Category: यात्रा संस्मरण/Travel Memoirs

सौ. पुष्पा चिंतामण जोशी ☆ मी प्रवासिनी क्रमांक १७ – भाग २ ☆ सौ. पुष्पा चिंतामण जोशी ☆  ✈️ मोरोक्को –  रसरशीत फळांचा देश ✈️ टॅ॑जेरहून तीनशे किलोमीटरचा प्रवास करून फेज या शहरात पोचायचे होते. टॅ॑जेर ते फेज हा प्रदेश घनदाट जंगलांनी समृद्ध आहे. रिफ पर्वतरांगांच्या उतारावरील या सुपीक प्रदेशात लक्षावधी ऑलिव्ह  वृक्षांची घनदाट लागवड केली आहे. फार पूर्वी इथे मारिजुआना या एक प्रकारच्या अमली द्रव्याची झाडे होती. आता सरकारने कायद्याने या मारिजुआना लागवडीस बंदी केली आहे.  शेतकऱ्यांना प्रशिक्षण देऊन इथे गहू, मका, बार्ली यांचे उत्पन्न घेतले जाते व ऑलिव्ह वृक्षाची लागवड केली जाते. रस्त्याच्या कडेला निलगिरी वृक्षांची लागवड आहे. वाटेत दिसलेल्या बऱ्याच तलावांवर जलविद्युत प्रकल्प उभारलेले दिसत होते. फेज हे शहर पाचशे वर्षांपूर्वीचे आहे. मौले इद्रिस हा पहिला धर्मसंस्थापक इथे आला. इथल्या गावांना सभोवती तटबंदी आहे. इथले मेदिना म्हणजे जुने मार्केट अफाट आहे. गाईड मागोमाग त्या दगडी, अरुंद,चढ- उतार असणाऱ्या रस्त्यांवरून जाण्याची कसरत केली. फुले, फळे, भाज्या, कापड विणणे, रंगविणे,  प्रिंट करणे, चामडी कमावणे, त्याच्या वस्तू बनविणे, शोभेच्या वस्तू, पर्सेस, सुकामेवा, तयार कपडे...

सौ. पुष्पा चिंतामण जोशी ☆ मी प्रवासिनी क्रमांक १८ - भाग १ ☆ सौ. पुष्पा चिंतामण जोशी ☆  मोरोक्को -  रसरशीत फळांचा देश  मोरोक्को हे आफ्रिका खंडाचे उत्तर टोक आहे पण भौगोलिक दृष्ट्या ते युरोपला जवळचे आहे. स्पेनहून आम्हाला मोरोक्को इथे जायचे होते. मोरोक्कोला विमानाने जाता येतेच पण आम्हाला जिब्राल्टरच्या सामुद्रधुनीतून प्रवास करायचा होता. भूमध्य सागर व अटलांटिक महासागर हे जिब्राल्टरच्या सामुद्रधुनीने जोडलेले आहेत असा शालेय पुस्तकात वाचलेला भूगोल अनुभवायचा होता. स्पेनच्या दक्षिण टोकाला असलेल्या अल्गिशिरास बंदरात पोहोचलो. तिथून बोटीने प्रवास केला.'टॅ॑जेर मेड' या आठ मजली बोटीचा वेग चांगलाच जाणवत होता. बंदर सोडल्यावर जवळजवळ लगेचच भूमध्य सागरातून उगवलेला, मान उंचावून बघणारा, उंचच- उंच सुळक्यासारखा डोंगर दिसू लागला.हाच सुप्रसिद्ध 'जिब्राल्टर रॉक'! हवामान स्वच्छ, शांत असल्याने जिब्राल्टर रॉकचे जवळून दर्शन झाले. हा जिब्राल्टर रॉक फार प्राचीन, जवळ जवळ वीस कोटी वर्षांपूर्वीचा मानला जातो. जिब्राल्टरचा एकूण विस्तार फक्त साडेसहा चौरस किलोमीटर आहे. त्यात हा १४०८ फूट उंच डोंगर आहे. हा संपूर्ण डोंगर चुनखडीचा आहे. पाणी धरून ठेवण्याच्या त्याच्या क्षमतेमुळे इथे सदोदित हिरवी वृक्षराजी बहरलेली असते.  डोंगराच्या...

