात त्यांना काही सहकारीही एकाच मताचे, एकाच विचाराचे असे भेटले होते. अनेक सहकार्यांपैकी, नेताजी सुभाषचंद्र बोस उर्फ सुभाषबाबू यांचा प्रामुख्याने उल्लेख करावा लागेल. दोघेही अभिजात देशभक्त आणि निष्ठावान होते. सावरकरांचा जन्म सन अठराशे 83 मध्ये आणि सुभाषबाबूंचा जन्म अठराशे 97 मध्ये. इंग्लंडमध्ये जाऊन, सावरकर बॅरिस्टर झाले आणि सुभाषबाबू आय.सी.एस .झाले. पण देशस्वातंत्र्याच व्रत मात्र दोघांचं एकच. 1921 च्या मार्चमध्ये सावरकर अंदमानातून हिंदुस्थानात आले. आणि त्याच जुलैमध्ये सनदी नोकरीवर लाथ मारून सुभाषबाबू मायदेशी परतले. आणि ते सशस्त्र लढ्यावर भर असणाऱ्या, चित्तरंजन दास यांच्या मार्गाने गेले. 1924 ते 1937 सावरकर रत्‍नागिरीत स्थानबद्ध होते. 1925 - 1926 ला सुभाषबाबू मंडालेच्या कारागृहात होते. तेथून सुटल्यानंतर त्यांनी अनेक देशांना भेटी दिल्या (युरोपातील). आणि तेथील राजकीय नेत्यांशी विचारविनिमय केला. 1937 मध्ये सावरकर हिंदू...

मराठी साहित्य – विविधा ☆ नको फक्त मोबाईल..संस्कारही हवेत ☆ सुश्री उषा जनार्दन ढगे

January 21, 2022 By Hemant Bawankar1 Comment

सुश्री उषा जनार्दन ढगे विविधा ☆ नको फक्त मोबाईल..संस्कारही हवेत ☆ सुश्री उषा जनार्दन ढगे ☆ —आजच्या नवयुगातील तुमचा आमचा सर्वांचा घनिष्ठ सोबती म्हणजे स्वतःचा मोबाईल..त्याच्याशिवाय घरबसल्या आप्त-स्वकीयांशी संपर्क साधणें-जोडलेले रहाणें म्हणजे दुर्गम बाब झाली आहे...एकटे असतांना कधी रेंज नसली किंवा नेटवर्क नसले तर एकदम सगळ्यांशी संपर्क तुटल्यासारखा वाटतो व जीव घाबराघुबरा होतो..याचा अनुभव मलाही आलेला आहे... प्रगत युगातील हे आधुनिक लहानसे यंत्र लाॅकडाऊनच्या काळात तसे खूपच उपयोगी पडले...सर्व व्यवहार ठप्प झालेले असतांना व्यवसाय नोकर्‍या इत्यादींचे वर्क फ्राॅम होम चालले होते...भाजीपाला,जरूरीच्या वस्तू, औषधे इ. सर्व मोबाईलवरून आॅनलाईन मागविल्याने घरपर्यंत पोहोचत होते..स्वकीयांशी संवाद साधता येऊन परिस्थितीचा अंदाज घेता येत होता.. या लाॅकडाऊनच्या काळात शाळा काॅलेजे ही बंद पडल्याने, शाळा-काॅलेज वर्ग आॅनलाईन screen वर असल्याने, मुलांची मोबाईलशी जास्तीत जास्त जवळीक झाली हे मात्र खरे..अजूनही अद्ययावत परिस्थितीमुळे म्हणावा तसा बदल झालेला नाहीय.. या मुलांचे शाळेत जाणें नाही,मित्र-मैत्रिणींशी भेटणें नाही,त्यांच्याशी खेळणे नाही,म्हणून त्यांची चिडचिड होणें स्वाभाविक आहे..परंतु गृहपाठ करण्याचा बहाणा करून ही लहान मुले आईवडिलांचा मोबाईल घेतात व तासनतास त्यावर गेम खेळत बसतात..किंवा टी व्ही वर कार्टून्स बघत बसतात,वेळेचा अपव्यय करतात हे...

मराठी साहित्य – विविधा ☆ चं म त ग ! शॉपिंगचा विजय ! ☆ श्री प्रमोद वामन वर्तक

January 21, 2022 By Hemant BawankarNo Comments

श्री प्रमोद वामन वर्तक विविधा चं म त ग ! श्री प्रमोद वामन वर्तक शॉपिंगचा विजय ! "अहो, ऐकलंत का, मला जरा पंधरा हजार द्या !" "पंधरा हजार ? एवढी कसली खरेदी करणार आहेस ?" "मनःशांती !" "काय मनःशांती ? आणि ती सुद्धा फक्त पंधरा हजारात ?" "हो ! पण या पंधरा हजारात ती फक्त एका महिन्यासाठीच मिळणार आहे बरं का !" "आणि नंतरचे अकरा महिने ?" "नंतर पुढच्या प्रत्येक महिन्यासाठी मनःशांती हवी असेल, तर परत दर महिन्याला पंधरा हजार भरायचे !" "अस्स, म्हणजे मनःशांती मिळवायची प्रत्येक महिन्याची फी पंधरा हजार आहे असं सांग की सरळ !" "अगदी बरोब्बर ओळखलंत तुम्ही !" "अगं पण तुला ही मनःशांती देणार कोण ?" "अहो, आपल्या चाळीत 'नवरे मनःशांती केंद्र' सुरु झालं आहे गेल्या महिन्या पासून, ते मी जॉईन करीन म्हणते. घरात तुमची सदा कटकट चालू असते, त्यामुळे जरा शांतता नाही माझ्या डोक्याला !" "क s ळ s लं ! पण आपल्या चाळीच्या ४५ बिऱ्हाडात, माझ्या माहिती प्रमाणे 'नवरे' नावाचे कोणतं बिऱ्हाडच नाही, मग..." "अहो केंद्राचे नांव जरी 'नवरे मनःशांती केंद्र' असलं तरी ते चालवतायत तिसऱ्या मजल्यावरचे गोडबोले अण्णा...