सौ. पुष्पा चिंतामण जोशी  मी प्रवासीनी  ☆ मी प्रवासिनी क्रमांक- 18 – भाग 2  ☆ सौ. पुष्पा चिंतामण जोशी ☆   शांतिनिकेतन  'उत्तरायण 'हा अनेक इमारतींचा समूह आहे. समूहातील एका इमारतीत आता म्युझियम केलेले आहे. रवींद्रनाथांनी लिहिलेली पत्रे ,त्यांच्या कविता, ड्रॉइंग, पेंटिंग, त्यांना मिळालेल्या भेटवस्तू व इतर कलाकारांच्या चित्रकृती त्यात ठेवल्या आहेत. बदलत्या ऋतूंना अनुसरून शांतिनिकेतनमध्ये अनेक उत्सव साजरे केले जातात. निसर्गाच्या पार्श्वभूमीवर हे सामाजिक, सांस्कृतिक उत्सव साजरे होतात. फेब्रुवारीमध्ये माघोत्सव तर मार्चमध्ये वसंत उत्सव होतो. श्रावणात सजवलेल्या पालखीतून वृक्ष रोपाची मिरवणूक निघते. रवींद्र संगीत म्हणत, फुलांचे अलंकार घालून, शंखध्वनी करत ठरलेल्या ठिकाणी वृक्षारोपण होते.शारदोत्सवात इथे आनंद बाजार भरतो. डिसेंबरमध्ये विश्वभारती संस्थापना दिवस साजरा होतो. त्यावेळी खेळ नृत्य संगीत आदिवासी लोकसंगीत, आणि स्थानिक कला  यांचा महोत्सव भरविण्यात येतो. गुरुदेव रवींद्रनाथ हे लोकोत्तर पुरूष होते. कथा, कादंबरी, निबंध, कविता, तत्वज्ञान, नृत्य ,नाट्य ,शिल्प, चित्रकला अशा अनेक कला प्रकारांमध्ये त्यांनी मुक्त संचार केला. त्याचप्रमाणे ते उत्तम संगीतकारही होते. त्यांच्या दोन हजारांहून अधिक रचना आजही बंगालभर आवडीने गायल्या जातात. उत्तरायण मधील म्युझियम मधून रवींद्रनाथांना मिळालेला नोबेल पुरस्कार २००४ मध्ये चोरीला गेला....

सौ. पुष्पा चिंतामण जोशी  मी प्रवासीनी  ☆ मी प्रवासिनी क्रमांक- 17 – भाग 1  ☆ सौ. पुष्पा चिंतामण जोशी ☆  शांतिनिकेतन  कोलकत्याहून शांती निकेतन इथे पोचायला पाच तास लागले. शांतिनिकेतन परिसरातील गेस्ट हाऊसमध्ये आमची राहण्याची व्यवस्था केली होती. अनेक प्रकारच्या वनस्पती आणि मोहक रंगाच्या फुलझाडांनी बहरलेली झाडे, काटकोनात वळत जाणारे गेस्ट हाऊस शांत आणि शीतल होते. मागच्या बाजूला खळाळत येणारा एक ओढा होता .त्याचे पाणी अतिशय स्वच्छ आणि नितळ होते . ओढ्याचा तळ, तळातील खडे गोटे शेवाळे, छोटे छोटे मासे सहज दिसत होते. दुपारी शांतिनिकेतन पाहायला निघालो. शांतिनिकेतनचा परिसर विस्तीर्ण आहे. नोबेल पुरस्कार मिळवणारे श्रेष्ठ साहित्यिक रवींद्रनाथ टागोर यांना त्यांच्या गीतांजलीसाठी नोबेल पारितोषिक मिळाले होते. आकाशाच्या छताखाली आंबा, सप्तपर्णी ,शाल,बकुळअशा वृक्षांच्या दाट सावलीत तिथे पूर्वी शाळा कॉलेजांचे वर्ग भरत असत. झाडांना बांधलेल्या पाराजवळ शिक्षकांचे आसन फळा खडू आणि विद्यार्थ्यांसाठी बैठी आसने अशी त्याकाळची शिक्षण व्यवस्था बघायला मिळाली रवींद्रनाथांचे घराणे पिढीजात जमीनदारांचे! त्यांचे वडील देवेंद्रनाथ जमिनींच्या कामासाठी फिरत असताना त्यांना बोलपुर जवळील हा उजाड माळ दृष्टीस पडला. त्यांनी तो माळ विकत घेऊन तिथे घर बांधले...

सौ. पुष्पा चिंतामण जोशी ✈️ मी प्रवासीनी ✈️ ☆ मी प्रवासिनी क्रमांक- १६ – भाग ३  ☆ सौ. पुष्पा चिंतामण जोशी ☆  ✈️ नाईलकाठची नवलाई ✈️ लक्झर इथे व्हॅली ऑफ किंगमध्ये तुतान खामेनची लुटारूंच्या नजरेतून वाचलेली टूम्ब मिळाली. त्यातील अमूल्य खजिना आता  कैरो म्युझियममध्ये आहे. तिथल्या दुसऱ्या दोन Tomb  मधील तीन हजार वर्षांपूर्वीचे कोरीवकाम व त्यातील रंग अजूनही सतेज आहेत. लाल, पिवळा, निळा, हिरवा, निळीसारखा  असे नैसर्गिक रंग चित्रलिपीसाठी आणि चित्रांसाठी वापरले आहेत. पन्नास फूट उंच छतावर तीस फूट लांबीची आकाशाची देवता कोरून रंगविली आहे. तिने तिच्या दोन्ही भूजांनी आकाश तोलून धरले आहे अशी कल्पना आहे. तिच्या पायघोळ, चुणीदार,निळीसारख्या रंगाच्या घागऱ्यावर चमचमणारी नक्षत्रे, चांदण्या पाहून आपण थक्क होतो. राजासाठी पालखी, २४ तासांचे २४ नोकर कोरलेले आहेत. प्रत्येक खांबाच्या कमानीवर पंख पसरलेला रंगीत गरुड आहे. भिंतीवर रंगीत चित्रलिपी कोरली आहे. 'क्वीन हरशेपसूत'  हिचे देवालय पाहिले. इजिप्तवर राज्य करणारी ही एकमेव राणी! बावीस वर्षे तिने पुरुषी ड्रेस, एवढेच नव्हे तर राजाची खूण असलेली कृत्रिम सोनेरी दाढी लावून राज्य केले. तीन मजले उंच असलेले तिचे देऊळ डोंगराला टेकून...

सौ. पुष्पा चिंतामण जोशी ✈️ मी प्रवासीनी ✈️ ☆ मी प्रवासिनी क्रमांक- १६ – भाग २  ☆ सौ. पुष्पा चिंतामण जोशी ☆  ✈️ नाईलकाठची नवलाई ✈️  कैरोहून रात्रीच्या ट्रेनने सकाळी आस्वान इथे आलो. अबुसिंबल इथे जाण्यासाठी बरोबर अकरा वाजता सर्व गाड्या निघाल्या. त्याला Convoy असे म्हणतात. म्हणजे सशस्त्र सैनिकांची एक गाडी पुढे, मध्ये सर्व टुरिस्ट गाड्या, शेवटी परत सशस्त्र सैनिकांची गाडी. वाटेत कुठेही न थांबता हा प्रवास होतो व परतीचा प्रवासही याच पद्धतीने बरोबर चार वाजता सुरू होतो. तीन तासांच्या या प्रवासात दोन्ही बाजूला दृष्टी पोहोचेल तिथपर्यंत प्रचंड वाळवंट आहे. इथे रानटी टोळ्यांच्या आपापसात मारामाऱ्या चालतात आणि एकेकट्या प्रवासी गाडीवर हल्ला करून लुटीची शक्यताही असते. म्हणून ही काळजी घेतली जाते. अबूसिंबल हे सुदानच्या सीमेवरील ठिकाण आहे. रामसेस (द्वितीय) या राजाचे ६५ फूट उंचीचे सॅ॑डस्टोनमधील चार भव्य पुतळे सूर्याकडे तोंड करून या सीमेवर उभे आहेत. शेजारच्या डोंगरावर त्याची पत्नी नेफरतरी हिचे असेच दोन भव्य पुतळे आहेत. डोंगराच्या आतील भाग कोरून तिथे पन्नास- पन्नास फूट उंच भिंतीवर असंख्य चित्रे, मिरवणुका कोरलेल्या आहेत. सूर्याची प्रार्थना करणारी बबून...