मराठी साहित्य – विविधा ☆ काळी चंद्रकळा नेसू कशी? ☆ सौ. उज्वला सुहास सहस्रबुद्धे

January 20, 2022 By Hemant BawankarNo Comments

सौ. उज्वला सुहास सहस्रबुद्धे विविधा ☆ काळी चंद्रकळा नेसू कशी? ☆ सौ. उज्वला सुहास सहस्रबुद्धे ☆ महाराष्ट्रीयन स्त्रियांच्या वेषभूषेत नऊवारी, पाचवारी साडीची खासियत असते. पंजाबी ड्रेसचे प्रमाण वाढले असले तरी लग्नात मिरवायला शालू, पैठणीच आवडते. आपल्या महाराष्ट्रीयन पद्धती नुसार लग्नानंतर येणाऱ्या पहिल्या संक्रांतीला काळी साडी घेण्याची पद्धत होती. काळ्या साडीवर पांढरी खडी असलेली चंद्रकळा उठून दिसत असे. त्यावर हलव्याचे दागिने घातले की चंद्र कळा अधिकच खुलून दिसे. लग्नानंतर पहिल्या वर्षी हौसेने हळदीकुंकू करून नवीन सुनेला काळी साडी नेसायला लावणे आणि हलव्याचे दागिने घालून तिचा सण करणे हे सासू ला आवडत असे तसेच सुनेलाही त्यात कौतुक वाटत असे. आमच्या लग्नानंतर माझ्या मोठ्या नणंदेने हलव्याचे सर्व दागिने करून आणले होते. बिंदीपासून ते पायातल्या जोडव्या पर्यंत! अगदी कंबर पट्टा सुद्धा केला होता हे सर्व दागिने काळ्या चंद्र कळेवर खूपच खुलत होते.इतकी वर्ष झाली तरी तेव्हाचा तो चंद्रकळेचा स्पर्श मनाला आठवतो आणि अजूनही मी अधून मधून संक्रांतीला काळी साडी खरेदी करते. जानेवारी महिन्यात येणारा संक्रांत सण हा विविध गोष्टीने सजलेला असतो शेतकऱ्यांसाठी शेतात पिकणारी दौलत- बाजरी वांगी, तीळ,सर्व...

मराठी साहित्य – विविधा ☆ बापाची सायकल…..! ☆ प्रा.अरूण विठ्ठल कांबळे बनपुरीकर

January 19, 2022January 19, 2022 By Hemant BawankarNo Comments

प्रा.अरूण विठ्ठल कांबळे बनपुरीकर विविधा ☆ बापाची सायकल.....! ☆ प्रा.अरूण विठ्ठल कांबळे बनपुरीकर ☆ बापाच्या बँक खात्यात दोन पैसं आलं की नेहमीप्रमाणं आमच्या आप्पांची आईच्या मागं भूणभूण असायची. मला हे घेऊन दयायला सांग म्हणून. त्यातच वरच्या आळीतली सरमाडी पोटात गेली की मग साऱ्या गावात हाय लय भारी म्हणत ओरडत रहायची त्यांची सवय साऱ्या घरादाराला आणि गावाला पण काही नवीन नाही. आमच्या लहानपणापासून आम्ही आप्पांना असंच पहात आलोय. सारं आयुष्य झिंगतच काढलेल्या बापाची ही सवय काही अजून तर सुटलेली नाही. चार दिवस आईबरोबर भूणभूणत राहणाऱ्या आप्पाचं -मला सायकल तर नवीन घेऊन दयायला सांग नाहीतर इलेक्ट्रिक गाडी तर घ्यायला सांग - त्याला शिकवलंय कुणी -मी- अशी रोजचीच बडबड आई फोनवरून सांगत रहायची. "बरं घेऊया " म्हणत मी ऐकत रहायचो-आणि क्षणभर मन भूतकाळात जाऊन यायचं.....! गावातनं १५ किलोमीटरवर असणाऱ्या आटपाडीच्या साखर कारखान्यात करकरणाऱ्या सायकलीने पाय खोडत केलेल्या बापाच्या पाळ्या नजरेसमोरून हटता हटत नाहीत. पाच सहा महिन्यातनं एकदा झालेला पगार तिकडच गडप करून आलेल्या बापाचं रिकामंपण अजूनहीं विसरता म्हणता विसरता येत नाही. कारखाना बंद पडला.. बापाचं कामपण बंद झालं....

Category: विविधा