सौ. पुष्पा चिंतामण जोशी ✈️ मी प्रवासीनी ✈️ ☆ मी प्रवासिनी क्रमांक- १६ – भाग १  ☆ सौ. पुष्पा चिंतामण जोशी ☆  ✈️नाईलकाठची नवलाई ✈️ मुंबईहून निघालेले विमान बहारीनला बदलून आम्ही कैरोला जाणाऱ्या विमानात चढलो. शालेय वयात 'इजिप्त ही...... देणगी आहे' यात 'नाईल' हा शब्द भरून मिळविलेला  एक मार्क आठवू लागला. जगप्रसिद्ध पिरॅमिड्स, वाळवंटी प्रदेश ही वैशिष्ट्ये डोळ्यापुढे आली.नाईलच्या साक्षीने बहरलेल्या तिथल्या प्राचीन, प्रगत संस्कृतीची स्मृतिचिन्हे बघण्यासाठी आम्ही कैरोच्या विमानतळावर उतरलो. मानवी इतिहासाला ज्ञात असलेली ही सर्वात प्राचीन संस्कृती सुमारे सहा हजार वर्षांची जुनी. किंग मिनॅसपासून जवळजवळ तीन हजार वर्षे एकाच राजघराण्याची इजिप्तवर सत्ता होती. सूर्यदेव 'रे' याला महत्त्वाचे स्थान होते. कालगणनेसाठी शास्त्रशुद्ध कॅलेंडर होते. लिहिण्यासाठी चित्रलिपी होती. पिरॅमिडच्या आकृतीत एखादी वस्तू ठेवल्यास ती जास्त दिवस चांगली राहते, हे आता विज्ञानानेसुद्धा सिद्ध झाले आहे. आश्चर्य वाटते ते चार हजार वर्षांपूर्वी लक्षावधी मजुरांच्या साहाय्याने एकावर एक  सारख्या आकाराचे अडीच टन वजनाचे दगड ठेवून जवळजवळ चाळीस मजले उंच असा तंतोतंत पिरॅमिडचा आकृतीबंध त्यांनी कसा बांधला असेल? यावरून लक्षात येतं की गणित, भूमिती, इंजीनियरिंग, आर्किटेक्चर, विज्ञान,कला शास्त्र या...

सौ. पुष्पा चिंतामण जोशी ✈️ मी प्रवासीनी ✈️ ☆ मी प्रवासिनी  क्रमांक- १५ – भाग ३ ☆ सौ. पुष्पा चिंतामण जोशी ☆  ✈️ देखणा दुर्ग ग्वाल्हेर ✈️ दरबार हॉलच्या भोजनकक्षात एकाच वेळी २०० माणसे टेबल खुर्च्यांवर बसून जेऊ शकतील अशी चांदीच्या ताटांसह सुसज्ज व्यवस्था आहे. या भल्यामोठ्या टेबलावर शाही पाहुण्यांसाठी  चांदीची छोटी रेल्वेगाडी आहे. या रेल्वेचे चार छोटे, उघडे डबे कटग्लासचे बनविले आहेत.  त्यात खानपानाचे पदार्थ भरून ती गाडी जेवणाच्या टेबलावर रुळांवरून फिरत असे. पूर्वी विशिष्ट प्रकारच्या इंधनावर चालणारी ही गाडी आता इलेक्ट्रिकवर चालते. बिलीअर्डरूममधील भव्य टेबलावरील छतात आणि समोरासमोर बिलोरी आरसे आहेत. एका रूममध्ये १८८० सालचा इटालियन पियानो आहे . पियानोच्या स्टॅण्डवरील लंबकाचे मोठे घड्याळ अगदी आजही बरोबर वेळ दाखविते. गालिच्यावर ठेवलेल्या बिलोरी आरशात वरच्या सुंदर झुंबराचे प्रतिबिंब पाहताना स्वतःचेही प्रतिबिंब दिसते. आरशाच्या दोन्ही बाजूंना कारंज्यासारखी काचेची दोन झाडे आहेत. इतर दिवाणखान्यात असंख्य अमूल्य वस्तू जतन करून ठेवल्या आहेत. त्यामध्ये इटलीहून बनवून आणलेला काचेचा सुंदर पाळणा आहे. हा पाळणा दरवर्षी कृष्णजन्माष्टमीला वापरण्यात येत असे. औरंगजेब व शहाजहानने वापरलेल्या रत्नजडीत तलवारी, देशी-परदेशी राजांनी भेटीदाखल दिलेल्या मौल्यवान...

सौ. पुष्पा चिंतामण जोशी  मी प्रवासीनी  ☆ मी प्रवासिनी  क्रमांक- १५ – भाग २ ☆ सौ. पुष्पा चिंतामण जोशी ☆   देखणा दुर्ग ग्वाल्हेर  ग्वाल्हेर दुर्गाच्या हत्ती दरवाजासमोर ब्रिटिशांनी हॉस्पिटल व तुरुंग म्हणून उभारलेल्या बिल्डिंगमध्ये आता पुरातत्व खात्याने सुंदर म्युझियम उभारले आहे. ग्वाल्हेर आणि आजूबाजूच्या भिंड, मोरेना, शिवपुरी वगैरे परिसरात सापडलेल्या पुरातन मूर्ती येथे जतन केल्या आहेत. सप्तमातृका, पार्वती, ब्रम्हा, विष्णू, गंगा- यमुना, आदिनाथ, पार्श्वनाथ, अष्टदिक्पाल, नरसिंह, एक मुखी शिवलींग अशा  असंख्य मूर्ती तिथे आहेत. एवढेच नव्हे तर इसवी सन पूर्व काळातील टेराकोटाची अश्वारूढ मूर्ती, मातीचे दागिने आहेत. मूर्तींची कमनीयता, उभे राहण्याची, बसण्याची, नेसण्याची ढब, वस्त्रे ,अलंकार, वराह, सिंह ,अश्व, पानाफुलांची नक्षी यातून त्या त्या कालखंडातील संपन्न सांस्कृतिक दर्शन घडते. दुर्दैवाने यातील बऱ्याच मूर्तींचे चेहरे मोगल काळात विद्रूप केले गेले आहेत. यातल्या काही चांगल्या मूर्ती देश-विदेशात प्रदर्शनासाठी नेल्या जातात. राजा मानसिंग याने 'मृगनयनी'साठी बांधलेला 'गुजरी महाल' किल्ल्याच्या पायथ्याशी आहे. किल्ल्याच्या तटावरुन त्याचा रेखीवपणा नजरेत भरतो. तिथेही आता पुरातत्व खात्यातर्फे भग्न शिल्पांचे म्युझियम उभारले आहे.  प्रवेशद्वारी शार्दुलांची जोडी आहे .हत्ती ,मोर ,गंधर्वांच्या मिरवणुका,ताड स्तंभ, बाळाला पुढ्यात घेऊन...